Η λατρεία της Κυβέλης στο βορειοανατολικό Αιγαίο: Λέσβος, Χίος, Λήμνος

Abstract

The study materials for the worship of Cybele in the northeastern Aegean region are twenty-five stone sculptures of the goddess, guarded in the Archaeological Museums of Lesbos, Chios and Limnos and dating from the Archaic to the Roman period, seven inscriptions and remains preserved in situ, such as the Sanctuary of Daskalopetra in Chios, the Sanctuary of the Great Goddess in Hephaestia in Lemnos and a vaulted archaic building in the town of Mytilene which was identified with Cybele Sanctuary.The Phd thesis is divided in two parts. The first part, which is the core of this work, is divided into seven chapters. The second part consists of two units: the descriptive catalogue with photographs of the sculptures and the inscriptions, and the images. In chapter I the history of past research is given shortly and sporadic references and illustrations are recorded by geographical regions. In chapter II the historical context of the three islands from the Prehistoric period to Late Antiquity is outlined. In chapter III the origin of the sculptures and the inscriptions is presented in two units with historical data topography. In chapter IV issues of typology and iconography are examined thoroughly in three main units: a. small temples, b. statuettes and c. reliefs. In first section the origin and the time for the creation of the Greek type chapel are examined shortly and its gradual spread to the Greek world. Then the characteristic features of the earlier archaic Asian Minor chapels are recorded, and the similarities and differences of the chapels from Chios and Lesbos are pointed out. The monument of Daskalopetra is also examined. In second section the statuettes are examined which all give female seated figure. Archaic statuettes depict the seated figure with hands on knees, and only one from Lesbos is attributed with lion on apron. From statuettes of the iconographic type of the classical era important is the Late Classical statue from Atsiki of Lemnos, in which characteristics from Agorakriteious devotional statue of Mitroo from Athenian Agora are recognized. In third section the reliefs of the goddess are examined in detail. Below are the chronology (Chapter V) and the attribution of the sculptures to laboratories according to stylistic comparisons, the problem of Chian laboratory is affected indirectly and an effort to approach the character of lesbian plastic is tried. In chapter VI Sanctuaries are considered together in a synthetic way, the dedicatory inscriptions and some clues that emerged from the study of sculptures. Chapter VII contains the conclusions. The main of them is that the last quarter of the 6th century B.C. the worship of Cybele, which was introduced in southeastern Aegean Sea from Minor Asia around 550 B.C., is set in Sanctuaries that were founded near the edge and the defensive walls of the ancient cities.

Το υλικό για τη μελέτη της λατρείας της Κυβέλης στο βορειοανατολικό Αιγαίο αποτελούν εικοσιπέντε λίθινα γλυπτά της θεάς, φυλασσόμενα στα Αρχαιολογικά Μουσεία Λέσβου, Χίου και Λήμνου και χρονολογούμενα από τους Αρχαϊκούς έως τους Ρωμαϊκούς χρόνους, επτά επιγραφικές μαρτυρίες, καθώς και κατά χώραν σωζόμενα λείψανα, όπως το Ιερό στη Δασκαλόπετρα της Χίου, το Ιερό της Μεγάλης Θεάς στην Ηφαιστία της Λήμνου, και ένα αψιδωτό αρχαϊκό κτίριο στην πόλη της Μυτιλήνης, το οποίο ταυτίστηκε με Ιερό της Κυβέλης. Η διατριβή χωρίζεται σε δύο μέρη. Το Α΄ Μέρος, το οποίο αποτελεί τον πυρήνα αυτής της εργασίας, υποδιαιρείται σε επτά κεφάλαια. Το Β΄ Μέρος απαρτίζεται από δύο ενότητες: τον περιγραφικό κατάλογο των γλυπτών και των επιγραφών, και τις εικόνες. Στο κεφάλαιο Ι δίνεται σύντομα η ιστορία της παλαιότερης έρευνας και καταγράφονται κατά γεωγραφικές περιοχές οι σποραδικές βιβλιογραφικές αναφορές και απεικονίσεις. Στο κεφ. ΙΙ σκιαγραφείται το ιστορικό πλαίσιο των τριών νησιών από τους Προϊστορικούς χρόνους έως την Ύστερη Αρχαιότητα. Στο κεφ. ΙΙΙ παρουσιάζεται σε δύο ενότητες η προέλευση των γλυπτών και των επιγραφών με στοιχεία ιστορικής τοπογραφίας. Στο κεφ. ΙV εξετάζονται διεξοδικά θέματα τυπολογίας και εικονογραφίας των γλυπτών σε τρεις κύριες ενότητες: α. ναΐσκοι, β. αγαλμάτια και γ. ανάγλυφα. Στην α΄ ενότητα εξετάζεται σύντομα η προέλευση και τα χρόνια της δημιουργίας του ελληνικού τύπου ναΐσκου, καθώς και η σταδιακή διάδοσή του στον ελληνικό κόσμο. Κατόπιν, καταγράφονται τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των πρωΐμοτέρων μικρασιατικών ναΐσκων, και επισημαίνονται οι ομοιότητες και οι διαφορές με τους ναΐσκους από τη Χίο και τη Λέσβο. Εδώ συνεξετάζεται και το μνημείο στη Δασκαλόπετρα. Στην β΄ ενότητα εξετάζονται τα αγαλμάτια, τα οποία αποδίδουν όλα καθιστή γυναικεία μορφή. Τα αρχαϊκά αγαλμάτια εικονίζουν καθήμενη μορφή με τα χέρια στα γόνατα, και μόνον ένα από τη Λέσβο αποδίδεται με λιοντάρι στην ποδιά. Από τα αγαλμάτια του εικονογραφικού τύπου των κλασικών χρόνων, σημαντικό είναι το υστεροκλασικό γλυπτό από την Ατσική της Λήμνου, στο οποίο αναγνωρίζονται στοιχεία του Αγορακρίτειου λατρευτικού αγάλματος του Μητρώου στην αθηναϊκή Αγορά. Στην γ΄ ενότητα εξετάζονται διεξοδικά τα ανάγλυφα της θεάς. Ακολουθεί η χρονολόγηση (κεφ. V) και η απόδοση των γλυπτών σε εργαστήρια σύμφωνα με τεχνοτροπικές συγκρίσεις, θίγεται έμμεσα το πρόβλημα του χιακού εργαστηρίου και καταβάλλεται προσπάθεια για την προσέγγιση της φυσιογνωμίας της λεσβιακής πλαστικής. Στο κεφ. VI συνεξετάζονται συνθετικά τα Ιερά, οι αναθηματικές επιγραφές και ορισμένα στοιχεία, τα οποία προέκυψαν από τη μελέτη των γλυπτών. Το VII κεφ. περιέχει τα συμπεράσματα. Το κυριότερο από αυτά είναι ότι στο τελευταίο τέταρτο του 6ου αι. π.Χ. η λατρεία της Κυβέλης, η οποία εισήχθη στο βορειοανατολικό Αιγαίο από τα μικρασιατικά παράλια γύρω στο 550 π.Χ., στεγάζεται σε Ιερά, ιδρυμένα κοντά στις παρυφές και τα οχυρωματικά τείχη των αρχαίων πόλεων.