Στρατηγικός σχεδιασμός και οργάνωση Μονάδων Υγείας: η ελληνική περίπτωση

Abstract

Strategic planning is a systematic process of envisioning a desired future and translating that vision into broadly defined goals or achievements, and the steps to achieve them.In this PhD thesis on ¨Strategic Planning and Organization of Health Care Units - The Greek Case¨, an attempt made to assess and evaluate the strategic planning of the hospitals of the Greek National Health System. To make use of previous experience in this direction, the chronological evolution of the health care system in Greece in typical time periods from 1922-2020 is critically presented. During this presentation, the factors that have historically worked positively or negatively in its development and formation highlighted, to be utilized in this thesis, while at the same time avoiding the repetition of ineffective models and practices that were applied in the past.The international experience regarding the characteristics of health systems of different countries worldwide is presented in homogeneous thematic sections, including Greece today, to illustrate how the economic and political structure, the geographical location, the various socio-political systems of the countries influence the formation of their National Health System and its design. Through a detailed literature review, an attempt made to answer the questions, what is strategic planning, why do we need it, what is the framework and the analytical tools used for its implementation and what are the models that are internationally dominant.Data were collected from the information system for monitoring the operational and financial data of the hospitals of the Ministry of Health (ESYnet - BI forms) for the decade 2010-2020 as well as from the ¨Results Reports of the Ministry of Health & Units of the NHS¨ and the relevant literature reports concerning all the financial and operational data of the hospitals and a detailed analysis was carried out in order to have a longitudinal reference picture of the operation and efficiency of the hospital units as a whole. For the field analysis aimed at answering the research questions posed at the basis of the study design a questionnaire agreed with the scientific committee and consisting of 138 questions completed by a sample of administrators and senior staff of thirty-five hospitals of the NHS. The opinions of managers from all types and sizes of hospitals captured and the answers to the questions grouped into sections and analyzed using statistical data analysis tools with SPSS v20 statistical program. Based on the results of the analyses we conclude that we should focus on the following: The strategic planning of the hospitals during the period 2010-2020 was partially successful. The hospitals through a series of reform measures implemented at the beginning of the period, in combination with the general measures of redesign and restructuring of the public hospital sector imposed by the Governments, aimed at reducing costs due to the continuous deficits and inefficient administration of the previous years, managed to reduce their costs while increasing their productivity.However, the results in terms of productivity were completely different in the period 2016-2020 in which the surge in pharmaceutical expenditure combined with the increase in expenditure on sanitary materials brought the average cost of hospitalization in 2020 back to the 2011 levels, even though in 2020 due to the pandemic the number of hospitalized patients was significantly reduced.The degree of documentation, framing and development of