Ελληνικοί αστικοί θρύλοι στο διαδίκτυο

Abstract

This paper is the first extensive involvement with contemporary urban legends in the context of Greek folklore. Contemporary or Urban legends is a folkloristic genre that emerged after the Industrial Revolution, incorporating elements of modernity into its former counterpart, the legend. Stories belonging to this genre circulate spontaneously mainly wherever informal encounters take place. Thus, the usual way of spreading them is through oral speech. That is why the textual structure of the narrative was considered flued.These are stories that are transmitted from 'friend to friend' and reflect multiple aspects of the unfamiliar, the delinquent, and the supernatural which are experienced in the modern urban cultural context, claiming to be believed as real experiences. Their plot often revolves around stress caused by modern attitudes and behaviours, and their content is usually bizarre, scary or macabre. They act as a means of disciplining cultural groups, which include people who have at least one thing in common, who take them for real. For this reason, the narrated event is located close to the place and time of its transmission, creating conditions of appropriation by the group in which it circulates. But not all contemporary legends are about the gloomy side of life, many are also reporting funny incidents. Their context may be different, but they are essentially universal, occult and anecdotal about life in the 20th century.Until the first decade of the 21st century, urban legends were perceived by their scholars as a ‘living’ genre that spread - either orally or digitally- in order to maintain or shape the social norm, thus their narration was considered to be a "political act".Their content comes from a widespread body of beliefs, prejudices, fears and experiences in force in modern societies and their plot maintains its connection with the anxiety that surrounds modern behaviors and conditions and the events taking place are placed in that space and time that is perceived as frightening.Contemporary urban legends describe the experience of a familiar person as an example of a situation to be avoided. This means that the main character of the narrative is confronting an unfavorable situation or an "enemy" who wants and tries to harm him. The 'competitor' in the case of Greek contemporary urban legends is of two types and incorporates different qualities and purposes in each version.On the one hand, the 'cosmic' competitor, that is the one that is plausible to exist and possibly an entity in the physical world. He is a human, like the main character of the story, however he is usually an outlaw through which the danger of the illegal seems to be reflected. This 'adversary' is targeting the property of the main character or even his life.On the other hand is the supernatural competitor who is a transcendental one, usually the dead who is presented in contemporary urban legends mainly as a 'ghost'. This ghost does not seem, most of the time, to be aimed at harming the living person with whom he comes into contact, but to reminding him of the negative impact of the delinquent behaviour or the negative experience that brought him to his present state. Thus it seems that the supernatural adversary mainly wants to "keep" man within the social norm by reminding him of the consequences of inclination.The research was conducted on the internet and its purpose is twofold. On the one hand the aim is to create an index of Greek contemporary urban legends - because nothing similar exists- and on the other hand to highlight the impact of the new environment, the internet, in the dissemination of the genre, but also its uptake by the users of the internet.An index of more than a hundred stories was created from contemporary urban legends collected through the internet. However, it seemed that the contemporary urban legends that are reproduced through the internet have changed both morphologically and functionally. They seem to have acquired a consolidated body and a stable narrative with a specific sequence of motifs. While no variations are found, only a few different versions of the narratives.It also seems that the reason why contemporary urban legends are spread on the internet has changed as well. They become part of a wider category of "scary stories" that are spread in online environments specifically made for them, aiming to entertain the visiting user. In other words, the spontaneous reference to such a story in the informal context of a social encounter has been replaced by a structured online environment dedicated to such narratives.Contemporary urban legends therefore become part of a frightening entertainment, similar to horror movies, in which various stories are told with the common point to give a fright to the user who has fun with it.This function, however, is an indication of the weakening of the social role of this narrative genre, which causes further morphological changes in it. The stories now have a specific title, as a result of the established narration, the "narrator" is not connected with any of the characters in the story, while the place and time of each event are often indifferent.The weakening of their social role, the emphasis on the scary feeling they cause, their detachment from any "true" motive attributed to contemporary urban legends, the way they are retransmitted (mainly through the copy paste function), make them part of a broader, new kind of digital popular folklore genre of a similar function called creepypasta.The contemporary urban legends that are integrated in creepypasta and spread in the internet with a new function have thus lost the main characteristics that are given to them by their definition. They are still a reflection of aspects of the unfamiliar, delinquent and supernatural that are experienced in modern urban culture with their plot revolving largely around stress caused by modern attitudes and behaviors and with content that is bizarre, scary or macabre. However, they are not perceived as real experiences, thus they are not a way of disciplining modern social norms, hence they do not refer spontaneously to informal discussions, but consciously in the context of websites created specifically for this use. The goal of their dissemination is to entertain users through horror.Finally the creepypasta, because it resembles the kind of contemporary urban legends, by incorporating them, giving them a new function and meaning gives them also a new ‘existence’. However, the most important features that have been emerged to contemporary urban legends from their various definitions, the fluidity of the narrativon and the belief or possible veracity of the story, seem to be transported to another popular narrative genre, the conspiracy theories.In short, contemporary urban legends are a folk narrative genre developed during the post-industrial era, which includes in its pre-industrial counterpart, the legend, modern elements. It seems though, that its spread decreases with the coming of the new millennium. The ‘gap’ they leave is soon filled with a related narrative genre, the conspiracy theories, which seems to be reflecting in a better way the needs of describing modern human fears, due to morphology and themes. However, the internet is a new environment in which contemporary urban legends get reactivated, with new features and functionality based on the possibilities provided by this environment, which they often incorporate. The new features the internet provides are leading them to ‘join’ a new multimedia narrative genre emerging from the internet, the ‘creepy pasta’.

