Λόγοι των πανεπιστημιακών μαθημάτων στην Ελλάδα

Abstract

As education considered a social science that contributes par excellence to the process of articulating individuals into subjects this research is acceded to the field of political and social theories. The aim of the research is to investigate the pedagogical discourses both those constituted by the university institution and those constituted by the participants during the university courses, as well as the relationships between them. Based on the assumption that the pedagogic discourses, even though they appear consolidated and stable, are ultimately productive, contingent and transformed in space and time, the political constitution of the pedagogic discourses, their interconnection with everyday life, their relations with the labor market, as well as and the process of negotiating scientific knowledge. Deriving from poststructuralist discourses – mainly from the work of Foucault and the concepts of governmentality and the knowledge-power schema– I analyze pedagogical discourses as political discourses, which constitute the social context and simultaneously are constituted by it. Therefore, I approach university as a social and political institution and teaching as a social practice through which pedagogical, political and social subjects are constituted as multiplicities rather than as one-dimensional identities. Especially, I approach the boundaries between the modern formations of university teachers and the postmodern socio-political discourses and in correlation with the modern discourses of established scientists that have the authority to teach based only on their scientific knowledge. In my analysis, I focus in pedagogical discourses as teaching and the relations of the participants in it starting from the baseline that the modern university discourses do not fulfill the mission of today’s university and create a gap in the interconnection of the university institution with the active community of subjects. The research is an ethnographic case study, which was conducted in the departments of the Faculty of Sciences of the Aristotle University of Thessaloniki. The collection of the research material was conducted using qualitative methodology techniques and its analysis by constructing a hybrid model of Discourse Analysis based on Foucault's fundamental discourse functions and the utilization of elements from other poststructuralist approaches in order to more fully analyze the complexity of university discourses. From the analysis of the context emerged neoliberal discourses and tendencies of transforming university into a business factory –an edufactory– following the discourse of the Third Mission. However, moments of resistance are articulated in everyday practices and antagonisms of hegemony is active. From the analyzes of the micro-level of the courses emerged the dominance of modern university discourses: lecture as the primal form of teaching, the traditional arrangement of space and division of time, as well as the prevalence of established power relations of pedagogical subjects. Also, the subject positions of the participants in university courses do not often deviate from the dominant positions that are defined by the constitution of the institution, and moments of resistance are rarer.

Η παρούσα έρευνα εντάσσεται στο πεδίο των πολιτικών και των κοινωνικών θεωρήσεων, καθώς η εκπαίδευση ως κοινωνική επιστήμη συντελεί κατεξοχήν στη διαδικασία άρθρωσής του ατόμου σε υποκείμενο. Σκοπός της έρευνας είναι η διερεύνηση των παιδαγωγικών λόγων τόσο αυτών που συγκροτούνται από τον πανεπιστημιακό θεσμό όσο και αυτών που συγκροτούν οι συμμετέχοντες και οι συμμετέχουσες στα πανεπιστημιακά μαθήματα, καθώς και τις σχέσεις σε αυτά. Εκκινώντας από την παραδοχή ότι οι παιδαγωγικοί λόγοι παρόλο που φαίνονται παγιωμένοι και σταθεροί, είναι εντέλει παραγωγικοί, ενδεχομενικοί και μετασχηματίζονται στον χωροχρόνο, αναλύονται η πολιτική συγκρότηση των παιδαγωγικών λόγων, η διασύνδεση τους με την καθημερινή ζωή, οι σχέσεις τους με την αγορά εργασίας, καθώς και η διαδικασία διαπραγμάτευσης της επιστημονικής γνώσης. Αντλώντας από τους μεταδομιστικούς λόγους –κυρίως από το έργο του Foucault και τις έννοιες της κυβερνολογικής και του σχήματος γνώση-εξουσία– αναλύω τους παιδαγωγικούς λόγους ως άμεσα πολιτικούς λόγους, οι οποίοι συγκροτούν το κοινωνικό συγκείμενο και συγκροτούνται από αυτό. Επομένως, προσεγγίζω το πανεπιστήμιο ως κοινωνικό και πολιτικό θεσμό και τη διδασκαλία ως κοινωνική πρακτική μέσω της οποίας συγκροτούνται παιδαγωγικά, πολιτικά και κοινωνικά υποκείμενα ως πολλαπλότητες και όχι ως μονοδιάστατες ταυτότητες. Ειδικότερα, προσεγγίζω τα όρια ανάμεσα στους νεωτερικούς σχηματισμούς των πανεπιστημιακών δασκάλων και τους μετανεωτερικούς κοινωνικοπολιτικούς λόγους και, αφετέρου, το νεωτερικό επιχείρημα των καταξιωμένων επιστημόνων, οι οποίοι και οι οποίες συγκροτούνται ως υποκείμενα στο ίδιο πλαίσιο και στα οποία δίνεται η εξουσία να διδάσκουν, κατέχοντας μόνο την επιστημονική γνώση. Στην ανάλυσή μου δίνω έμφαση στους παιδαγωγικούς λόγους, στη διδασκαλία και στις σχέσεις των συμμετεχόντων και των συμμετεχουσών σε αυτή, γιατί εκκινώ από την παραδοχή ότι οι νεωτερικοί πανεπιστημιακοί λόγοι δεν εκπληρώνουν την αποστολή του σύγχρονου πανεπιστημίου και δημιουργούν χάσμα στη διασύνδεση του πανεπιστημιακού θεσμού με την ενεργή κοινότητα δράσης των υποκειμένων. Η έρευνά αποτελεί μια εθνογραφική μελέτη περίπτωσης, η οποία διεξήχθη στα τμήματα της Σχολής Θετικών Επιστημών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Η συλλογή του ερευνητικού υλικού έγινε με τεχνικές ποιοτικής μεθοδολογίας και η ανάλυση του με τη δημιουργία ενός υβριδικού μοντέλου Ανάλυσης Λόγου βασιζόμενο στις θεμελιώδεις λειτουργίες λόγου του Foucault και την αξιοποίηση στοιχείων από άλλες μεταδομιστικές προσεγγίσεις προκειμένου να αναλυθεί πληρέστερα η πολυπλοκότητα των πανεπιστημιακών λόγων. Από την ανάλυση του συγκειμένου αναδύθηκαν νεοφιλελεύθεροι λόγοι και τάσεις μετασχηματισμού του πανεπιστημίου σε επιχειρηματικό και ένταξης του στους λόγους της Τρίτης Αποστολής. Ωστόσο, στις καθημερινές πρακτικές αρθρώνονται σημεία αντίστασης και ο αγώνας ηγεμονίας είναι ενεργός. Από τις αναλύσεις του μικροεπιπέδου των μαθημάτων προέκυψε η κυριαρχία των νεωτερικών πανεπιστημιακών λόγων: η διάλεξη ως μορφή διδασκαλίας, η παραδοσιακή διάταξη του χώρου και κατάτμηση του χρόνου, καθώς και η επικράτηση των παγιωμένων σχέσεων εξουσίας των παιδαγωγικών υποκειμένων. Ακόμα, οι θέσεις υποκειμένου των συμμετεχόντων και των συμμετεχουσών στα πανεπιστημιακά μαθήματα δεν εκφεύγουν συχνά των κυρίαρχων θέσεων που ορίζει η συγκρότηση του θεσμού και τα σημεία αντίστασης είναι σπανιότερα.