Πολιτική οικονομία της μεγέθυνσης: τα σχήματα διευρυμένης αναπαραγωγής και η δυναμική τους διάσταση

Abstract

The subject of economic growth comes out of the simple observation that no economy is stationary, but dynamic. This observation is as old as Economics itself. However, it was only in the mid-20th century that the proper models were shaped in order to describe economic growth, firstly by Keynesian economists Harrod and Domar, and then by Neoclassical economists Solow and Swan. Since then, the theory of economic growth focuses in an attempt to interconnect two counteracting forces: that of long-run tendencies, that seemingly secures the system’s path to steady growth, and that of cyclical fluctuations, that prevents the system from a stabilization in the long period. The papers by Harrod and Domar traced the instability of the long-run tendency and many of the heterodox analyses of economic growth until today attempt to identify, describe and explain the causes of this instability. On the contrary, research by Solow and Swan, as well as the neoclassical economists who followed their direction, concentrates on the pursuit of steady-state positions and on the attempt to prove that real economies converge to them. However, as was correctly noted by Kalecki and Pasinetti, on the one hand, trend and cycle are not different but interdependent aspects of the evolution of the economy, and on the other hand, the description of both on a common theoretical basis fails. Consequently, the attempts of both orthodox and heterodox approaches end up inexpedient and incompatible. In the present thesis, after an extensive discussion and critique of the afore-mentioned theoretical trends, we present an alternative approach on economic growth that is founded on the analyses by the Classical economists and Marx. These analyses existed long before the traditional (Keynesian and Neoclassical) approaches, but it constituted and constitutes a fringe explanation of the dynamics of the capitalist system. In this thesis, we attempt to demonstrate that the analysis of the Classical economists and Marx is valid and describes consistently bot the long-run tendency and the periodic cycles, succeeding in these exact points where traditional theories fail. The approach initiates with a micro-economic foundation of the Classical/Marxian macroeconomic theory through the extension of von Neumann’s model beyond equilibrium. Afterwards, the ‘stylized facts’ of the Classical/Marxian theory are assembled and a presentation of them in a coherent mathematical form is attempted. Finally, a model of cyclical growth is constructed with the differential equations resulting from these ‘stylized facts’. The analysis of this model via both the qualitative methods of dynamical systems and the execution of simulations, gives prominence to the following fundamental features of economic growth: (1) the inescapable instability of the steady-state growth path, (2) the continuous interplay between the long-run tendency and the periodic cycles, (3) the existence of inherent periodic crisis, that are identified as the empirically proved Kondratieff’s ‘long waves’, and (4) the explanation of the instability by means of Marx’s theory of exploitation and the fundamental contradiction of productive forces and productive relations in the capitalist economies.

