Ρομά και υγεία στην Ελλάδα: χρήση και πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας και αιματογενώς μεταδιδόμενα νοσήματα (ιογενείς ηπατίτιδες B,C και HIV λοίμωξη)

Abstract

BACKGROUND: The systematic discrimination to which the Roma are subject over time had a significant impact on their health status, which is in a much more unfavorable position than that of non-Roma in many European countries. Infectious diseases consist an important part of Roma morbidity. Of these, blood-borne and sexually transmitted diseases, especially hepatitis B (HBV) and C (HCV) and HIV infection, have a particular burden on public health. The lack of reliable data on the prevalence of infectious diseases is recognized internationally as a major barrier to the development of effective programs to prevent and control their spread. PURPOSE: The aim of the thesis, which concerns the adult Roma population living in settlements in Greece, is to assess:1. the living conditions and the factors affecting their health status2. regarding viral HBV and HCV and HIV infection: a. the treatment cascade, b. the HBV vaccination coverage rate, c. the knowledge and attitudes in relation to the above diseases and to evaluate the relevant awareness-raising activities,3. the self-assessment of their health status and the self-reported diagnosed chronic diseases, and4. the use of health services and the possible barriers to accessing them in Greece. METHODOLOGY: Data were derived from the Hprolipsis Nationwide Health Survey, which collected data on Roma living in communities from December 2014 to January 2016 and the sample was based on quota random sampling with a target population of approximately 500 adults. The data were collected from four regions of Greece. In each of the regions three types of Roma settlements were selected a. Type 1 (houses), b. Type 2 (houses and shacks/mixed) and c. Type 3 (shacks). All Roma adults were invited to participate in the study, maintaining the desired and predefined gender and age distribution. After providing participants with relevant information and having their signed consent, a questionnaire was filled out and a blood sample was taken to test serological markers of HBV and HCV and HIV infection. For the statistical analysis, apart from descriptive statistics, multivariable logistic or ordinal logistic regression or mixed effects models were applied, depending on the nature of the response variable. RESULTS: The study included 534 Roma (287 women and 247 men), with a median age (interquartile range) of 35 (25, 48) years. More than half (50.7%) had never been to school, less than 30% were working permanently or temporarily, and just 35.8% said they never had food insecurity. Only 4.1% of the participants stated that they had all four basic household facilities (water, electricity, heating and toilet inside the house) in their household. HBV prevalence was estimated at 7.5% with 95% CI (5.50, 10.07), and regarding the HBV treatment cascade, of the 39 participants with HBsAg(+), 9 (23.1%) stated that they had been previously diagnosed and 2 (5.1%) had received some treatment. The prevalence of anti-HCV in men (no women tested positive) was estimated at 2.9% with 95% CI (1.40, 5.90). Regarding the HCV treatment cascade, of the 7 participants with anti-HCV(+), 1 (14.3% ) stated that he had already been diagnosed and received some treatment. None of the participants tested positive for HIV. Twenty six per cent of the participants answered "I don't know" to the HBV, HCV and HIV infection knowledge questions and about 40% had a low general level of knowledge. Approximately 50% stated that they had a piercing/tattoo, 80% that they did not use condoms when having sex with their partner and that they had never been tested for the diseases in question, and 5% that they had previously been diagnosed with a Sexually Transmitted Disease (STD). According to the results of the evaluation of the awareness raising activities in a subset of the participants (N=94), the high general level of knowledge increased from 7.9% to 42.6% for all three diseases in total. About 62% of the participants answered that they had good/very good health, 26% that they had average health, and 12% that they had poor/very poor health. Approximately half of the participants overall and 29% of those with good/very good self-rated health reported having at least one chronic disease. High blood pressure (15.7%), high cholesterol (11.8%), depression (10.1%) and respiratory diseases (9.2%) were the most common self-reported as diagnosed chronic diseases. In the last year, about 65% of the participants had seen a doctor and 10% needed to be hospitalized. Approximately 50% of the participants were uninsured and 37% needed access to the health system but did not have it. Financial cost (74.4%) and distance from the health facility/lack of transport (18.6%) were the two most frequently stated reasons. According to the results from the multivariable analysis, a number of demographic and socio-economic variables that are among the social determinants of health appeared to be significantly related to the above health indices. CONCLUSIONS-RECCOMMENDATIONS: The data obtained from the Hprolipsis study can contribute decisively to the better planning of public health policies for Roma living in settlements in Greece and at the same time form the basis for monitoring the situation and evaluating the programs implemented. The use of the conceptual framework for social health determinants and approaches based on the direct involvement of Roma communities should be central pillars of future health policies and programs designed for this group.

