Συγκριτική διερεύνηση του νευροψυχολογικού προφίλ ασθενών με υποτύπους καταθλιπτικής διαταραχής: προεκτάσεις για την πρόβλεψη ανταπόκρισης στη θεραπεία

Abstract

Major Depressive Disorder (MDD) currently affects public health with lifetime prevalence of 10-25% for females and 5-12% for males. It is associated with cognitive deficits including memory, attention and cognitive flexibility, as well as executive functioning. Despite signicant advances in therapeutics, almost half of patients with MDD fail to show a satisfactory response to treatment and the prediction of treatment outcome remains unsatisfactory. Additionally, evidence suggests that MDD chonicity is associated with cognitive deterioration. Following the shift towards a dimensional approach to psychopathology, significant effort has been invested in differentiating depression subtypes and identifying early predictors of pharmacoresistance and treatment outcome for distinct subtypes. Early identification would facilitate the timely choice of the optimal intervention strategy. In this framework, three research approaches have addressed early identification of treatment resistant depression subtypes. The first approach relied on clinical features (“clinical MDD subtypes”) and has not been fruitful. The second approach, based on neuroimaging and neurobiological subtype differentiators, still holds promise but has not yet produced useful algorithms predicting the optimal treatment for individual patients. Furthermore, it remains expensive and therefore inaccessible to the majority of psychiatric departments. The third approach is the combination of clinical and neuropsychological features as indices of pharmacoresistant MDD subtypes. In line with this view, the aim of the present thesis was to investigate the neuropsychological profile of MDD patients showing resistance to current pharmacological treatments of depression. Within this research framework, three clinical studies examined two MDD populations characterized by pharmacoresistance. Specifically, one pharmacoresistant MDD group was characterized by referral for Electroconvulsive Therapy (ECT), the other consisted of patients with Dysthymic disorder. These groups were compared psychometrically and neuropsychologically with two control groups, one of non-psychiatric volunteers, the other of pharmacoresponsive MDD patients.

Η Μείζων Καταθλιπτική Διαταραχή (ΜΚΔ) αποτελεί σημαντικό πρόβλημα της δημόσιας υγείας με δια βίου επιπολασμό 10-25% στις γυναίκες και 5-12% στους άντρες και συνοδεύεται από διαταραχές των γνωστικών λειτουργιών, ιδιαίτερα της μνήμης, της προσοχής και της ευελιξίας της και των εκτελεστικών λειτουργιών. Τεκμηριωμένα τα γνωσιακά αυτά ελλείμματα επιδεινώνονται από τη χρονιότητα της ΜΚΔ. Παρά τις σημαντικές προόδους στην θεραπευτική αντιμετώπιση της ΜΚΔ, σχεδόν μισοί από τους ασθενείς που πάσχουν από τη διαταραχή δεν ανταποκρίνονται ικανοποιητικά στη θεραπεία, εμφανίζοντας 'ανθεκτική' ΜΚΔ. Τα δεδομένα μέχρι σήμερα δεν επιτρέπουν την έγκαιρη πρόβλεψη της ανθεκτικότητας της διαταραχής, αν και μείζων ερευνητική προσπάθεια έχει αφιερωθεί μέχρι και σήμερα στην απομόνωση σχετικών προβλεπτικών παραγόντων, με στόχο τη βέλτιστη θεραπευτική προσέγγιση της διαταραχής το νωρίτερο δυνατόν. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό, καθώς η διάρκεια της κατάθλιψης φαίνεται να επηρεάζει, και μάλιστα με μη αναστρέψιμο τρόπο, τη λειτουργικότητα του κεντρικού νευρικού συστήματος. Σαν συνέπεια, έχουν αναδυθεί τρείς ερευνητικές προσεγγίσεις στην προσπάθεια προσδιορισμού 'τύπων' ανθεκτικής κατάθλιψης. Η πρώτη προσέγγιση, βάσει των κλινικών χαρακτηριστικών του ασθενούς ('κλινικοί υπότυποι' ΜΚΔ) έχει αποδειχθεί ανεπαρκής. Η δεύτερη, βάσει νευροαπεικονιστικών χαρακτηριστικών έχει αναδείξει ορισμένους νευροβιολογικούς παράγοντες με προβλεπτική αξία αλλά δεν έχει μέχρι στιγμής παράσχει βιολογικούς αλγόριθμους που να καθορίζουν αξιόπιστα την αναγκαία και επαρκή θεραπεία για μεμονωμένους ασθενείς, ενώ παράλληλα αποτελεί ακριβή και δυσπρόσιτη προσέγγιση για την πλειονότητα των ψυχιατρικών τμημάτων. Η τρίτη προσέγγιση αποτελεί το συνδυασμό κλινικής και νευροψυχολογικής εικόνας με στόχο το χαρακτηρισμό φαρμακοανθεκτικών υποτύπων ΜΚΔ. Σε εναρμόνιση με αυτή την τελευταία προσέγγιση, ο στόχος της παρούσας διατριβής είναι η διερεύνηση του νευροψυχολογικού υποστρώματος της υποτροπιάζουσας ΜΚΔ που εμφανίζει ανθεκτικότητα στη φαρμακοθεραπεία. Προς εκπλήρωση του στόχου αυτού, στο πλαίσιο τριών μελετών διερευνήθηκαν δύο κλινικοί πληθυσμοί ΜΚΔ που εμφανίζουν φαρμακοανθεκτικότητα, συγκεκριμένα ασθενείς ΜΚΔ με παραπομπή για Ηλεκτροσπασμοθεραπεία και ασθενείς με Δυσθυμική Διαταραχή. Οι πληθυσμοί αυτοί συγκρίθηκαν ψυχομετρικά και νευροψυχολογικά με μη ψυχιατρικούς Μάρτυρες και με ομάδα ελέγχου ασθενών με φαρμακοευαίθητη ΜΚΔ.