Η αρμονική θεωρία του Νικόλαου Χαλικιόπουλου Μάντζαρου: παρουσίαση και σχολιασμός των πηγών

Abstract

Nikolaos Halikiopoulos Mantzaros (1795‒1872) was the first Greek who systematically taught Western music theory,educating the first generation of Greek teachers of music and composers. A study of his harmonic theory reveals a teacherstrongly influenced by Italian musical education, who combined classical southern Italian methods (mainly of thepartimento tradition) with modern northern Italian ones based on Rameau's theories. The effectiveness, for which hismethod had been praised, appears to be precisely due to this combinatory, theoretical-practical approach, and the useof six analytical tools. Also, according to strong indications, the Belgian theorist Momigny emerges as his most importantinfluence regarding the formation of his idiosyncratic theoretical system.The central purpose of this work is the gathering of the elements that constitute Mantzaros’ harmonic theory, theircitation, and relevant commentary. These elements have been drawn mainly from primary sources, i.e. his survivingteaching manuals related to harmony, either directly or indirectly. In the commentary on the sources an attempt is madeto explain in detail the elements that comprise Mantzaros’ theory. Many of its individual elements are also comparedwith corresponding elements found in other theorists, with the aim of (a) identifying possible sources of Mantzaros’theory, and (b) placing his theory in the context of its time.Chapter 1 of this thesis deals with secondary sources that inform us about Mantzaros' musical training, his teachingactivity, and his reputation as a music teacher. Chapter 2 presents his theoretical works on music in a very general wayand explains his tools of harmonic analysis, while also containing a section on the particularities of Italian musiceducation (on which Mantzaros relied more than all European didactic traditions, using —among other methods— thepartimento and the regola dell'ottava) from the late 18th to the late 19th century. In the next two chapters, which turnto the primary evidence, two important sources are examined in detail: (a) a large table of 116 musical examples of chordsequences (Chapter 3), and (b) the Studio pratico dell' Armonia (Chapter 4). Chapter 5 deals with the rest of the primarysources in which we find elements of Mantzaros' harmonic theory, citing important passages from them. Chapter 6summarizes the characteristics of this theory and mentions its use by third parties. Finally, the Appendix contains thetheoretical text of Studio pratico dell' Armonia, both in the Italian original and in a Greek translation.

Ο Νικόλαος Χαλικιόπουλος Μάντζαρος (1795‒1872) υπήρξε ο πρώτος Έλληνας που δίδαξε συστηματικά τα θεωρητικάτης δυτικής μουσικής, καταρτίζοντας την πρώτη γενιά ελλήνων μουσικοδιδασκάλων και συνθετών. Η μελέτη τηςαρμονικής του θεωρίας αποκαλύπτει έναν δάσκαλο έντονα επηρεασμένο από την ιταλική μουσική εκπαίδευση, ο οποίοςσυνδύαζε τις κλασικές νοτιοϊταλικές μεθόδους (κυρίως της παράδοσης του partimento) με τις νεωτερικέςβορειοϊταλικές που βασίζονταν στις θεωρίες του Rameau. Η αποτελεσματικότητα για την οποία επαινέθηκε η μέθοδόςτου δείχνει να οφείλεται σε αυτήν ακριβώς τη συνδυαστική, θεωρητικο-πρακτική προσέγγιση, και στη χρήση έξιαναλυτικών εργαλείων. Επίσης, σύμφωνα με ισχυρές ενδείξεις, ως σημαντικότερη επιρροή του για τη διαμόρφωση τουιδιαίτερου θεωρητικού του συστήματος αναδεικνύεται ο βέλγος θεωρητικός Momigny.Κεντρικός σκοπός της εν λόγω εργασίας είναι η συγκέντρωση των στοιχείων που συνθέτουν την αρμονική θεωρίατου Μάντζαρου, η παράθεσή τους, και ο σχολιασμός τους. Τα στοιχεία αυτά έχουν αντληθεί κυρίως από πρωτογενείςπηγές, δηλαδή τα σωζόμενα εκπαιδευτικά εγχειρίδιά του που σχετίζονται με την αρμονία είτε άμεσα είτε έμμεσα. Στονσχολιασμό των πηγών γίνεται απόπειρα να εξηγηθούν λεπτομερώς τα στοιχεία που συγκροτούν τη μαντζαρική θεωρία.Συγκρίνονται επίσης πολλά επιμέρους στοιχεία της με αντίστοιχα στοιχεία όπως αυτά συναντώνται σε άλλουςθεωρητικούς, με στόχο (α) τον εντοπισμό πιθανών πηγών της μαντζαρικής θεωρίας, και (β) την τοποθέτησή της μέσαστο πλαίσιο της εποχής της.Το κεφ. 1 της διατριβής ασχολείται με δευτερογενείς πηγές που μας πληροφορούν για τη μουσική κατάρτιση τουΜάντζαρου, τη διδακτική του δραστηριότητα, καθώς και τη φήμη του ως μουσικοδιδασκάλου. Στο κεφ. 2παρουσιάζονται πολύ γενικά τα μουσικοθεωρητικά πονήματά του και εξηγούνται τα εργαλεία αρμονικής ανάλυσης πουχρησιμοποιεί, ενώ υπάρχει και μια ενότητα στην οποία εκτίθενται εν συντομία οι ιδιαιτερότητες της ιταλικής μουσικήςεκπαίδευσης (πάνω στην οποία βασίστηκε ο Μάντζαρος περισσότερο απ’ όλες τις ευρωπαϊκές διδακτικές παραδόσεις,χρησιμοποιώντας μεταξύ άλλων το partimento και τη regola dell’ottava) από τα τέλη του 18ου αιώνα μέχρι τα τέλη του19ου. Στα δύο επόμενα κεφάλαια, τα οποία στρέφονται προς τα πρωτογενή τεκμήρια, εξετάζονται λεπτομερώς δύοσημαντικές πηγές: (α) ένας πίνακας μεγάλων διαστάσεων με 116 μουσικά παραδείγματα συγχορδιακών αλληλουχιών(κεφ. 3), και (β) το Studio pratico dell’ Armonia (κεφ. 4). Το κεφ. 5 ασχολείται με τις υπόλοιπες πρωτογενείς πηγές στιςοποίες βρίσκουμε στοιχεία της αρμονικής θεωρίας του Μάντζαρου, και παρατίθενται σημαντικά αποσπάσματά τους.Στο κεφ. 6 συνοψίζονται τα χαρακτηριστικά αυτής της θεωρίας και γίνεται αναφορά στην αξιοποίησή της από τρίτους.Τέλος, το Παράρτημα περιέχει το θεωρητικό κείμενο του Studio pratico dell’ Armonia, τόσο στο ιταλικό πρωτότυπο όσοκαι σε ελληνική μετάφραση.