Γλωσσικές αναπαραστάσεις παιδιών προσφύγων σε σύγχρονα μέσα ενημέρωσης

Abstract

The present research brings to the fore the specific ways in which refugee children are portrayed in the present Greek journalistic discourse. It, also, highlights the profound effect of journalistic discourse on the public sphere at a socially and economically difficult time for Greece. This study is based on the generally accepted argument that Mass Media and the publicly conveyed messages have serious implications in the construction of prejudices, negative stances and racist behaviour towards vulnerable social groups. Hence, depictions of the refugee problem are followed, analysed and recorded at two different time periods, with one-year time lag between them. More specifically, the print journalistic discourse of September 2015 and September 2016, when changes were noted in the immigration issue, are traced and studied in an effort to critically analyse the similarities and differences in refugee childhood descriptions through numerous discourse texts. The overall research approach is based on the founding principles of Critical Discourse Analysis, according to which language uses have deeper conceptual meanings and ideological underpinnings; they transfer messages, invest situations with specific meanings, imply socio-political contexts, weaken or reinforce stereotypes and influence stances. More specifically, September 2015 was selected (as a time of study) due to the fact that those were particularly troubled political times with events that affected significantly both news coverage and news presentation. The growing economic crisis at the time, along with the refugee crisis, contributed to the emergence of a rhetoric of racism and xenophobic discourse. Against this backdrop, the refugee crisis was particularly highlighted as a result of the immense human tragedy and pain it brought along, culminating at the drowning of a three-year-old refugee boy, whose broadcast caused a worldwide commotion. One year later, i.e. in September 2016, refugees’ influx continued unabatedly, at a time when their integration in the Greek society faced serious problems, as evidenced by the reactions of some parents’ and guardians’ associations about refugee children schooling. It can, thus, be concluded that the approaches and evaluative stances vary depending on the medium through which they are transmitted, while they also seem to be influenced by political and social perspectives. Depiction is also affected by the general ideological stance of the institution’s journalistic discourse. Finally, the location of the head office of each medium plays an important role, considering that when this is found in the immediate vicinity with the refugees' reception areas, it is usually associated with a higher discourse dramatization. On the contrary, the distance from the focal point is associated with a descriptive, official and eventually, regulatory and critical discourse.

Η παρούσα έρευνα επιχειρεί να αναδείξει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των απεικονίσεων και των περιγραφών των παιδιών των προσφύγων σε σύγχρονα ελληνικά δημοσιογραφικά κείμενα. Επιπλέον, αναδεικνύει την επίδραση του δημοσιογραφικού λόγου στη δημόσια σφαίρα σε μία δύσκολη περίοδο σε κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο για την Ελλάδα. Το θέμα μας εδράζεται στη γενική παραδοχή ότι ο ρόλος των ΜΜΕ και οι επιπτώσεις των εκπεμπόμενων μηνυμάτων στη δημιουργία προκαταλήψεων, αρνητικών στάσεων και ρατσιστικής συμπεριφοράς προς ευάλωτες κοινωνικές ομάδες είναι σημαντικός. Η εργασία παρακολουθεί, αναλύει και καταγράφει τις γλωσσικές αναπαραστάσεις του προσφυγικού ζητήματος σε δύο διαφορετικές μεταξύ τους χρονικές περιόδους, οι οποίες για την ακρίβεια απέχουν μεταξύ τους ένα έτος. Συγκεκριμένα, παρακολουθεί τον έντυπο δημοσιογραφικό λόγο, τον μήνα Σεπτέμβριο του 2015 και τον μήνα Σεπτέμβριο του 2016 λόγω της μεταβολής του μεταναστευτικού ζητήματος εκείνη την περίοδο. Αναζητά, εντοπίζει και συγκριτικά αναλύει ομοιότητες και διαφορές στις αποτυπώσεις και στις περιγραφές της παιδικής ηλικίας, μέσα από την ανάλυση μίας πλειάδας τεμαχίων λόγου. Η συνολική ερευνητική προσέγγιση βασίζεται σε θεμελιώδεις αρχές της Κριτικής Ανάλυσης Λόγου, σύμφωνα με τις οποίες oι χρήσεις της γλώσσας έχουν βαθύτερο εννοιολογικό περιεχόμενο και ιδεολογικό χρωματισμό. Μεταφέρουν μηνύματα, νοηματοδοτούν καταστάσεις, υπονοούν κοινωνικοπολιτικά συμφραζόμενα, αποδυναμώνουν ή ενισχύουν στερεότυπα και επηρεάζουν στάσεις. Ειδικότερα, η επιλογή του Σεπτεμβρίου του 2015 αφορά μία περίοδο ιδιαίτερα βεβαρημένη πολιτικά, καθώς σε αυτό το διάστημα συνέβησαν γεγονότα, τα οποία σε μεγάλο βαθμό επηρέασαν ένα σημαντικό τμήμα τόσο της ειδησεογραφικής θεματολογίας, όσο και του τρόπου παρουσίασής της. Η εντεινόμενη τότε οικονομική κρίση, σε συνδυασμό με την προσφυγική, συνέθεσαν ένα σκηνικό πρόσφορο και δεκτικό σε ρατσιστική ρητορική και ξενοφοβικό λόγο. Σε αυτό το σκηνικό, η προσφυγική κρίση αναδείχθηκε λόγω του μεγέθους της ανθρώπινης τραγωδίας και του ανθρώπινου πόνου που συνεπακόλουθα προκλήθηκε, με αποκορύφωση τον πνιγμό ενός τρίχρονου προσφυγόπουλου, η δημοσιοποίηση και προβολή του οποίου προκάλεσε παγκόσμια αίσθηση. Έναν χρόνο αργότερα, δηλαδή τον Σεπτέμβριο του 2016, οι αφίξεις των προσφύγων συνεχίστηκαν με αμείωτο ρυθμό, την ίδια στιγμή που αναδεικνύονταν σοβαρά προβλήματα ενσωμάτωσής τους στην ελληνική κοινωνία, με την εκδήλωση αντιδράσεων από μερίδα συλλόγων γονέων και κηδεμόνων σε ελληνικά σχολεία, αναφορικά με τη φοίτηση των παιδιών. Αυτό το οποίο συμπεραίνεται είναι ότι οι προσεγγίσεις και οι αξιολογήσεις ποικίλουν ανάλογα με το μέσο από το οποίο εκπορεύονται. Δείχνουν να μην είναι ανεπηρέαστες από πολιτικές και κοινωνικές οπτικές. Η απεικόνιση επηρεάζεται από την γενική ιδεολογική θέση του φορέα του δημοσιογραφικού λόγου. Τέλος, σημαντικό ρόλο διαδραματίζει και η έδρα του κάθε μέσου, καθώς η γειτνίαση με τους τόπους υποδοχής των προσφύγων συχνά συνδέεται με μία μεγαλύτερη δραματοποίηση του λόγου. Απεναντίας, η απόσταση από το επίκεντρο συνδέεται με έναν λόγο περιγραφικό, μάλλον υπηρεσιακό, και στην απόληξή του, κανονιστικό και επικριτικό.