ΥΠΟΒΑΘΡΟ: Οι συστηματικές διακρίσεις στις οποίες υπόκεινται οι Ρομά διαχρονικά, έχουν επιδράσει σημαντικά στην κατάσταση της υγείας τους, η οποία βρίσκεται σε πολύ δυσμενέστερη θέση συγκριτικά με αυτή των μη-Ρομά σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Σημαντικό τμήμα της νοσηρότητας των Ρομά αποτελούν τα λοιμώδη νοσήματα. Εξ αυτών, τα αιματογενώς και σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα, ειδικότερα οι ηπατίτιδες B (HBV) και C (HCV) και η HIV λοίμωξη, επιβαρύνουν ιδιαίτερα τη δημόσια υγεία. Η έλλειψη έγκυρων δεδομένων σχετικά με τον επιπολασμό των λοιμωδών νοσημάτων αναγνωρίζεται διεθνώς ως σημαντικός φραγμός στην ανάπτυξη αποτελεσματικών προγραμμάτων πρόληψης και ελέγχου της εξάπλωσής τους. ΣΚΟΠΟΣ: Σκοπός της διατριβής, η οποία αφορά στον ενήλικο πληθυσμό των Ρομά που διαμένουν σε οικισμούς στην Ελλάδα, είναι η εκτίμηση:1. των συνθηκών διαβίωσης και των παραγόντων που επηρεάζουν την κατάσταση της υγείας τους2. σχετικά με τις ιογενείς HBV και HCV και την HIV λοίμωξη:α. του καταρράκτη θεραπείας,β. του ποσοστού εμβολιαστικής κάλυψης έναντι της HBV,γ. των γνώσεων και των στάσεων σε σχέση με τα παραπάνω νοσήματα και η αξιολόγηση σχετικών δράσεων ευαισθητοποίησης,3. της αυτοαξιολόγησης της υγείας τους και των αυτοαναφερόμενων διαγνωσμένων χρόνιων νοσημάτων τους και4. της χρήσης υπηρεσιών υγείας και των πιθανών φραγμών στην πρόσβαση σε αυτές στην Ελλάδα. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ: Τα δεδομένα προέρχονται από την Πανελλαδική Έρευνα Υγείας Hprolipsis, η οποία συνέλεξε δεδομένα για τους Ρομά που διαμένουν σε κοινότητες από τον Δεκέμβριο του 2014 έως τον Ιανουάριο του 2016 και το δείγμα βασίστηκε σε τυχαία δειγματοληψία ποσοστώσεων με πληθυσμό-στόχο περίπου 500 ενήλικες. Τα δεδομένα συλλέχθηκαν από τέσσερις περιφέρειες της Ελλάδας, στην καθεμία από τις οποίες επιλέχθηκαν οικισμοί Ρομά, τριών τύπων οικισμών: α. Τύπου 1 (σπίτια), β. Τύπου 2 (σπίτια και παράγκες/μικτός) και γ. Τύπου 3 (παράγκες). Όλοι οι ενήλικες Ρομά κλήθηκαν να συμμετάσχουν στη μελέτη, διατηρώντας την επιθυμητή και προκαθορισμένη κατανομή ανά φύλο και ηλικία. Έπειτα από σχετική ενημέρωση και έντυπη συγκατάθεση, συμπληρώθηκε ερωτηματολόγιο και έγινε αιμοληψία για έλεγχο ορολογικών δεικτών HBV και HCV και την HIV λοίμωξη. Για τη στατιστική ανάλυση, εκτός των περιγραφικών στατιστικών, χρησιμοποιήθηκαν μοντέλα πολλαπλής λογαριθμιστικής ή διαβαθμισμένης λογαριθμιστικής εξάρτησης ή μοντέλα μικτών επιδράσεων ανάλογα με τη φύση της μεταβλητής απόκρισης. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ: Στη μελέτη έλαβαν μέρος 534 Ρομά (287 γυναίκες και 247 άνδρες), με διάμεση ηλικία τα (ενδοτεταρτομοριακό εύρος) 35 (25, 48) έτη. Περισσότεροι από τους μισούς (50,7%) δεν είχαν πάει ποτέ στο σχολείο, λιγότεροι από 30% εργάζονταν μόνιμα ή προσωρινά και μόλις 35,8% δήλωσαν ότι δεν είχαν ποτέ θέμα διατροφικής ανασφάλειας. Μόνο το 4,1% των συμμετεχόντων δήλωσαν ότι διαθέτουν στο νοικοκυριό τους και τις τέσσερις βασικές οικιακές εγκαταστάσεις (νερό, ηλεκτρικό ρεύμα, θέρμανση και τουαλέτα μέσα στο σπίτι). Ο επιπολασμός της HBV εκτιμήθηκε