the hospitals' strategic plan was good, but not the actual level of implementation.The degree of achievement of objectives (regarding clinical work, improvement of quality of services, human resources development, financial strategy, digital strategy, communication and engagement strategy, research) and the degree to which all stakeholders (patients, their families, staff, politicians, etc.) benefit from the achievement of strategic objectives was good.The main factors that shape the successful implementation of strategic planning are: i. the elements of Strategic Planning - relating to the degree of formulation of the main strategies, the existence of a well-documented strategic plan, the degree of its development and actual implementation, the role of the Governor and the administrative department as well as the internal and external communication of the strategic plan and its link to the hospital's budget; ii. the evaluation - with data concerning the evaluation of the services provided and technologies used, the evaluation of the objectives of the strategic plan, the evaluation of the managers based on the achievement of the objectives, as well as the evaluation of the management systems for monitoring the objectives of the hospital iii. the participation - with data concerning the participation of the Medical, Nursing, Laboratory, Employee Representatives, and the Board of Directors in the strategic planning processes iv. the results - due to the high burden of data on the financial and operating results of hospitals.The results of the analysis, the international literature and the experience of previous years lead to the following conclusions:The strategic planning of hospitals in the period 2010-2020 was partially successful. Administrations should not consider the existence of the strategic plan only as a criterion for their evaluation, but should understand that strategic planning should produce results, not plans, and treat it as a tool to enhance organizational performance.Senior management involvement and team participation in the strategic planning process has a high impact on the achievement of its objectives. It is important to involve clinicians and health professionals in the process of formulating and implementing strategic planning.A more democratic and participatory model, which allows for employee participation in strategic planning, should replace the top-down leadership style.Administrations should link the degree of achievement of the strategic planning objectives to the systematic evaluation of the services offered and the evaluation of managers and staff.The existence of a well-documented strategic plan and the degree of its development and actual implementation, its communication in the internal and external environment of the hospital and its connection with its budget, the role of the administration, the participation of the medical, nursing and employee representatives in the strategic planning processes, the evaluation of the services provided and the evaluation of the staff on the basis of the achievement of the objectives, and the evaluation of the technologies and management systems used to monitor objectives are important factors for the successful implementation of strategic planning

