Χωρικός σχεδιασμός, προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή και πράσινη υποδομή: ανάπτυξη ενός μεθοδολογικού εργαλείου συσχέτισης θεωρίας και πρακτικής

Abstract

This thesis explores the relationship between the theory concerning adaptation to climate change and the practice of spatial planning. The investigation is structured around the concepts of resilience, vulnerability and adaptability and the principles of Green Infrastructure (GI) planning and design. These concepts are related to adaptation while spatial planning is required to integrate or manage them. However, the relationships among them and their translation into the spatial planning practice are characterized by significant ambiguity.Based on this consideration, the thesis attempts initially, to clarify and provide an understanding of these concepts at a theoretical level. Thus, the main determinants of the concepts are identified and classified using the method of thematic analysis to a set of documents of the relevant literature (scientific articles, books, reports and strategies). The aim is to create a methodological tool that could help to link theory with practice in the field of spatial planning and adaptation to climate changefocusing on GI. This tool, called REAd GrIn, integrates in a clear, straightforward and practical way the common determinants of the concepts related to adaptation, in the context of spatial planning. REAd GrIn serves as the base for conducting the field research of the thesis. In particular, two empirical studies of a qualitative nature are carried out. In the first study, REAd GrIn is applied in order to conduct an in-depth investigation of two planning systems, the Irish and the Greek planning system, from the national to the local/city level (with focus on Dublin City and Thessaloniki Municipality, respectively). The second empirical study focus on expert views. The aim is to explore how those involved in planning practice understand and interpret the concepts of vulnerability, adaptability, resilience, adaptation and GI, as well as the specific issues raised inthe use of such concepts in the institutional practice.The application of REAd GrIn at the empirical level highlights that adaptation through GI is not yet consciously integrated into spatial planning systems. GI planning, which can contribute, directly or indirectly, to climate change adaptation, is primarily employed at the regional and local/urban level. However, it is necessary to enrich similar planning directions at the national level. A lack of GI-specific planning guidance at a national level is observed in both planning systems and especially in Greek. In the Greek context, specifically, despite the awareness for the concepts, which this thesis deals with, and their determinants many different views and approaches emerge at the same time. This fact highlights the critical role of experts involved in spatial planning and ultimately in the "interpretation" in practice of the determinants related to adaptation through spatial planning and the GI. The purpose of this thesis is not to define a single, optimal planning approach, but to highlight the need for planning tools that can help to reduce uncertainty by providing a proactive as well as a transformative dimension to planning. Thus, this thesis essentially aims to open up the debate regarding how we can link theory and practice, rather than providing definitive answers to this complex issue.

Κεντρικός άξονας της διατριβής είναι η διερεύνηση της συσχέτισης της θεωρίας που αφορά την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή με την πρακτική του χωρικού σχεδιασμού. Η διερεύνηση αυτή δομείται γύρω από τις έννοιες της ανθεκτικότητας, της ευαλώτοτητας και της προσαρμοστικότητας και τις αρχές σχεδιασμού της Πράσινης Υποδομής (ΠΥ). Όλες αυτές οι έννοιες σχετίζονται με την προσαρμογή και ο χωρικός σχεδιασμός καλείται να τις ενσωματώσει ή και να τις διαχειριστεί. Παρ΄όλα αυτά οι μεταξύ τους σχέσεις όπως και η μετάφρασή τους στην πρακτική του χωρικού σχεδιασμού, χαρακτηρίζονται από σημαντική ασάφεια.Βάσει αυτής της συλλογιστικής, στη διατριβή αρχικά επιχειρείται η κατανόηση και αποσαφήνιση σε θεωρητικό επίπεδο των συγκεκριμένων εννοιών. Εφαρμόζοντας τη μέθοδο της θεματικής ανάλυσης σε έγγραφα της σχετικής βιβλιογραφίας, αναγνωρίστηκαν και ταξινομήθηκαν τα βασικά χαρακτηριστικά των εννοιών, με σκοπό τη δημιουργία ενός μεθοδολογικού εργαλείου αναγνώρισης και μελέτης της συσχέτισης θεωρίας και πρακτικής στα πεδία του χωρικού σχεδιασμού και της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή, με επικέντρωση στην ΠΥ. Το εργαλείο αυτό, που ονομάστηκε REAd GrIn, ενσωματώνει με εύκολο και πρακτικό τρόπο τα κοινά χαρακτηριστικά των εξεταζόμενων εννοιών, στα πλαίσια του χωρικού σχεδιασμού και αποτέλεσε τη βάση για τη διεξαγωγή της έρευνας πεδίου. Συγκεκριμένα, πραγματοποιήθηκαν δύο εμπειρικές έρευνες ποιοτικού χαρακτήρα. Αρχικά, το REAd GrIn εφαρμόστηκε στη μελέτη δύο συστημάτων σχεδιασμού, του ιρλανδικού και του ελληνικού, από το εθνικό μέχρι το τοπικό/αστικό επίπεδο (πόλη του Δουβλίνου και Δήμος Θεσσαλονίκης, αντίστοιχα). Η δεύτερη εμπειρική έρευνα επικεντρώθηκε στις απόψεις ειδικών, ώστε να διερευνηθεί η κατανόηση των εννοιών που πραγματεύεται η διατριβή από εμπλεκόμενους στην πράξη του σχεδιασμού.Η εφαρμογή του REAd GrIn στο εμπειρικό επίπεδο αναδεικνύει ότι η προσαρμογή μέσω της ΠΥ δεν ενσωματώνεται ακόμα συνειδητά στα συστήματα χωρικού σχεδιασμού. Σε περιφερειακό και τοπικό/αστικό επίπεδο παρατηρείται μεγαλύτερη παρουσία κατευθύνσεων για τον σχεδιασμό της ΠΥ που, άμεσα ή έμμεσα, μπορούν να συμβάλλουν στην προσαρμογή. Απαραίτητος όμως είναι και ο εμπλουτισμός του εθνικού επιπέδου. Ειδικότερα στο ελληνικό πλαίσιο, παρά την επίγνωση που υπάρχει για τις εξεταζόμενες κρίσιμες έννοιες και τα χαρακτηριστικά τους, αναδεικνύονται παράλληλα πολλές διαφορετικές απόψεις και προσεγγίσεις. Το γεγονός αυτό καθιστά ιδιαίτερα κρίσιμο το ρόλο των ειδικών που εμπλέκονται στο χωρικό σχεδιασμό και εν τέλει στην «ερμηνεία» στην πράξη των χαρακτηριστικών που σχετίζονται με την προσαρμογή μέσω του χωρικού σχεδιασμού και της ΠΥ.Στόχος της παρούσας διατριβής δεν είναι η ανάδειξη μιας μοναδικής, βέλτιστης προσέγγισης σχεδιασμού αλλά της ανάγκης ύπαρξης εργαλείων σχεδιασμού που θα συμβάλλουν στη μείωση της αβεβαιότητας, προσδίδοντας τόσο προληπτική όσο και μετασχηματιστική διάσταση στον σχεδιασμό. Η διατριβή, ουσιαστικά, επιχειρεί να ανοίξει περισσότερο τη συζήτηση γύρω από τους τρόπους γεφύρωσης θεωρίας και πρακτικής για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή μέσω του χωρικού σχεδιασμού, παρά προσφέροντας οριστικές απαντήσεις στο πολύπλοκο αυτό ζήτημα.