Ο λόγιος Ιάκωβος Πιτζιπιός: βίος και έργα

Abstract

Il greco Pitzzipios, il ponte dei due mondi. A“bridgemaker”. That’s what Iakovos Pitzipios, son of Georgios from Chios, aspired to be in his life. He was a cosmopolitan of the 19th century. Until 1850 he went back and forth between the two coasts of the Aegean sea, between the newly established Kingdom of Greece and the Ottoman Empire, where he was born and its integrity he always supported, but he wanted it to be Byzantine, with a Christian Sultan and an active native element. A restless character by nature, he was never content with himself and would always seek something different. Although he studied Law in Paris, as he used to say, he never practiced it. He was a teacher in Odessa and in Ermoupolis’ Gymnasium and a Principal in the Phanar Greek Orthodox College. His difficult and distant character was the reason behind his constant relocations and quests. Through his publications he aspired to challenge Phanar and its circles. He was claiming the top spot in Greek romance with his Orphan from Chios, he provoked the public with his uncompleted Ape Xouth. Nevertheless he felt chocking in the limited borders of the Greek-speaking world. In this apparent dead end, the ad Orientales encyclical issued by Pope Pius ΙΧ was for him a way out. He decided to become his voice to the peoples of the East. He became an outcast, an apostate, he diverted from the circles of the Church of Anatolia and he faithfully served the papist propaganda through his offensive writings against the Church of Constantinople. He founded the Christian Society of Anatolia, as a successor to the Byzantine Society; he approached Napoleon III and the circles of the Russian intellect in Paris. He envisioned the union between the two Churches and he believed that the dogmatic differences between them have no significant importance against the benefits the union would bring to a nationalism- and wartorn Europe. But the developments in the Crimean War and the Treaty of Paris in 1856 brought him back to reality. Upset with his patrons he returned to the circles of the Church of Anatolia. With his writings he slammed the Romanists and all those who supported the quasi-reforms of the Hatti-Houmayoun. He dreamed of a prosperous Europe, he thought that the way of Civilization is open to all people irrespective of their ethnicity or religion and he was adamant that the path towards Peace, Order, Balance and Progress goes through the unity of all Christendom.

Il greco Pitzzipios, il ponte dei due mondi. Ένας γεφυροποιός, αυτός θέλησε να είναι σε όλη του τη ζωή ο Ιάκωβος Πιτζιπιός του Γεωργίου από τη Χίο, ένας κοσμοπολίτης του 19ου αιώνα. Ως τα 1850 κινήθηκε ανάμεσα στις δύο ακτές του Αιγαίου, στο νεοσύστατο Βασίλειο της Ελλάδας και στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, στη χώρα της εθνικότητάς του, της οποίας την ακεραιότητα πάντοτε στήριζε, αλλά την ήθελε Βυζαντινή, με χριστιανό σουλτάνο και δυναμικό το εγγενές της στοιχείο. Ανήσυχη προσωπικότητα, ποτέ δεν αρκούνταν σε ό, τι έκανε και πάντοτε αναζητούσε το διαφορετικό. Σπούδασε νομικά στο Παρίσι, όπως έλεγε, αλλά ποτέ δεν άσκησε τη νομική. Δάσκαλος στην Οδησσό, στο Γυμνάσιο της Ερμούπολης και σχολάρχης στη Μεγάλη του Γένους Σχολή. Το κακότροπον και ανοίκειον του χαρακτήρα του ήταν η αιτία των συνεχών μετακινήσεων και αναζητήσεών του. Φιλοδοξούσε με τις εκδόσεις του να έρθει σε ρήξη με το φαναριώτικο περιβάλλον. Επιδίωκε τα πρωτεία στην ελληνική μυθιστορία με την Ὀρφανὴ τῆς Χίου, προκάλεσε το κοινό αίσθημα με τον ημιτελή Πίθηκο Ξούθ. Αλλά ένιωθε να ασφυκτιά στα στενά γεωγραφικά όρια του ελληνόφωνου χώρου. Στο αδιέξοδό του έδωσε διέξοδο η εγκύκλιος του Πίου ΙΧ ad Orientales. Αποφάσισε να γίνει η φωνή του στον κόσμο της Ανατολής. Έγινε αποσυνάγωγος, εξωμότης, αποστάτησε από τους κύκλους της Ορθόδοξης Εκκλησίας και υπηρέτησε πιστά την παπική προπαγάνδα μέσα από τα υβριστικά για τον κλήρο της Κωνσταντινούπολης συγγράμματά του. Ίδρυσε τη Χριστιανική Ανατολική Εταιρία, ως συνέχεια της Βυζαντινής Ένωσης, προσέγγισε τον Ναπολέοντα ΙΙΙ και τους κύκλους της ρωσικής διανόησης στο Παρίσι. Οραματίστηκε την ένωση των δύο Εκκλησιών και πίστευε πως οι θεολογικές μεταξύ τους διαφορές δεν έχουν τόσο μεγάλη σημασία μπροστά στα οφέλη της ένωσης σε μια ταραγμένη από τους πολέμους και τους εθνικισμούς Ευρώπη. Αλλά οι εξελίξεις του Κριμαϊκού πολέμου και το Συνέδριο του Παρισιού, στα 1856, έστρεψαν το βλέμμα του στην πραγματικότητα. Απογοητεύθηκε από τους προστάτες του και επανήλθε στους κόλπους της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Με τα συγγράμματά του κατακεραύνωσε τους Ρωμανιστές και όλους εκείνους που στήριζαν τις ψευδομεταρρυθμίσεις του Hatti-Houmayoun. Οραματίστηκε μια Ευρώπη ευημερούσα, πίστευε ότι ο δρόμος του πολιτισμού είναι ανοικτός για όλους τους ανθρώπους ανεξάρτητα από φυλή και θρησκεία και ήταν βέβαιος ότι ο δρόμος για την ειρήνη, την τάξη, την ισορροπία και την πρόοδο περνά μέσα από την ενότητα όλης της χριστιανοσύνη.

