Η αρχαιοελληνική αγγειογραφία ως μουσειακό έκθεμα: από το βλέμμα στο νόημα

Abstract

The thesis defines three objectives: the comparative study of representative examples of vase painting exhibitions in archaeological museums, the investigation of the factors which shape the visitors’ experience, and the comparative study of the visitors’ perception of ancient Greek vase painting. The purpose of the study is to establish whether the art of vase painting through the museum practice functions as a carrier of knowledge and transmission of information about the ancient world. Cases of permanent exhibitions in museums in Greece and abroad were selected as well as an example of a temporary exhibition where the vases play a leading role in presenting the subject matter. Based on the objectives, there were two research questions. First, what are the main characteristics of representative examples of pottery displays in archaeological museums? Second, what are the factors that shape the visitor experience and to what extent are they successful? In order to answer these questions, a literature review was conducted, in order to examine the interpretation of vase painting, as well as the museum practices to understand the particularities of these archaeological remains. On a theoretical level, it was considered appropriate to examine theories from the fields of neuroscience, the physiology of vision, and visual perception. For the examination of the case studies, the model of F. Monti and S. Keene as described in “Museums and Silent Objects: Designing Effective Exhibitions” was chosen because it facilitates the comparison of different approaches to a subject matter. The model was adapted to the objectives and the present research as well as the characteristics of archaeological museums. Specifically, the case studies were examined through the lens of architecture, space syntax, aesthetics and usability, museology, the use of new technologies, and the educations role of a museum exhibition. For the analysis, both the opinions of museum curators and the experience of visitors was studied. Semi-structured interviews with curators of the selected museums were carried out, based on questionnaires designed for this research, as well as visitor survey of the National Archaeological Museum, the Cycladic Art Museum, and an online survey of the visitors of the temporary exhibition “Troy: myth and reality”. The study reaches certain conclusions based on which proposals are formulated for the improvement of exhibitions of ancient Greek pottery with an aim to harmonize the interpretation with current museological trends and enriching the visitor experience inside and outside of the museum.