Το ζήτημα της οικονομικής μεγέθυνσης προκύπτει από την απλή παρατήρηση ότι καμία οικονομία δεν είναι στάσιμη, αλλά δυναμική. Η παρατήρηση αυτή είναι τόσο παλιά όσο και η ίδια η οικονομική επιστήμη. Ωστόσο, μόλις στα μέσα του 20ου αιώνα φάνηκε να διαμορφώνονται τα κατάλληλα υποδείγματα για την περιγραφή της, πρώτα από τους Κεϋνσιανούς Harrod και Domar και στη συνέχεια από του Νεοκλασικούς Solow και Swan. Έκτοτε, η θεωρία της οικονομικής μεγέθυνσης επικεντρώνεται στην προσπάθεια να συναρμόσει δύο αντίρροπες δυνάμεις: αυτή των μακροχρόνιων τάσεων, που φαίνεται να εξασφαλίζει την ισόρροπη μεγέθυνση, και αυτή των κυκλικών διακυμάνσεων, που αποτρέπει τη μακροχρόνια εξισορρόπηση του συστήματος. Οι εργασίες των Harrod και Domar ανέδειξαν την αστάθεια της μακροχρόνια τάσης και πολλές από τις ετερόδοξες προσεγγίσεις στην οικονομική μεγέθυνση επιχειρούν μέχρι και σήμερα να εντοπίσουν και να περιγράψουν τα αίτια αυτής της αστάθειας. Αντίθετα, οι εργασίες των Solow και Swan και των νεοκλασικών οικονομολόγων που ακολούθησαν την ίδια κατεύθυνση, επικεντρώνονται στην αναζήτηση ισόρροπων καταστάσεων και στην προσπάθεια ανάδειξης της σύγκλισης των οικονομιών σε αυτές. Όμως, όπως σωστά έχει παρατηρηθεί από τους Kalecki και Pasinetti, αφενός η τάση και ο κύκλος δεν αποτελούν διαφορετικά αλλά αλληλένδετα στοιχεία της εξέλιξης της οικονομίας, αφετέρου η περιγραφή και των δύο από την ίδια θεωρητική αφετηρία αποτυγχάνει. Έτσι, οι προσπάθειες των ορθόδοξων και ετερόδοξων προσεγγίσεων καταλήγουν άστοχες και ασυμβίβαστες. Στη διατριβή αυτή, μετά από μία εκτενή συζήτηση και κριτική των παραπάνω θεωρητικών τάσεων, παρουσιάζουμε μία εναλλακτική προσέγγιση της οικονομικής μεγέθυνσης που βασίζεται στην ανάλυση των Κλασσικών οικονομολόγων και του Marx. Η ανάλυση αυτή προϋπήρχε των παραδοσιακών (Κεϋνσιανών και Νεοκλασικών) προσεγγίσεων, αποτελούσε και αποτελεί όμως μία περιθωριακή εξήγηση της δυναμικής του κεφαλαιοκρατικού συστήματος. Σε αυτή διατριβή, προσπαθούμε να δείξουμε ότι η ανάλυση των Κλασσικών και του Marx περιγράφει με λογική συνέπεια τόσο τη μακροχρόνια τάση, όσο και τους οικονομικούς κύκλους, επιτυγχάνοντας ακριβώς στα σημεία αυτά που αποτυγχάνουν οι παραδοσιακές θεωρίες. Η προσέγγιση αυτή ξεκινάει από μία μικρο-οικονομική θεμελίωση της Κλασσικής/Μαρξικής μακροοικονομικής θεωρίας μέσα από μία επέκταση του υποδείγματος του von Neumann πέραν της ισορροπίας. Στη συνέχεια, συγκεντρώνει τα ‘βασικά εμπειρικά δεδομένα’ της Κλασσικής/Μαρξικής θεωρίας και επιχειρεί να τα παρουσιάσει υπό μία συνεκτική μαθηματική μορφή. Τέλος, κατασκευάζει ένα υπόδειγμα μέσα από τις διαφορικές εξισώσεις που προκύπτουν από αυτά τα ‘βασικά εμπειρικά δεδομένα’. Η ανάλυση του υποδείγματος με τις ποιοτικές μεθόδους των δυναμικών συστημάτων και με την πραγματοποίηση προσομοιώσεων αναδεικνύει ως βασικά χαρακτηριστικά της οικονομικής μεγέθυνσης (1) την αναπόφευκτη αστάθεια της ισόρροπης μεγέθυνσης, (2) τη διαρκή αλληλεπίδραση της μακροχρόνιας τάσης και των περιοδικών κύκλων, (3) την ύπαρξη εγγενών περιοδικών κρίσεων στην οικονομία, που ταυτίζονται με τα εμπειρικά αποδεδειγμένα ‘μακρά κύματα’ του Kondratieff, και (4) την ερμηνεία της αστάθειας μέσα από τη θεωρία εκμετάλλευσης του Marx και τη θεμελιώδη αντίφαση παραγωγικών δυνάμεων και παραγωγικών σχέσεων στις κεφαλαιοκρατικές οικονομίες.