Η εργασία αυτή είναι η πρώτη εκτενής ενασχόληση με τους αστικούς θρύλους στο πλαίσιο της ελληνικής λαογραφίας. Πρόκειται για ένα είδος του προφορικού λαϊκού λόγου που προέκυψε μετά τη βιομηχανική επανάσταση εντάσσοντας στοιχεία της νεωτερικότητας στο προγενέστερο αντίστοιχό του, την παράδοση ή θρύλο. Οι ιστορίες που υπάγονται σε αυτό το είδος κυκλοφορούν αυθόρμητα κυρίως οπουδήποτε πραγματώνονται άτυπες συναντήσεις. Έτσι, ο συνήθης τρόπος διάδοσής τους είναι μέσω του προφορικού λόγου. Γι’ αυτό και η κειμενική δομή της αφήγησης θεωρήθηκε χαλαρή, διότι δε μεταφέρεται αυτούσια σε κάθε αφηγηματική περίσταση. Πρόκειται για ιστορίες που μεταδίδονται από ‘φίλο σε φίλο’ και αντανακλούν πολλαπλές όψεις του ανοίκειου, του παραβατικού, του υπερκόσμιου, που βιώνεται στο σύγχρονο αστικό πολιτισμικό πλαίσιο αξιώνοντας να γίνουν πιστευτές ως πραγματικές εμπειρίες. Η πλοκή τους συχνά περιστρέφεται γύρω από άγχη που προκαλούνται από σύγχρονες στάσεις και συμπεριφορές, το δε περιεχόμενό τους είναι συνήθως αλλόκοτο, τρομακτικό ή μακάβριο. Λειτουργούν ως μέσο πειθάρχησης πολιτισμικών ομάδων, οι οποίες αποτελούνται από ανθρώπους που έχουν μεταξύ τους τουλάχιστον ένα κοινό στοιχείο, οι οποίες και τις προσλαμβάνουν ως αληθινές ιστορίες. Για το λόγο αυτό το υπό αφήγηση γεγονός οριοθετείται κοντά στον χώρο και το χρόνο της μετάδοσής του δημιουργώντας συνθήκες οικειοποίησης από την ομάδα μέσα στην οποία κυκλοφορεί. Δεν αφορούν όμως όλοι οι αστικοί θρύλοι τη ζοφερή πλευρά της ζωής, πολλοί μεταφέρουν και αστεία περιστατικά. Το πλαίσιό τους μπορεί να διαφέρει, αλλά ουσιαστικά είναι παγκόσμιοι, απόκρυφοι κι ανεκδοτολογικοί για τη ζωή στον 20ό αι.Μέχρι και την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα οι αστικοί θρύλοι εκλαμβάνονται από τους μελετητές τους ως ένα ζωντανό είδος που διαδίδεται –είτε μέσω του προφορικού λόγου πρόσωπο με πρόσωπο, είτε ψηφιακά- με σκοπό τη διατήρηση ή τη διαμόρφωση της κοινωνικής νόρμας. Έτσι η αφήγησή τους θεωρείται «πολιτική πράξη».Το περιεχόμενό τους προέρχεται από ένα ευρέως διαδεδομένο σώμα πίστεων, προκαταλήψεων, φόβων και εμπειριών εν ισχεί στις σύγχρονες κοινωνίες και η πλοκή τους διατηρεί τη σύνδεσή της με άγχη που περιβάλλουν σύγχρονες συμπεριφορές και συνθήκες. Τα συντελούμενα γεγονότα τοποθετούνται σε εκείνο το χώρο και το χρόνο που εκλαμβάνεται ως επίφοβος.