Οι νομισματικές εκδόσεις των ελληνικών πόλεων του ΒΔ ελλαδικού χώρου: ζητήματα εικονογραφίας και προβλήματα χρονολόγησης

Abstract

The subject of this study is focused on the numismatic types minted in the name of the Epirotic tribes, Molossi, Chaones, Thesproti and Kassopaioi and their federal institutions, Epirote Symmachia and Epirote League. Τhis thesis includes also the mint production of Corinthian colonies in Illyria, Apollonia and Dyrrachium. The comparative research deriving from the mint production of these centers between Epirus and Illyria contributes to define matters of cult and political ideology. The recent archaeological research based on hoard evidence and the publication of numismatic material enhance new data for the redating of these types. We have concluded that exempt from the Koinon of Molossi, the rest of the Epirotic tribes minted their first issues after Pyrrhus campaign in the West (280-274 BC.). These contemporary issues confirm their independent political stance as members of Epirote Symmachia under the leadership of Pyrrhus and his successors. After the fall of Aiakids’ dynasty (232 BC.), a new federal organization was formed, Epirote Koinon minting a series of silver and bronze coins. The numismatic types allude the influence of the last Macedonian kings Philip V and Perseus over Epirotes. After the battle of Pydna (167 BC.), and during the 1st century BC., the infiltration of roman prototypes is evident on the epirotic numismatic types. Illuminating is the case of the bronze issues minted in the name of priest Menedemos Argeades. The geopolitical position of Apollonia and Dyrrachium was crucial for the conquest of the Principate. Severe battles were afflicted during Roman Civil Wars in their district which affected the local mint production. The cult of Apollo is dominant in the numismatic types of Apollonia. Apollo was considered as the protector of Roman Republic and for this reason, his figure was depicted on coins of Junius Brutus and Gaius Cassius. Following their example, Octavian chose to differentiate himself from Marcus Antonius, ‘New Dionysos’. Moreover, Apollonians pursue the benevolence of Octavian and his protection. Nevertheless, Dyrrachians chose to abstain from the influence of Rome and Apollonia. The Dyrrachian types follow prototypes from Greek East, mainly by Ptolemaic Egypt. This tendency may be attributed to the influence of Marcus Antonius and Cleopatra. We assume that Dyrrachians pursue the protection of Marcus Antonius in order to avert the transformation of their city to colonia, a decision taken by Julius Caesar (48 BC.).

Ως αντικείμενο μελέτης αυτής της εργασίας συμπεριλήφθησαν οι νομισματικοί τύποι που εκδόθηκαν στο όνομα των ισχυρών φύλων της περιοχής, των Μολοσσών, των Χαόνων, των Θεσπρωτών και των Κασσωπαίων, και των πολιτικών συνασπισμών που συγκροτήθηκαν, της Συμμαχίας και του Κοινού των Ηπειρωτών. Παραθέτουμε επίσης τη νομισματική παραγωγή των κορινθιακών αποικιών, της Απολλωνίας και του Δυρραχίου. Η συγκριτική μελέτη που ανακύπτει από τη νομισματική μικροτεχνία των δύο όμορων περιοχών της Ιλλυρίας και της Ηπείρου αποσκοπεί στον προσδιορισμό ζητημάτων λατρείας και πολιτικής ιδεολογίας. Τα ανασκαφικά δεδομένα των τελευταίων χρόνων που προέκυψαν από τη δημοσίευση του περιεχομένου των θησαυρών και νέων νομισματικών τύπων προσθέτουν στοιχεία συμβάλλοντας σε αναχρονολογήσεις του υπό μελέτη υλικού. Διαπιστώσαμε ότι με εξαίρεση το Κοινό των Μολοσσών, τα υπόλοιπα φύλα της Ηπείρου εξέδωσαν νόμισμα για πρώτη φορά μετά την εκστρατεία του Πύρρου στη Δύση (280-274 π.Χ). Οι σύγχρονες εκδόσεις των φύλων αυτών επιβεβαιώνουν επίσης την αυτόνομη παρουσία τους μέσα στο ευέλικτο πλαίσιο της Συμμαχίας των Ηπειρωτών υπό την ηγεσία του Πύρρου και των διαδόχων του. Μετά την πτώση της δυναστείας (232 π.Χ.), συγκροτήθηκε το Κοινό των Ηπειρωτών, στο όνομα του οποίου εκδόθηκαν μία σειρά από αργυρά και χάλκινα νομίσματα. Στους νομισματικούς τύπους του Κοινού διαφαίνεται ότι οι Ηπειρώτες τέθηκαν υπό τη σφαίρα επιρροής του μακεδονικού βασιλείου επί Φιλίππου Ε΄και Περσέα. Μετά τη μάχη της Πύδνας (167 π.Χ.), και ιδιαίτερα σε όλη τη διάρκεια του 1ου αι. π.Χ., είναι διακριτή η διείσδυση των ρωμαϊκών προτύπων στις παραστάσεις των εγχώριων κοπών. Ενδεικτική είναι η περίπτωση των ονομαστικών εκδόσεων του ιερέως Μενεδήμου Αργεάδη. Η γεωπολιτική θέση της Απολλωνίας και του Δυρραχίου υπήρξε καθοριστική για τη διεκδίκηση της ανώτατης πολιτικής αρχής στο ρωμαϊκό κόσμο. Στην επικράτειά τους διεξήχθησαν σφοδρές στρατιωτικές αναμετρήσεις κατά τους Ρωμαϊκούς Εμφυλίους πολέμους, οι οποίες είχαν αντίκτυπο στη νομισματική τους παραγωγή. Στους τύπους της Απολλωνίας κυριαρχεί η λατρεία του Απόλλωνος, μίας θεότητος που προβλήθηκε στη Ρώμη ως προστάτη του ρεπουμπλικανικού καθεστώτος. Μετά τους Καισαροκτόνους, ο Οκταβιανός επέλεξε να προβληθεί ως ευνοούμενος του θεού και ως αντίπαλο δέος του «διονυσιαστή» Μάρκου Αντωνίου. Παράλληλα, οι Απολλωνιάτες επεδίωξαν να διαφυλάξουν την εύνοια του Οκταβιανού και να αποκτήσουν έναν προστάτη. Στον αντίποδα, οι Δυρράχιοι επέλεξαν να διαφοροποιηθούν από τους νομισματικούς τύπους των Απολλωνιατών και της Ρώμης και να στραφούν περισσότερο σε πρότυπα της Ελληνικής Ανατολής. Η διείσδυση των ανατολικών αυτών θεοτήτων στις εγχώριες κοπές θα πρέπει ενδεχομένως να αποδοθεί στην επιρροή του Μάρκου Αντωνίου και της Κλεοπάτρας. Στους νομισματικούς τύπους του Δυρραχίου πιθανολογούμε ότι αντανακλάται η προσπάθεια των κατοίκων να προσεταιριστούν το Μάρκο Αντώνιο, με στόχο την αποτροπή του μετασχηματισμού της πόλεως σε colonia, μία απόφαση που ήταν ήδη ειλημμένη από τον Ιούλιο Καίσαρα (48 π.Χ.) και η εφαρμογή της οποίας ελλόχευε διαρκώς.