Φιλοσοφία και πολιτική θεωρία στο έργο του Νικηφόρου Βλεμμύδη

Abstract

The present dissertation focuses on the investigation of philosophical teaching and Byzantine political theory in the work of Nikephoros Blemmydes (1197-1272 A.D.). In particular, in the first part the examination of the philosophical thought of the Byzantine scholar is based mainly on the momentous work of the Epitome Logica as basic textbook of Logic from the Renaissance to the 19th century. Topics of Aristotelian philosophy are developed in a comprehensible and concise way, as they are exhibited in the famous aristotelian Organ. In parallel Blemmydes formulates and systematizes the fundamental position of the Byzantine (Neoplatonic) philosophical tradition on the problem of the universals. At the same time, elements of Blemmydes' teaching are examined from equally remarkable studies, such as On Virtue and Exercise, On Faith and On the Soul, in which are analyzed issues of epistemology, psychology and ethics. In the second part of the dissertation the research focuses on the effect of classical political thought in Byzantine political theory. The basis of this interpretive approach are the political discourse of Blemmydes called Royal Statue, but also the paraphrase of this text entitled Who should be the king together with the Letters of the Byzantine teacher to his student and Emperor Theodore II Laskaris. The aims of this attempt are to be found the metaphysical preconditions, but also the moral-social convergences and deviations of Byzantine political theology in relation to classical (Platonic & Aristotelian) political thought.

Η παρούσα διατριβή επικεντρώνεται στη διερεύνηση της φιλοσοφικής διδασκαλίας και της βυζαντινής πολιτικής θεωρίας στο έργο του Νικηφόρου Βλεμμύδη (1197-1272 μ.Χ.). Ειδικότερα, στο πρώτο μέρος η εξέταση της φιλοσοφικής σκέψης του βυζαντινού λογίου βασίζεται κατά κύριο λόγο στο μνημειώδες έργο του Ἐπιτομή τῆς Λογικῆς, βασικό διδακτικό εγχειρίδιο Λογικής από τους πρώτους αναγεννησιακούς χρόνους μέχρι τον 19ο αιώνα. Σε αυτό αναπτύσσονται με τρόπο εύληπτο και συνοπτικό θέματα της αριστοτελικής φιλοσοφίας, όπως αυτά εκτίθενται στο περίφημο Ὄργανον, ενώ συγχρόνως ο Βλεμμύδης διατυπώνει και συστηματοποιεί τη θεμελιώδη θέση της βυζαντινής (νεοπλατωνικής) φιλοσοφικής παράδοσης περί του μετριοπαθούς εννοιολογικού ρεαλισμού γύρω από το μείζον οντολογικό ζήτημα των καθολικών εννοιών. Παράλληλα, για την πληρέστερη κατανόηση της σκέψης του βυζαντινού δασκάλου συνεξετάζονται στοιχεία της διδασκαλίας του Βλεμμύδη από εξίσου αξιοπρόσεκτες μελέτες του, όπως οι Περί ἀρετῆς καί ἀσκήσεως, Περί Πίστεως και Περί ψυχῆς, στις οποίες αναλύονται θέματα γνωσιολογίας, ψυχολογίας και ηθικής. Στο δεύτερο μέρος της διατριβής η έρευνα εστιάζει στην πρόσληψη της κλασικής πολιτικής σκέψης στη βυζαντινή πολιτική θεωρία. Βάσεις της ερμηνευτικής αυτής προσέγγισης αποτελούν ο πολιτικός λόγος του Βλεμμύδη Βασιλικός κληθείς ἀνδριάς, αλλά και η παράφρασή του με τίτλο Ὁποῖον δεῖ εἶναι τον βασιλέα μαζί με την επιστολογραφία του βυζαντινού δασκάλου προς τον μαθητή του και αυτοκράτορα Θεόδωρο Β’ Λάσκαρι. Στόχοι αυτής της απόπειρας είναι να διαπιστωθούν οι μεταφυσικές προϋποθέσεις, αλλά και οι ηθικό-κοινωνικές συγκλίσεις και αποκλίσεις της βυζαντινής πολιτικής θεολογίας σε σχέση με τον κλασικό (πλατωνικό & αριστοτελικό) πολιτικό στοχασμό.