σε 7,5% με 95% ΔΕ (5,50-10,07), και αναφορικά με τον καταρράκτη θεραπείας για την HBV, από τους 39 συμμετέχοντες με HBsAg(+), 9 (23,1%) δήλωσαν ότι είχαν διαγνωστεί κατά το παρελθόν και 2 (5,1%) ότι είχαν ακολουθήσει κάποια θεραπεία. Ο επιπολασμός των anti-HCV στους άνδρες (καμία γυναίκα δε βρέθηκε θετική) εκτιμήθηκε σε 2,9% με 95% ΔΕ (1,40-5,90). Αναφορικά με τον καταρράκτη θεραπείας της HCV, εκ των 7 συμμετεχόντων με anti-HCV(+), 1 (14,3%) δήλωσε ότι είχε ήδη διαγνωστεί και ακολουθήσει κάποια θεραπεία. Κανένας από τους συμμετέχοντες δε βρέθηκε θετικός στον ιό του HIV. Το 26% των συμμετεχόντων απάντησαν «Δεν ξέρω» στις ερωτήσεις γνώσεων για την HΒV, την HCV και την HIV λοίμωξη και περίπου 40% είχαν χαμηλό γενικό επίπεδο γνώσεων. Κατά προσέγγιση 50% δήλωσαν ότι είχαν τρύπημα/τατουάζ, 80% ότι δε χρησιμοποιούσαν προφυλακτικά όταν συνευρίσκονταν με την/τον σύντροφό τους και ότι δεν είχαν κάνει ποτέ εξέταση για τα εν λόγω νοσήματα και 5% ότι είχαν διαγνωστεί στο παρελθόν με Σεξουαλικώς Μεταδιδόμενο Νόσημα (ΣΜΝ). Σύμφωνα με τα αποτελέσματα αξιολόγησης των δράσεων ευαισθητοποίησης από υποσύνολο των συμμετεχόντων (Ν=94), το υψηλό γενικό επίπεδο γνώσεων αυξήθηκε από 7,9% σε 42,6% και για τα τρία νοσήματα συνολικά.Περίπου το 62% των συμμετεχόντων απάντησαν ότι είχαν καλή/πολύ καλή υγεία, το 26% ότι είχαν μέτρια και το 12% ότι είχαν κακή/πολύ κακή. Κατά προσέγγιση, οι μισοί από τους συμμετέχοντες συνολικά και το 29% εκείνων με καλή/πολύ καλή αυτοαξιολόγηση υγείας ανέφεραν ότι είχαν τουλάχιστον ένα χρόνιο νόσημα. Η υψηλή αρτηριακή πίεση (15,7%), η υψηλή χοληστερόλη (11,8%), η κατάθλιψη (10,1%) και τα νοσήματα του αναπνευστικού συστήματος (9,2%), ήταν τα συχνότερα αυτοαναφερόμενα ως διαγνωσμένα χρόνια νοσήματα.Τον τελευταίο χρόνο, περίπου 65% των συμμετεχόντων είχαν επισκεφτεί γιατρό και 10% χρειάστηκε να νοσηλευτούν. Κατά προσέγγιση 50% των συμμετεχόντων ήταν ανασφάλιστοι και 37% χρειάστηκαν πρόσβαση στο σύστημα υγείας αλλά δεν είχαν. Το οικονομικό κόστος (74,4%) και η απόσταση από τη δομή υγείας/απουσία μεταφορικού μέσου (18,6%) ήταν οι δύο συχνότερα αναφερόμενες αιτίες. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα από την πολυπαραγοντική ανάλυση, πλήθος δημογραφικών και κοινωνικο-οικονομικών μεταβλητών που συγκαταλέγονται στους κοινωνικούς προσδιοριστές της υγείας φάνηκε να σχετίζονται σημαντικά με τους παραπάνω δείκτες υγείας. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ-ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ: Τα δεδομένα που προκύπτουν από τη μελέτη Hprolipsis μπορούν να συμβάλουν καθοριστικά στον αρτιότερο σχεδιασμό πολιτικών δημόσιας υγείας για τους Ρομά που διαμένουν σε οικισμούς στην Ελλάδα και παράλληλα να αποτελέσουν τη βάση για την παρακολούθηση της κατάστασης και την αξιολόγηση των προγραμμάτων που εφαρμόζονται. Η χρήση του εννοιολογικού πλαισίου δράσης για τους κοινωνικούς προσδιοριστές της υγείας και οι προσεγγίσεις που στηρίζονται στην άμεση εμπλοκή των κοινοτήτων Ρομά, οφείλουν να αποτελέσουν κεντρικούς πυλώνες των μελλοντικών πολιτικών υγείας και των προγραμμάτων που θα σχεδιαστούν για την εν λόγω ομάδα.