Το τραύμα του '74 στην κυπριακή και ελλαδική λογοτεχνία - έμφυλες προσεγγίσεις

Abstract

The thesis in hand examines the way in which the political and military events of 1974 in Cyprus are depicted in the Greek – Hellenic and Greek-Cypriot – literature from a twofold perspective: the trauma theory on one hand, as this has developed in the context of social and humanitarian studies, and the gender theory dimension of every social experience on the other.It, therefore, contemplates the unconstitutional political coup of July and the Turkish military invasion as a single, indivisible and collective trauma and the literature pieces that depict it as the trauma literature. For one to gain a concrete, comprehensive understanding of such trauma, it is necessary to study the trauma literature together with the history, since it contributes to its establishment and stabilization through time, feeding the afterthoughts of “I shall not forget”.The questions around which the present thesis evolves derive from the two aforementioned axes; namely, the trauma and gender theories, as well as the enquiries that arise from the history underlying such trauma, and also the forceful response of literature to it.Consequentially, the structure of the thesis in hand has been determined by the 1974 wound and also by the opening of the barricades in 2003; the existence of poems and prose literature that emerged as a response and because of it, from both Hellenic and Greek-Cypriot writers.A sample body of poems and prose literature pieces has been examined – both fictional and testimonial – which gave rise to the delineation of the gravely damaged view of Cyprus, both in terms of its geography, as well as in relation to the people.The identities of several victims are thus captured, which often overlap with those of the offenders. The inconsistencies of handling the common – yet collective – trauma by both the Greeks and the Greek-Cypriots is also captured, in the way that this is evidenced through literature; the detachment from the past and the re-identification of the victimised society; the influence of the reality to fiction; the functioning of the memory, of time and place, and other relevant aspects.At the same time, the thesis in hand presents living through trauma in gendered language; its respective imprint in literature; and also the persistent – despite the trauma – gendered class of the Greek-Cypriot society.

Η παρούσα διατριβή διερευνά το πώς εγγράφονται στην ελληνική -ελλαδική και ελληνοκυπριακή- λογοτεχνία τα πολιτικά και στρατιωτικά γεγονότα του 1974 στην Κύπρο από διπλό πρίσμα: από την οπτική της θεωρίας του τραύματος όπως αυτή έχει αναπτυχθεί στο πλαίσιο των κοινωνικών και ανθρωπιστικών σπουδών αλλά και από την οπτική της θεωρίας της έμφυλης διάστασης κάθε κοινωνικής εμπειρίας. Αντιμετωπίζει επομένως την αντισυνταγματική πολιτική εκτροπή του Ιουλίου και την τουρκική στρατιωτική εισβολή στο νησί ως ένα ενιαίο και αδιαίρετο συλλογικό τραύμα και τα έργα που το θεματοποιούν ως τη λογοτεχνία του τραύματος αυτού. Η μελέτη της, επομένως, μαζί με τη μελέτη της ιστορίας του είναι αναγκαία προκειμένου να αποκτήσει κανείς μια πλήρη, πιο έγκυρη εικόνα του αφού συντελεί και στην κατασκευή του και στην παγίωσή του μέσα στον χρόνο ως τροφοδότης της μετα-μνήμης, του «Δεν ξεχνώ». Τα ερευνητικά της ερωτήματα απορρέουν τόσο από τους δύο παραπάνω θεωρητικούς άξονες, τραύμα και φύλο, όσο και από ζητούμενα που προκύπτουν από την ιστορικότητα του τραύματος και τη δυναμική ανταπόκριση της λογοτεχνικής παραγωγής σ’ αυτά. Έτσι, η διάρθρωσή της καθορίστηκε αντιστικτικά από το τραυματικό πλήγμα του 1974 αλλά και από την τομή του 2003 οπότε άνοιξαν τα οδοφράγματα, από την ύπαρξη τόσο ποιητικών όσο και πεζογραφικών λογοτεχνημάτων που γράφτηκαν εξαιτίας του και γι’ αυτό, από την ενασχόληση τόσο ελλαδιτών όσο και ελληνοκύπριων δημιουργών. Μελετήθηκε ένα παραδειγματικό σώμα ποιητικών και πεζογραφικών έργων -μυθοπλαστικών αλλά και εκλογοτεχνισμένων μαρτυριών- από το οποίο προέκυψε η σκιαγράφηση ενός πολλαπλά τραυματισμένου κυπριακού τοπίου, ανθρώπινου και γεωγραφικού. Καταγράφηκαν έτσι η αποτύπωση πολλών θυματικών ταυτοτήτων οι οποίες συχνά επικαλύπτονται με ταυτότητες των επίσης πολλών θυτών, η ασύμμετρη πρόσληψη του κοινού κατά άλλα συλλογικού τραύματος από την ελλαδική και ελληνοκυπριακή πλευρά η οποία αποτυπώθηκε εξίσου ασύμμετρα και στο εύρος κάθε λογοτεχνικής παραγωγής, η ρήξη με το παρελθόν και ο αναπροσδιορισμός της ταυτότητας της θυματοποιημένης κοινότητας, η συνεισφορά της ιστορικής πραγματικότητας στη μυθοπλασία, η λειτουργία της μνήμης, του χρόνου και του χώρου και άλλες πτυχές που απορρέουν σχετικά. Ταυτόχρονα, αναδείχτηκε και η βίωση του τραύματος αυτού με έμφυλους όρους καθώς και η αντίστοιχη ανακατασκευή/εγχάραξή του στη λογοτεχνία αλλά και η αμετακίνητη, παρά το ισχυρό τραυματικό πλήγμα, έμφυλη τάξη της ελληνοκυπριακής κοινωνίας.