Σύλλογοι ληπτών υπηρεσιών ψυχικής υγείας, συγγενών και φροντιστών στην Ελλάδα: εθνογραφική μελέτη με έμφαση στη διαχείριση της αλλαγής στο δημόσιο σύστημα υπηρεσιών

Abstract

The subject of the research was the organisations of mental health service users, their families and carers in Greece. Their actions, their problems and the way they manage change within the system of public mental health services have been explored. This survey is important according to the guidelines of the World Health Organization and the European Union on the implementation of strategies and policies to empower associations, the lack of research data that will support these policies, the problems of the mental health service system and of the organisations in the context of psychiatric reform. The organizational readiness of for change was examined, which according to the definition by Weiner (2009) is a commonly accepted psychological state, in which the members of the organization feel committed to implementing an organizational change and have the belief that they have collective capacity required for it. An ethnographic approach has been used as it allows the study of social interactions, behaviors and perceptions in groups, their connection to the wider context. In ethnography, more emphasis is placed on exploring the nature of specific social phenomena than in testing hypotheses. It also helps the study of lived experience and meaning of organizational processes. The data were collected through questionnaires, focus groups, individual interviews and document analysis. The analysis was done through content and thematic analysis. Sixteen questionnaires were collected and 13 focus groups, 14 interviews and a review of 378 texts were conducted. The participating organisations have an average of 208 members and 10 years of operation. They have implemented 13 different types of actions, the most important of which are self-helpactions for their members. The most important problems concern a) the lack of financial resources that leads to the difficulty of securing space for the organization and specialized staff b) low active participation of the members with the result that it is not possible to distribute duties. Organizational readiness for change is generally considered low due to the inability to communicate the message of change. There are no disagreements about the problems and the necessary changes, but there is no clear vision, meaning making and provision for the quality of the procedures required. At the same time, the technical capacity is low (financial resources, equipment, specialized personnel) regardless of years of operation, number of previous actions and geographical area. In order to empower the associations, it is proposed to train leaders in communication skills, to organize actions in new fields and joint actions between associations for the combination of forces and know-how. Further study of the leadership is needed, research with the participation of individuals who have been presidents in the past, case studies of organisations that suspended their activities, conducting focus groups with selected participants: leading executives from various associations, users from various associations, professionals.

Αντικείμενο της έρευνας ήταν οι σύλλογοι ληπτών υπηρεσιών ψυχικής υγείας, των συγγενών τους και των φροντιστών στην Ελλάδα. Διερευνήθηκαν τις δράσεις τους, τα προβλήματα τους και ο τρόπος που διαχειρίζονται την αλλαγή στο πλαίσιο του συστήματος των δημόσιων υπηρεσιών ψυχικής υγείας. Αφορμή για την διεξαγωγή της έρευνας ήταν οι κατευθυντήριες γραμμές του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης σχετικά με την εφαρμογή στρατηγικών και πολιτικών για την ενδυνάμωση των συλλόγων, η έλλειψη ερευνητικών δεδομένων που θα υποστηρίξουν τις πολιτικές αυτές, τα προβλήματα του συστήματος υπηρεσιών ψυχικής υγείας και των ίδιων των συλλόγων στο πλαίσιο της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης. Εξετάσθηκε η οργανωσιακή ετοιμότητα των συλλόγων για αλλαγή, η οποία σύμφωνα με τον ορισμό του Weiner (2009) αποτελεί μια κοινά αποδεκτή ψυχολογική κατάσταση, κατά την οποία τα μέλη του οργανισμού νιώθουν δεσμευμένα στην εφαρμογή μίας οργανωσιακής αλλαγής και έχουν την πεποίθηση ότι έχουν συλλογικά τις ικανότητες που απαιτούνται γι’ αυτή. Χρησιμοποιήθηκε εθνογραφική προσέγγιση καθώς επιτρέπει την μελέτη κοινωνικών αλληλεπιδράσεων, συμπεριφορών και αντιλήψεων που εμφανίζονται σε ομάδες, την σύνδεσή τους με το ευρύτερο πλαίσιο, δίνεται έμφαση περισσότερο στην διερεύνηση της φύσης συγκεκριμένων κοινωνικών φαινομένων, παρά στην έλεγχο υποθέσεων σε σχέση μ’ αυτά και βοηθάει στην μελέτη της βιωμένης εμπειρίας και της νοηματοδότησης οργανωσιακών διαδικασιών. Τα δεδομένα συλλέχθηκαν μέσω ερωτηματολογίων, focus group, ατομικών συνεντεύξεων και ανασκόπησης κειμένων. Η ανάλυση έγινε μέσω ανάλυσης περιεχομένου και θεματικής ανάλυση. Συγκεντρώθηκαν 16 ερωτηματολόγια, πραγματοποιήθηκαν 13 focus group,14 συνεντεύξεις και ανασκόπηση 378 κειμένων. Οι σύλλογοι που συμμετείχαν στην έρευνα έχουν κατά μέσο όρο 208 μέλη και 10 χρόνια λειτουργίας. Έχουν υλοποιήσει13 διαφορετικά είδη δράσεων με τις πιο σημαντικές για τους ίδιους να είναι δράσεις αυτοβοήθειας προς τα μέλη τους. Τα πιο σημαντικά προβλήματα αφορούν: α) την έλλειψη οικονομικών πόρων β) την αδυναμία διασφάλισης χώρου για το σύλλογο γ) την έλλειψη ειδικευμένου προσωπικού δ) τη χαμηλή ενεργή συμμετοχή των μελών με αποτέλεσμα να μην υπάρχει δυνατότητα κατανομής των εργασιών. Η οργανωσιακή ετοιμότητα για αλλαγή κρίνεται συνολικά χαμηλή εξαιτίας της αδυναμίας επικοινωνίας του μηνύματος της αλλαγής. Δεν υπάρχουν διαφωνίες ως προς τα προβλήματα και τις αναγκαίες αλλαγές, αλλά δεν αποσαφηνίζονται το όραμα που υπαγορεύει την αλλαγή, ο βαθμός στον οποίο η αλλαγή έχει νόημα και δεν διασφαλίζεται η ποιότητα των διαδικασιών που θα οδηγήσουν στην εφαρμογή. Παράλληλα η τεχνική ικανότητα είναι χαμηλή (οικονομικοί πόροι, εξοπλισμός, εξειδικευμένο προσωπικό) ασχέτως των ετών λειτουργίας του συλλόγου, του αριθμό δράσεων που έχει διοργανώσει και της περιοχής που δραστηριοποιείται. Για την ενδυνάμωση των συλλόγων προτείνεται η εκπαίδευση των ηγετών σε δεξιότητες επικοινωνίας, η οργάνωση δράσεων σε νέα πεδία και η οργάνωση κοινών δράσεων μεταξύ συλλόγων για το συνδυασμό δυνάμεων και τεχνογνωσίας. Από την έρευνα αυτή διαπιστώνεται ότι χρειάζεται περεταίρω μελέτη σχετικά με την ηγεσία των συλλόγων, έρευνα με την συμμετοχή ατόμων που διετέλεσαν πρόεδροι στο παρελθόν μέσω συνεντεύξεων, μελέτη περιπτώσεων συλλόγων που ανέστειλαν την δράση τους, διεξαγωγή focus group με επιλεγμένους συμμετέχοντες: ηγετικά στελέχη από διάφορους συλλόγους, λήπτες από διάφορους συλλόγους, επαγγελματίες.