Ο στρατηγικός σχεδιασμός είναι μια συστηματική διαδικασία οραματισμού ενός επιθυμητού μέλλοντος και η μετατροπή αυτού του οράματος σε ευρέως καθορισμένους στόχους ή επιτεύγματα, καθώς και τα βήματα για την επίτευξή τους.Στην παρούσα διδακτορική διατριβή με θέμα ¨ Στρατηγικός σχεδιασμός και οργάνωση Μονάδων Υγείας - Η Ελληνική περίπτωση¨ επιχειρείται η αποτύπωση και αξιολόγηση του στρατηγικού σχεδιασμού των υφιστάμενων νοσοκομειακών μονάδων του Εθνικού Συστήματος Υγείας της Ελλάδας. Προκειμένου να αξιοποιηθεί η πείρα του παρελθόντος στην κατεύθυνση αυτή, παρουσιάζεται κριτικά η διαχρονική πορεία του συστήματος υγείας στην Ελλάδα σε χαρακτηριστικές χρονικές περιόδους από το 1922-2020. Κατά την παρουσίαση αυτή αναδεικνύονται οι παράγοντες εκείνοι που ιστορικά λειτούργησαν θετικά ή αρνητικά στην εξέλιξη και διαμόρφωσή του, με σκοπό να αξιοποιηθούν στην παρούσα διατριβή, ενώ ταυτόχρονα να αποφευχθεί η επανάληψη μη αποτελεσματικών μοντέλων και πρακτικών που εφαρμόσθηκαν στο παρελθόν.Η διεθνής εμπειρία όσον αφορά χαρακτηριστικά συστήματα υγείας διαφορετικών χωρών σε παγκόσμιο επίπεδο παρατίθεται με βάση ομοιογενείς θεματικές ενότητες, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας σήμερα, ώστε να αποτυπωθεί το πώς η οικονομικοπολιτική δομή, η γεωγραφική θέση, τα διάφορα κοινωνικοπολιτικά συστήματα ενός κράτους επιδρούν στη διαμόρφωση του Εθνικού Συστήματος Υγείας τους και το σχεδιασμό του. Μέσα από μια αναλυτική βιβλιογραφική ανασκόπηση επιχειρείται η απάντηση στα ερωτήματα, τί είναι ο στρατηγικός σχεδιασμός, γιατί το χρειαζόμαστε, ποιο είναι το πλαίσιο και τα χρησιμοποιούμενα αναλυτικά εργαλεία για την εφαρμογή του και ποια τα μοντέλα που κυριαρχούν διεθνώς .Προκειμένου, μετά την αποτύπωση της έκτασης της εφαρμογής του στρατηγικού σχεδιασμού των υφισταμένων νοσοκομειακών μονάδων του ΕΣΥ της χώρας, να καθοριστούν μέσα από μια επιστημονική ανάλυση οι παράγοντες που τον επηρεάζουν, η μεταξύ τους σχέση και η βαρύτητα ενός εκάστου στην αποτελεσματικότητα του στρατηγικού σχεδιασμού και η σύνδεσή του με τα οικονομικά λειτουργικά αποτελέσματα των νοσοκομείων ακολουθήθηκε η εξής μέθοδος: συλλέχθηκαν δεδομένα από το πληροφοριακό σύστημα για την παρακολούθηση των λειτουργικών και οικονομικών στοιχείων των Νοσοκομείων του Υπουργείου Υγείας (ΕΣΥnet – BI forms) για την δεκαετία 2010-2020 καθώς και οι σχετικές βιβλιογραφικές αναφορές και έγινε λεπτομερής ανάλυση τους, ώστε να υπάρχει μια διαχρονική εικόνα αναφοράς για την λειτουργία και την αποδοτικοτητα των νοσοκομειακών μονάδων στο συνολό τους. Για την ανάλυση πεδίου με στόχο την απάντηση στα ερευνητικά ερωτήματα που τίθενται στη βάση του σχεδιασμού της μελέτης, συντάχθηκε ερωτηματολόγιο που συμφωνήθηκε με τη 3μελή επιτροπή, συνιστώμενο από 138 ερωτήσεις το οποίο συμπληρώθηκε σε δείγμα διοικητών και υψηλόβαθμων στελεχών 35 νοσοκομείων του ΕΣΥ. Οι γνώμες στελεχών από όλους τους τύπους και μεγέθη νοσοκομείων αποτυπωθηκαν ενώ οι ερωτήσεις του ερωτηματολογίου ομαδοποιήθηκαν σε ενότητες και αναλύθηκαν χρησιμοποιώντας στατιστικά εργαλεία ανάλυσης δεδομένων με το στατιστικό πρόγραμμα SPSS v20. Από την ανάλυση προέκυψαν τα παρακάτω αποτελέσματα: Την πενταετία 2010-2015 τα νοσοκομεία μέσα από μια σειρά μεταρρυθμιστικών μέτρων που εφάρμοσαν, σε συνδυασμό με τα γενικότερα μέτρα ανασχεδιασμού και αναδιάρθρωσης του δημοσίου νοσοκομειακού τομέα που επιβλήθηκαν από τις Κυβερνήσεις, με στόχο κυρίως τη μείωση του κόστους λόγω των συνεχών ελλειμμάτων και της αναποτελεσματικής διοίκησης των προηγούμενων χρόνων, κατάφεραν να μειώσουν τις δαπάνες τους αυξάνοντας ταυτόχρονα την παραγωγικότητα τους. Ωστόσο τα αποτελέσματα όσον αφορά στην παραγωγικότητα είναι τελείως διαφορετικά κατά την περίοδο 2016-2020 στην οποία η εκτίναξη της φαρμακευτικής δαπάνης σε συνδυασμό με την αύξηση της δαπάνης του υγειονομικού υλικού επαναφέρουν το Μέσο Κόστος Νοσηλείας το 2020 στα επίπεδα του 2011, παρά το γεγονός ότι το 2020 λόγω της πανδημίας ο αριθμός των νοσηλευθέντων ασθενών είναι σημαντικά μειωμένος.