Στους αστικούς θρύλους περιγράφεται το βίωμα κάποιου οικείου προσώπου ώστε να αποτελέσει παράδειγμα προς αποφυγήν. Αυτό σημαίνει ότι το κύριο πρόσωπο της αφήγησης έρχεται αντιμέτωπο με κάποια δυσμενή γι’ αυτό κατάσταση ή με κάποιον «εχθρό» που επιθυμεί και επιχειρεί να το βλάψει. Ο ‘ανταγωνιστής’ στην περίπτωση των ελληνικών αστικών θρύλων είναι δύο ειδών και ενσωματώνει διαφορετικές ιδιότητες και σκοπούς σε καθεμία εκδοχή του. Από τη μία ο κοσμικός ανταγωνιστής, εκείνος δηλαδή που είναι αληθοφανής και ενδεχομένως υπαρκτή οντότητα στο φυσικό κόσμο. Είναι ένας άνθρωπος, όπως ο πρωταγωνιστής της ιστορίας, ωστόσο είναι συνήθως κάποιος παραβατικός χαρακτήρας, έξω από το έννομο πλαίσιο της κοινωνίας μέσω του οποίου φαίνεται να αντανακλάται ο κίνδυνος του παράνομου. Αυτός ο ‘αντίπαλος’ βάλλει κατά της ατομικής ιδιοκτησίας και της ανθρώπινης ζωής.Από την άλλη πάλι είναι ο υπερφυσικός ανταγωνιστής που είναι κάποιο υπερβατικό ον, συνήθως ο νεκρός που παρουσιάζεται στους αστικούς θρύλους κυρίως ως ‘φάντασμα’. Αυτό δε φαίνεται, τις περισσότερες φορές, να αποσκοπεί στη βλάβη του ζώντα με τον οποίο έρχεται σε επαφή, όσο στην υπενθύμιση του αρνητικού αντίκτυπου της παραβατικής συμπεριφοράς ή του αρνητικού βιώματος εν γένει που έφερε τον ίδιο στην παρούσα κατάσταση. Έτσι φαίνεται ότι ο υπερφυσικός αντίπαλος επιθυμεί κυρίως να «κρατήσει» τον άνθρωπο εντός της κοινωνικής νόρμας υπενθυμίζοντάς του τις συνέπειες της παρέκκλισης.Η έρευνα διεξήχθη στο περιβάλλον του διαδικτύου και ο στόχος της είναι διττός. Από τη μια στόχος είναι η δημιουργία ενός καταλόγου με ελληνικούς αστικούς θρύλους – διότι κάτι αντίστοιχο δεν υπάρχει- και από την άλλη η ανάδειξη της επίδρασης του περιβάλλοντος του διαδικτύου, στο είδος καθ’ αυτό, στη διάδοση, αλλά και στην πρόσληψή του από τους χρήστες του διαδικτύου.Δημιουργήθηκε έτσι ένας κατάλογος με περισσότερες από εκατό αφηγήσεις μέσα από το περιβάλλον του διαδικτύου. Φάνηκε όμως ότι οι αστικοί θρύλοι που αναπαράγονται μέσω αυτού έχουν αλλάξει και μορφολογικά αλλά και λειτουργικά. Έχουν αποκτήσει παγιωμένο σώμα, σταθερή δηλαδή αφήγηση με συγκεκριμένη ακολουθία μοτίβων, ενώ δεν εντοπίζονται παραλλαγές, παρά μόνο ελάχιστες διαφορετικές εκδοχές των αφηγήσεων. Διαπιστώνεται επίσης ότι και ο λόγος για τον οποίο διαδίδονται αστικοί θρύλοι στο διαδίκτυο έχει μεταβληθεί. Γίνονται κομμάτι μιας ευρύτερης κατηγορίας «τρομακτικών ιστοριών» που διαδίδονται σε περιβάλλοντα αφιερωμένα σε αυτές, με στόχο τη διασκέδαση του επισκέπτη/ χρήστη. Η αυθόρμητη δηλαδή αναφορά σε κάποια τέτοια ιστορία στο άτυπο πλαίσιο μιας κοινωνικής συνάντησης έχει αντικατασταθεί από ένα δομημένο περιβάλλον αφιερωμένο σε τέτοιες αφηγήσεις. Οι αστικοί θρύλοι λοιπόν γίνονται μέρος μιας τρομολαγνικής διασκέδασης, εφάμιλλης των κινηματογραφικών ταινιών τρόμου, στο πλαίσιο της οποίας μεταδίδονται ποικίλες ιστορίες με κοινό σημείο την πρόκληση τρόμου στο χρήστη που διασκεδάζει με αυτόν.