Il greco Pitzzipios, il ponte dei due mondi. (Pitzipios le grec, le pont de deux mondes). Un médiateur qui construisait des ponts de communication, ce que Jacques Georges Pitzipios de Chios voulait être. Il était un cosmopolite du XIXème siècle. Jusqu’ en 1850, il voyageait entre les deux côtes de la mer Égée, entre le nouveau Royaume de la Grèce et l’Empire ottoman, le pays de son origine, dont il soutenait l’intégrité. Pourtant, il le rêvait Byzantin, avec un Sultan chrétien et que son élément inné soit dynamique. Une personnalité jamais en repos, il ne se contentait guère à son travail et il cherchait toujours quelque chose différente. Il a étudié du droit à Paris, comme il disait, mais il n’a jamais exercé le métier d’avocat. Professeur à Odessa, au Collège d’ Érmoupoli et directeur à la Grande école de la Nation (école orthodoxe grecque de Phanar). Son humeur acariâtre et l’originalité de sa personnalité ont provoqué ses déplacements et recherches fréquents. Il avait l’ambition, à travers ses éditions, de rompre avec l’environnement de Phanar. Avec son œuvre intitulé L’orpheline de Scio il visait à se classer au première classe de la littérature romancière grecque. Il a provoqué le public avec Singe Xouth, mais il s'est senti suffoquer dans les frontières géographiques étroites de la région hellénophones. Son impasse a été résolue par la circulaire du Pape Pie ΙΧ ad Orientales. Il a décidé de faire entendre sa voix dans le monde oriental. Il est devenu prodigue, apostat et privé des cercles de L’Église Orientale, il a fidèlement servi la propagande de la papauté vers ses pamphlets contre le clergé de Constantinople. Il a fondé la Société Chrétienne Orientale, à la suite de l'Union byzantine, s'est rapproché à Napoléon III et aux cercles de l'intelligentsia russe à Paris. Il envisageait l'union des deux Églises et estimait que les différences dogmatiques qui les séparaient n'étaient pas si importantes face aux avantages de l'union dans une Europe troublée de guerres et de nationalismes. Mais les éléments de la guerre de Crimée et de l'Accord de Paris en 1856 ont tourné son regard à la réalité. Déçu par ses protecteurs, il retourna dans l’Église orientale. Dans ses écrits il foudroyait les Romanistes et tous ceux qu’ils supportaient les pseudo-reformations de Hatti-Humayun. Il envisageait une Europe prospère, persuadé que le chemin de la civilisation était ouvert à tous les peuples sans distinction de race ou de religion et il était convaincu que le chemin de la paix, de l'ordre, de l'équilibre et du progrès passait par l'unité du monde chrétien.