Translanguaging: une stratégie de médiation linguistique et culturelle en didactique des langues-cultures

Abstract

Recent decades have been marked by the constant mobility of populations whose linguistic practices are related to bilingualism and the plurality of languages and cultures. Based on this observation, this thesis questions the nature of these practices and the hierarchization of languages and cultures in the school context. The links of power, which languages and cultures weave, are studied from a “scientific conflict” between structuralists and sociolinguists. On the one hand, the study of languages as autonomous systems and, on the other hand, the perception of languages as a set of repertoires, lead us to the epistemological study of translanguaging from 1980 to the present. After studying the concept and its relationship with key notions, such as singular and plural approaches, code-switching and mediation, we propose a new theory and research applied to translanguaging, associated with short forms of literature. Our investigation is part of two periods of classroom observation and action research in primary schools in France and Greece. Two specially designed observation grids and literary short forms integrated in lessons proposed for the study of translanguaging constitute the research tools of this thesis. Based on this approach, we propose a new perspective of translanguaging that places a holistic approach to languages and cultures at the center of teaching.

Οι τελευταίες δεκαετίες χαρακτηρίζονται από τη συνεχή κινητικότητα των πληθυσμών, των οποίων οι γλωσσικές πρακτικές σχετίζονται με τη διγλωσσία και την πολυμορφία των γλωσσών και των πολιτισμών. Με βάση αυτή την παρατήρηση, η παρούσα διατριβή διερωτάται για τη φύση αυτών των πρακτικών και την ιεράρχηση των γλωσσών και των πολιτισμών στο σχολικό πλαίσιο. Οι δεσμοί εξουσίας, τους οποίους υφαίνουν οι γλώσσες και οι πολιτισμοί, μελετώνται από μια "επιστημονική σύγκρουση" μεταξύ των στρουκτουραλιστών γλωσσολόγων και των κοινωνιογλωσσολόγων. Από τη μία πλευρά, η μελέτη των γλωσσών ως αυτόνομων συστημάτων και, από την άλλη, η αντίληψη των γλωσσών ως σύνολο ρεπερτορίων, μας οδηγούν στην επιστημολογική μελέτη του translanguaging από το 1980 έως σήμερα. Αφού μελετήσουμε την έννοια και τη σχέση του translanguaging με βασικές έννοιες της διδακτικής των γλωσσών και των πολιτισμών, όπως οι μονογλωσσικές και πολυγλωσσικές προσεγγίσεις, η εναλλαγή γλωσσικών κωδίκων και η διαμεσολάβηση, προτείνουμε μια νέα θεωρία και έρευνα του translanguaging, που συνδέονται με τις μικρές λογοτεχνικές φόρμες. Η έρευνά μας εντάσσεται σε δύο περιόδους παρατήρησης και έρευνας-δράσης στην τάξη σε δημοτικά σχολεία στη Γαλλία και στην Ελλάδα. Δύο ειδικές σχεδιασμένες σχάρες παρατήρησης και λογοτεχνικές σύντομες φόρμες που ενσωματώθηκαν σε μαθήματα που προτάθηκαν για τη μελέτη του translanguaging αποτελούν τα ερευνητικά εργαλεία αυτής της διατριβής. Με βάση αυτή την προσέγγιση, προτείνουμε μια νέα οπτική του translanguaging που θέτει μια ολιστική προσέγγιση των γλωσσών και των πολιτισμών στο επίκεντρο της διδασκαλίας.

Les dernières décennies ont été marquées par la mobilité constante des populations dont les pratiques linguistiques sont en rapport avec le bilinguisme et la pluralité des langues et des cultures. Partant de ce constat, cette thèse émet des questionnements sur la nature de ces pratiques et la hiérarchisation des langues et des cultures dans le contexte scolaire. Des liens de pouvoir, que tissent les langues et les cultures, sont étudiés à partir d’un « conflit scientifique » entre les structuralistes et les sociolinguistes. D’une part, l’étude des langues comme systèmes autonomes et, d’autre part, la perception des langues comme un ensemble de répertoires, nous conduisent à l’étude épistémologique du translanguaging de 1980 jusqu’à nos jours.

Après avoir étudié le concept et son rapport avec des notions-clés, comme les approches singulières et plurielles, le code-switching et la médiation, nous proposons une nouvelle théorie et recherche appliquée au translanguaging, associée aux formes brèves de la littérature. Notre enquête s’inscrit dans le cadre de deux périodes d’observation de classes et d’une recherche-action mises en place dans des écoles primaires en France et en Grèce. Deux grilles d’observation spécialement conçues et des formes brèves littéraires intégrées dans des leçons proposées pour l’étude du translanguaging constituent les outils de recherche de cette thèse. À partir de cette démarche, nous proposons une nouvelle optique du translanguaging qui met au centre de l’enseignement une approche holistique des langues et des cultures.