Ο βαθμός τεκμηρίωσης, διαμόρφωσης του πλαισίου και ανάπτυξης του στρατηγικού σχεδίου των Νοσοκομείων είναι καλός, όχι όμως και το πραγματικό επίπεδο της εφαρμογής του που είναι μέτριο. Ο βαθμός επίτευξης των στόχων (αναφορικά με το κλινικό έργο, τη βελτίωση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών, την ανάπτυξη των ανθρώπινων πόρων, την οικονομική στρατηγική, την ψηφιακή στρατηγική, την επικοινωνία και στρατηγική δέσμευσης, την κλινική έρευνα) και ο βαθμός που ωφελούνται από την επίτευξη των στρατηγικών στόχων όλοι οι εμπλεκόμενοι (ασθενείς, οι οικογένειες τους, το προσωπικό, οι πολιτικοί κλπ.) είναι καλός.Οι παράγοντες που κύρια διαμορφώνουν την επιτυχή εφαρμογή του στρατηγικού σχεδιασμού είναι: i. τα στοιχεία του Στρατηγικού Σχεδιασμού - που αφορούν στον βαθμό διαμόρφωσης των κύριων στρατηγικών, της ύπαρξης ενός καλά τεκμηριωμένου στρατηγικού σχεδίου, τον βαθμό ανάπτυξης και πραγματικής εφαρμογής του, τον ρόλο του Διοικητή και της διοικητικής υπηρεσίας καθώς και την εσωτερική και εξωτερική επικοινωνία του στρατηγικού σχεδίου και την σύνδεση του με τον προϋπολογισμό του νοσοκομείου ii. η αξιολόγηση - με στοιχεία που αφορούν στην αξιολόγηση των παρεχόμενων υπηρεσιών και των χρησιμοποιούμενων τεχνολογιών, στην αξιολόγηση των στόχων του στρατηγικού σχεδίου, την αξιολόγηση των στελεχών στη βάση της επίτευξης των στόχων, καθώς και της αξιολόγησης των διαχειριστικών συστημάτων για την παρακολούθηση των στόχων του νοσοκομείου iii. η συμμετοχή - με στοιχεία που αφορούν την συμμετοχή της, Ιατρικής, Νοσηλευτικής, Εργαστηρίων, Εκπροσώπων εργαζομένων και Διοικητικού συμβουλίου στις διαδικασίες του στρατηγικού σχεδιασμού iv.τα αποτελέσματα - λόγω της υψηλής φόρτισης με στοιχεία που αφορούν στα οικονομικά και λειτουργικά αποτελέσματα των νοσοκομείων.Τα αποτελέσματα της ανάλυσης, η διεθνής βιβλιογραφία, η εμπειρία προηγούμενων χρόνων οδηγούν στα ακόλουθα συμπεράσματα.Ο στρατηγικός σχεδιασμός των νοσοκομείων κατά την χρονική περίοδο 2010-2020 ήταν μερικώς επιτυχής. Οι διοικήσεις δεν θα πρέπει να θεωρούν την ύπαρξη του στρατηγικού σχεδίου μόνο ως ένα κριτήριο για την αξιολόγηση τους αλλά να κατανοήσουν ότι ο στρατηγικός σχεδιασμός πρέπει να παράγει αποτελέσματα και όχι σχέδια και να τον αντιμετωπίζουν ως εργαλείο για την ενίσχυση της οργανωτικής απόδοσης.Η συμμετοχή των ανώτερων στελεχών και η ομαδική συμμετοχή στη διαδικασία του στρατηγικού σχεδιασμού έχει υψηλή επίδραση στην επίτευξη των στόχων του. Είναι πολύ σημαντικό να συμμετέχουν οι κλινικοί ιατροί και οι επαγγελματίες υγείας στη διαδικασία διαμόρφωσης και εφαρμογής του στρατηγικού σχεδιασμού.Το από πάνω προς τα κάτω στυλ ηγεσίας πρέπει να αντικατασταθεί από ένα πιο δημοκρατικό και συμμετοχικό μοντέλο που να επιτρέπει τη συμμετοχή των εργαζομένων στον στρατηγικό σχεδιασμό. Οι διοικήσεις θα πρέπει να συνδέσουν τον βαθμό της επίτευξης των στόχων του στρατηγικού σχεδιασμού με την συστηματική αξιολόγηση των προσφερόμενων υπηρεσιών και την αξιολόγηση των στελεχών και του προσωπικού.Η ύπαρξη ενός καλά τεκμηριωμένου στρατηγικού σχεδίου και ο βαθμός ανάπτυξης και πραγματικής εφαρμογής του, η επικοινωνία του στο εσωτερικό και εξωτερικό περιβάλλον του νοσοκομείου και η σύνδεση του με τον προϋπολογισμό του, ο ρόλος της διοίκησης, η συμμετοχή της ιατρικής, νοσηλευτικής υπηρεσίας και των εκπροσώπων των εργαζομένων στις διαδικασίες του στρατηγικού σχεδιασμού, η αξιολόγηση των παρεχόμενων υπηρεσιών και των στελεχών στη βάση της επίτευξης των στόχων καθώς και η αξιολόγηση των χρησιμοποιούμενων τεχνολογιών και των διαχειριστικών συστημάτων για την παρακολούθηση των στόχων αποτελούν σημαντικούς παράγοντες για την επιτυχή εφαρμογή του στρατηγικού σχεδιασμού.