Αυτή η λειτουργία όμως αποτελεί ένδειξη της αποδυνάμωσης του κοινωνικού ρόλου του αφηγηματικού αυτού είδους, πράγμα που επιφέρει και περαιτέρω μορφολογικές αλλαγές σε αυτό. Οι ιστορίες έχουν πια συγκεκριμένο τίτλο, απόρροια της παγιωμένης αφήγησης, ο «αφηγητής» δε συνδέεται με κανένα από τα πρόσωπα της ιστορίας, ενώ είναι συχνά αόριστος ο χώρος και ο χρόνος του εκάστοτε συμβάντος. Η αποδυνάμωση του κοινωνικού τους ρόλου, η έμφαση στο αίσθημα τρόμου που προκαλούν, η αποσύνδεσή τους από οποιαδήποτε «αληθινή» αφόρμηση που αποδιδόταν στους αστικούς θρύλους, ο τρόπος αναμετάδοσής τους (κυρίως μέσω της λειτουργίας αντιγραφή-επικόληση/ copy-paste), τους καθιστούν πλέον μέρος ενός ευρύτερου, νέου είδους ψηφιακού λαϊκού λόγου αντίστοιχης λειτουργίας που λέγεται creepypasta.Οι αστικοί θρύλοι που ενσωματώνονται σε αυτό το είδος ψηφιακού λαϊκού λόγου και διαδίδονται στο περιβάλλον του διαδικτύου με νέα λειτουργία έχουν χάσει λοιπόν τα κύρια χαρακτηριστικά που τους δίνονται από τον ορισμό τους. Αποτελούν ακόμα αντανάκλαση όψεων του ανοίκειου, του παραβατικού και του υπερκόσμιου που βιώνεται στο σύγχρονο αστικό πολιτισμό, με την πλοκή τους να περιστρέφεται εν πολλοίς ακόμα γύρω από άγχη που προκαλούνται από σύγχρονες στάσεις και συμπεριφορές και με περιεχόμενο αλλόκοτο, τρομακτικό ή μακάβριο. Δεν εκλαμβάνονται όμως ως αληθινές εμπειρίες, δεν αποτελούν τρόπο πειθάρχησης στις σύγχρονες κοινωνικές νόρμες, εξ ου και δεν αναφέρονται αυθόρμητα σε άτυπες συζητήσεις στο χώρο του διαδικτύου, αλλά συνειδητά στο πλαίσιο ιστότοπων που δημιουργούνται ειδικά για τη χρήση αυτή. Στόχος της διάδοσής τους είναι η διασκέδαση των χρηστών μέσω του τρόμου. Τελικά το creepypasta, επειδή μοιάζει στο είδος των αστικών θρύλων, ενσωματώνοντάς τους, τους δίνει νέα λειτουργία και νοηματοδότηση, άρα μια δεύτερη ύπαρξη. Ωστόσο τα πιο σημαντικά χαρακτηριστικά, που έχουν αποδοθεί στους αστικούς θρύλους στους διάφορους ορισμούς τους, η ρευστότητα της αφήγησης και η πίστη ή η ενδεχόμενη αληθοφάνεια της ιστορίας, φαίνεται να προσαρτώνται σε ένα άλλο λαϊκό αφηγηματικό είδος, τις θεωρίες συνωμοσίας.Εν συντομία η διάδοση των αστικών θρύλων αρχίζει να φθίνει με τον ερχομό του 21ου αιώνα. Βέβαια το ‘κενό’ που αφήνουν γεμίζει άμεσα με ένα συγγενές αφηγηματικό είδος, τις θεωρίες συνομωσίας, οι οποίες φαίνεται ότι καλύπτουν, λόγω μορφολογίας και θεματικών, τις ανάγκες περιγραφής των σύγχρονων φόβων του ανθρώπου. Ωστόσο το διαδίκτυο αποτελεί ένα νέο περιβάλλον επανενεργοποίησης των αστικών θρύλων με νέα όμως χαρακτηριστικά και λειτουργία, που βασίζονται στις δυνατότητες που παρέχει το περιβάλλον αυτό, τις οποίες και συχνά ενσωματώνουν. Τα νέα χαρακτηριστικά που προσλαμβάνουν οδηγούν το είδος αυτό να ενταχθεί σε ένα νέο πολυμεσικό αφηγηματικό είδος, που αναδύεται από το διαδίκτυο, τις ‘τρομακτικές ιστορίες’ (creepypasta).