Fundamental rights protection within the EU governance through the CJEU's jurisprudence: the development of asylum-related caselaw post-Lisbon

Abstract

This thesis analyzes EU fundamental rights protection with special reference to the role of the CJEU and its jurisprudence within the context of EU governance. It examines the development of the Court’s caselaw in the field of asylum law with particular focus on post-Lisbon jurisprudence. The innovative feature of this project is the connection of the theory of Historical institutionalism to the Court’s jurisprudence on fundamental rights in general and the right to asylum in particular. The refugee/migration crisis is viewed as an exogenous shock to the project of European integration which influences the level of fundamental rights protection. This thesis evaluates the role of the Court in recent problematics at the EU and international level (PSPP judgement, EU-Turkey Statement, EU Accession to the ECHR). Part I, “EU Fundamental Rights and the CJEU”, identifies the object of the inquiry and places the latter in the chosen theoretical framework. It provides an analysis of the protection of EU fundamental rights by the Court as an EU institution through the lens of the theory of Historical institutionalism. It focuses on the institutional role of the Court in establishing the EU legal order for the purposes of promoting the project of European integration. The Lisbon Treaty and the subsequent binding nature of the EU Charter of Fundamental Rights are critical moments in the Court’s jurisprudence. The right to asylum and the Court’s stance vis-à-vis the interpretation of Article 18 of the Charter are analyzed. Part II, “Fundamental Rights Protection in Times of Crisis”, sets the protection of EU Fundamental Rights in the context of the refugee/migration crisis and provides a detailed description of the latter as a phenomenon with strong dynamics which may influence the process of EU integration while operating as an exogenous shock. It contains a comprehensive overview of the Court’s jurisprudence on asylum based on a EUR-Lex research on the CEAS legislation and the Dublin Regulation. This thesis introduces the concepts of balanced judicial activism and justifiable judicial passivism with regard to the Court’s role as an integrative agent in the field of asylum. For this purpose, it analyses the Court’s Order on the EU-Turkey Statement and the X&X case on humanitarian visas in an attempt to provide answers to the Court’s chosen method of interpretation in selective cases in the sensitive area of EU asylum policy. Last, Part II revisits fundamental rights protection with respect to the judicial interaction between the CJEU and the ECtHR and questions whether the existence of such interaction is enough to guarantee the coherent evolution of rights protection or an additional step in required for that purpose, namely the accession of the EU to the ECHR.

Η παρούσα διατριβή αναλύει το ζήτημα της προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων της ΕΕ με ειδική αναφορά στον ρόλο του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) και της νομολογίας του στα πλαίσια της ευρωπαϊκής διακυβέρνησης. Η νομολογία του ΔΕΕ περί την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων αναλύεται με επίκεντρο το Δικαστήριο ως θεσμικό όργανο της ΕΕ και διερευνάται ο ρόλος του ΔΕΕ στην επίτευξη της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Εξετάζει την αντιμετώπιση από το ΔΕΕ των ζητημάτων περί το άσυλο με ιδιαίτερη έμφαση στη νομολογία μετά τη Λισαβόνα. Επιπλέον, η παρούσα διατριβή εξετάζει τον ρόλο του ΔΕΕ στα πλαίσια σύγχρονων ζητημάτων σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο, όπως η πρόσφατη απόφαση του Γερμανικού Συνταγματικού Δικαστηρίου (PSPP judgement), η Κοινή Δήλωση ΕΕ-Τουρκίας και η προσχώρηση της ΕΕ στην ΕΣΔΑ. Το Μέρος Ι, «Θεμελιώδη δικαιώματα της ΕΕ και ΔΕΕ», προσδιορίζει το αντικείμενο της έρευνας και θέτει το επιλεγμένο θεωρητικό πλαίσιο. Αναλύει την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων της ΕΕ από το ΔΕΕ μέσω της θεωρίας του Ιστορικού θεσμισμού. Επικεντρώνεται στον θεσμικό ρόλο του Δικαστηρίου στη θέσπιση της έννομης τάξης της ΕΕ. Η Συνθήκη της Λισαβόνας και ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ αναλύονται ως κρίσιμες στιγμές στην πορεία της νομολογίας του Δικαστηρίου. Αναλύεται το θεμελιώδες δικαίωμα στο άσυλο όπως αυτό προστατεύεται από το άρθρο 18 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ. Το Μέρος II, «Προστασία των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων σε καιρό κρίσης», πραγματεύεται την δικαστική προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων της ΕΕ στο πλαίσιο της προσφυγικής/μεταναστευτικής κρίσης και παράσχει μια λεπτομερή περιγραφή της κρίσης ως φαινομένου με ισχυρή δυναμική που δύναται να επηρεάσει τη διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Η διατριβή περιλαμβάνει ολοκληρωμένη επισκόπηση της νομολογίας του Δικαστηρίου βάσει έρευνας μέσω της πλατφόρμας EUR-Lex αναφορικά με τη νομοθεσία για το ΚΕΣΑ και τον κανονισμό του Δουβλίνου στα πλαίσιο της διαδικασίας για το προδικαστικό ερώτημα. Εισάγονται οι έννοιες του «ισορροπημένου δικαστικού ακτιβισμού» (balanced judicial activism) και της «αιτιολογημένης δικαστικής παθητικότητας» (justifiable judicial passivism) που θέτουν τα όρια στην λήψη αποφάσεων του ΔΕΕ. Και για τις δύο έννοιες, ο «κίνδυνος» για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση είναι ζωτικής σημασίας. Τέλος, γίνεται αναφορά στη δικαστική αλληλεπίδραση μεταξύ του ΔΕΕ και του ΕΔΔΑ και τίθεται το ερώτημα εάν η αλληλεπίδραση αυτή αρκεί για να εξασφαλιστεί η συνοχή στην προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων στην Ευρώπη ή αν απαιτείται το επόμενο βήμα, ήτοι η προσχώρηση της ΕΕ στην ΕΣΔΑ.