Η παρούσα μελέτη θέτει τρεις στόχους: τη συγκριτική μελέτη αντιπροσωπευτικών παραδειγμάτων εκθέσεων αγγειογραφίας σε αρχαιολογικά μουσεία, τη διερεύνηση των παραγόντων που διαμορφώνουν την εμπειρία των επισκεπτών, και τη συγκριτική εξέταση της εμπειρίας επισκεπτών στην πρόσληψη της αρχαίας ελληνικής τέχνης της αγγειογραφίας. Απώτερος σκοπός της μελέτης είναι να διαπιστώσει κατά πόσον η τέχνη της αγγειογραφίας μέσω της μουσειακής πράξης λειτουργεί ως φορέας γνώσης και μετάδοσης πληροφοριών για όψεις του αρχαίου κόσμου. Για τους παραπάνω στόχους επιλέχθηκαν περιπτώσεις μόνιμων εκθέσεων σε μουσεία της Ελλάδας και του εξωτερικού με κριτήρια να είναι μουσεία διαφορετικής κατηγορίας και συλλογής και να παρουσιάζουν ομοιότητες αλλά και διαφορές ως προς την παρουσίαση της συλλογής αγγείων, καθώς και ένα παράδειγμα περιοδικής έκθεσης όπου τα αγγεία διαδραματίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο στην διαπραγμάτευση του θέματος της έκθεσης. Συγκεκριμένα, τις μελέτες περίπτωσης αποτέλεσαν η μόνιμη έκθεση αρχαίων ελληνικών αγγείων στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας, η μόνιμη έκθεση Σκηνές από την Καθημερινή Ζωή στην Αρχαιότητα στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, οι μόνιμες εκθέσεις αγγείων στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Φλωρεντίας και το Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης, και, τέλος, η περιοδική έκθεση Troy: myth and reality που πραγματοποιήθηκε στο Βρετανικό Μουσείο από 21/10/2019 έως 8/05/2020.Με βάση τους στόχους τέθηκαν δύο ερευνητικά ερωτήματα. Πρώτον, ποια είναι τα κύρια χαρακτηριστικά αντιπροσωπευτικών παραδειγμάτων εκθέσεων αγγείων σε αρχαιολογικά μουσεία; Δεύτερον, ποιοι είναι οι παράγοντες που διαμορφώνουν την εμπειρία του επισκέπτη και σε ποιον βαθμό το επιτυγχάνουν; Για την απάντηση των ερωτημάτων αυτών πραγματοποιήθηκε αρχικά βιβλιογραφική έρευνα, προκειμένου να εξεταστεί ο τρόπος ερμηνείας της τέχνης της αγγειογραφίας, αλλά και των μουσειακών πρακτικών ώστε να κατανοηθούν οι ιδιαιτερότητες του συγκεκριμένου αρχαιολογικού καταλοίπου. Σε θεωρητικό επίπεδο αναζητήθηκαν αρχικά οι προσεγγίσεις και οι θεωρίες που διατυπώθηκαν για την προσέγγιση και ερμηνεία της αρχαίας ελληνικής αγγειογραφίας από τον 13ο έως τις μέρες μας. Στη θεωρητική προσέγγιση κρίθηκε σκόπιμο να εξεταστούν και θεωρίες από τον χώρο των νευροεπιστημών, της φυσιολογίας της όρασης, και της οπτικής αντίληψης.Για την εξέταση των επιλεγμένων μουσειακών παραδειγμάτων επιλέχθηκε το μοντέλο ανάλυσης εκθέσεων των F. Monti και S. Keene Museums and Silent Objects: Designing Effective Exhibitions (2013) διότι διευκολύνει τη σύγκριση των διαφορετικών προσεγγίσεων στην παρουσίαση των εκθεμάτων. Το μοντέλο προσαρμόστηκε στους στόχους της παρούσας έρευνας και τα χαρακτηριστικά των αρχαιολογικών μουσείων, καθώς και τη σχετική με αυτά βιβλιογραφία. Ειδικότερα, οι εκθέσεις εξετάζονται μέσα από το πρίσμα της αρχιτεκτονικής, της συντακτικής θεωρίας του χώρου, του σχεδιασμού, της αισθητικής και της χρηστικότητας, της μουσειολογίας (βιογραφία των αντικειμένων, εμβληματικά αντικείμενα, επίπεδα ερμηνείας), τη χρήση νέων τεχνολογιών εντός και εκτός της έκθεσης, και του εκπαιδευτικού ρόλου της έκθεσης.Για την ανάλυση και συγκριτική μελέτη τόσο των απόψεων των επιμελητών των μουσείων όσο και της εμπειρίας των επισκεπτών πραγματοποιήθηκαν, βάσει ερωτηματολογίων που σχεδιάστηκαν για αυτήν την έρευνα, ημιδομημένες συνεντεύξεις με επιμελητές και υπευθύνους των επιλεγμένων μουσείων, καθώς και έρευνα κοινού στην μόνιμη έκθεση της Συλλογής Αγγείων στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, και διαδικτυακή έρευνα κοινού στην περιοδική έκθεση Troy: myth and reality.Η έρευνα μέσα από την εξέταση των παραδειγμάτων και τα αποτελέσματα της έρευνας κοινού καταλήγει σε ορισμένα συμπεράσματα βάσει των οποίων διατυπώνονται προτάσεις για την βελτίωση των εκθέσεων της τέχνης της αγγειογραφίας και των ερμηνευτικών μέσων με στόχο την εναρμόνιση τους με τις σύγχρονες μουσειολογικές τάσεις και την ψηφιακή πραγματικότητα, την προσέλκυση επισκεπτών και την αναβάθμιση της εμπειρίας τους εντός και εκτός μουσείου.