Στρατηγικές διαχείρισης των ζώων και κοινωνικές πρακτικές στην 5η και 4η χιλ. π.Χ. στην Κεντρική Μακεδονία

Abstract

The PhD thesis aims to investigate the human–animal relationship during the Middle and Late Neolithic in central Macedonia through the macroscopic study of the animal remains of two recently excavated settlements, Koronia (late Early Neolithic - early Middle Neolithic) and Kyparissi Vasilika (Late Neolithic I). Koronia is a flat-extended settlement while Kyparissi comprises a peculiar case combining morphological elements of both flat-extended and tell sites. The analysis is organised along four main axes: 1) taphonomic history of the zooarchaeological assemblages, 2) carcass processing and consumption, 3) disposal practices 4) livestock management. Both assemblages are dominated by domestic species. In Kyparissi, sheep predominate, while in Koronia the proportion of cattle, pigs and sheep is balanced. Wild fauna, particularly deer, holds significant importance in Koronia. There is also evidence of the presence of a significant number of auroch. Conversely, in Kyparissi, a preference for small game, such as hare, is evident. The demographic profiles of the main domestic taxa indicate that animal husbandry was focused on meat production, with possible complementary exploitation of secondary products (milk, hair) of ruminants. The demographic data of both assemblages are in line with many Neolithic assemblages matching with the small-scale, intensive husbandry regime integrated with arable farming. Livestock carcasses were subjected to intensive processing. Bones were systematically fractured to extract marrow. In some cases, this process was facilitated by exposing the bones to open fire. Cattle and caprine carcasses were divided into large parcels. The most likely method of food preparation was roasting. The high visibility of such cooking episodes and the size of the portions implies that meat consumption was taking place in commensal occasions involving extended social groups. Conversely, pig carcasses were divided into more and smaller portions linking their consumption to smaller-scale commensal episodes. The majority of animal remains from Kyparissi came from refuse pits, the midden area, and outdoor spaces of daily activities. In Koronia, the dwelling and storage pits were converted into refuse pits at the end of their initial use, while a correspondingly large number of bones originate from the occupation layers. Waste management appears to have been influenced by factors beyond practical necessity. The selective disposal of animal remains in different parts of the settlement suggests the existence of a distinction between different contexts of food consumption, especially meat.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή έχει ως στόχο τη διερεύνηση της σχέσης των ανθρώπων με τα ζώα κατά τη Μέση και τη Νεότερη Νεολιθική περίοδο στην κεντρική Μακεδονία, μέσω της μακροσκοπικής μελέτης των ζωικών καταλοίπων δύο πρόσφατα ανασκαμμένων οικισμών, της Κορώνειας (τέλη Αρχαιότερης - αρχές Μέσης Νεολιθικής) και του Κυπαρισσιού Βασιλικών (Νεότερη Νεολιθική Ι). Ο οικισμός της Κορώνειας κατατάσσεται τυπολογικά στους επίπεδους-εκτεταμένους οικισμούς ενώ το Κυπαρίσσι αποτελεί μια ιδιόμορφη περίπτωση, καθώς συνδυάζει στοιχεία των επίπεδων-εκτεταμένων οικισμών και των οικισμών με μορφή γηλόφου (τούμπες). Οι κύριοι άξονες βάσει των οποίων οργανώνεται η ανάλυση των δεδομένων είναι: 1) η ταφονομική ιστορία των ζωοαρχαιολογικών συνόλων, 2) η επεξεργασία και η κατανάλωση των σφαγίων, 3) οι πρακτικές απόρριψης ή/και απόθεσης των ζωικών καταλοίπων και 4) οι στρατηγικές διαχείρισης του ζωικού κεφαλαίου. Και στα δύο σύνολα κυριαρχούν τα εξημερωμένα παραγωγικά είδη. Στο Κυπαρίσσι επικρατούν τα πρόβατα ενώ στην Κορώνεια οι αναλογίες των βοοειδών, των χοίρων και των προβάτων είναι ισορροπημένες. Η άγρια πανίδα και πιο συγκεκριμένα τα ελαφοειδή έχουν ιδιαίτερη σημασία στον οικισμό της Κορώνειας, ενώ προέκυψαν ενδείξεις που υποστηρίζουν την παρουσία σημαντικού αριθμού άγριων βοοειδών. Στο Κυπαρίσσι αντιθέτως υπήρχε προτίμηση στα μικρού μεγέθους θηράματα (π.χ. λαγός). Τα δημογραφικά προφίλ των οικόσιτων παραγωγικών ειδών παραπέμπουν σε κτηνοτροφία που εστίαζε στην παραγωγή κρέατος, χωρίς να μπορεί να αποκλειστεί η συμπληρωματική εκμετάλλευση των δευτερογενών προϊόντων (γάλα, τρίχωμα) των μηρυκαστικών. Τα δημογραφικά δεδομένα της Κορώνειας και του Κυπαρισσιού ταιριάζουν με το κυρίαρχο μοντέλο της νεολιθικής κτηνοτροφίας, το οποίο συνδυάζει ένα σύστημα εντατικής κτηνοτροφικής εκμετάλλευσης μικρής κλίμακας, με την αρόσιμη καλλιέργεια. Τα σφάγια των οικόσιτων παραγωγικών ειδών υπόκεινται σε ιδιαίτερα εντατική επεξεργασία. Τα οστά τους θρυμματίζονταν συστηματικά για την εξαγωγή του μυελού. Η διαδικασία αυτή σε κάποιες περιπτώσεις διευκολυνόταν από τη έκθεση των οστών στην θερμότητα ανοιχτής φωτιάς. Τα σφάγια των βοοειδών και των αιγοπροβάτων επιμεριζόταν σε μεγάλα τεμάχια. Ο πιθανότερος τρόπος προετοιμασίας ήταν το ψήσιμο σε ανοιχτή φωτιά. Η έντονη ορατότητα του συγκεκριμένου τρόπου μαγειρέματος και το μέγεθος των μερίδων συνεπάγεται την συμμετοχή μιας ευρείας κοινωνικής ομάδας. Τα σφάγια των χοίρων διαχωριζόταν σε περισσότερα και μικρότερα τμήματα. Η προετοιμασία των σφαγίων των χοίρων κατά κανόνα συνέβαινε στο πλαίσιο μικρότερης κλίμακας επεισοδίων κατανάλωσης. Η πλειονότητα των ζωικών καταλοίπων του Κυπαρισσιού προήλθε από τις επιχώσεις απορριμματικών λάκκων, από τον ανοιχτό χώρο απόρριψης και από τους υπαίθριους χώρους καθημερινών δραστηριοτήτων. Στην Κορώνεια οι οικιστικοί και οι αποθηκευτικοί λάκκοι με το πέρας της αρχικής τους χρήσης, μετατράπηκαν σε χώρους απόρριψης ενώ αντίστοιχα μεγάλος αριθμός οστών προήλθε από τα οικιστικά στρώματα. Η επιλεκτική απόρριψη των ζωικών καταλοίπων σε διαφορετικούς χώρους επισημαίνει την ύπαρξη διάκρισης μεταξύ των διαφορετικών περιστάσεων κατανάλωσης τροφής και ειδικότερα του κρέατος.