Η πραγμάτωση των φωνηέντων σε τοπικές ελληνικές διαλέκτους

Abstract

The present study is moving towards the laboratory-based documentation of vowel realization in different dialects at the same time. It also aspires to contribute-as much as it is possible-to the development of a phonetic atlas of the Greek-speaking world, through the acoustic analysis of four regional dialects, which come from the northern part of Greece, namely Corfu, Ioannina and Arta from Epiros, Kozani and Evros. The acoustic analysis of the dialects focuses on their vocalic systems, which comprise the 5 common vowels of Greek, namely /i, e, a, o, u/. The aim of this study is to point out the similarities and differences in the behavior of the four systems. The factors under analysis for effects on the realization of vowels were speaker gender, vowel stress, the phonetic environment of vowels and prosodic factors relating to the position of vowels. Through the thorough analysis of the variation factors, the study goes beyond a mere comparisons of the dialects, and tries a new, comprehensive methodological approach of the phonetic realization of vowels, which can apply on standard varieties, such as Standard Modern Greek, as well. The results of the acoustic analysis revealed that the realization of vowels differs substantially between the four dialects. Corfu appears immune to vowel deletion, re-attesting its difference from the northern dialects, and with vowels that are longer in duration, more back in vowel space and more peripheral. Epiros, Kozani and Evros display intense vulnerability to vowel deletion as well as a tendency to raise the mid vowels-especially [o], behaving typically as northern dialects. However, Epiros and Kozani manifest these tendencies more intensely than Evros, showing that there are clear differences among northern dialects. Apart from the differences attributed to the dialect, vowel stress was also found to correlate with high magnitude effects on vowel realization, by blocking vowel deletion, and producing longer vowels, and lower and more peripheral vowel shapes. Speaker gender also correlates with significant variability, but less than expected. Finally, the phonetic and prosodic factors relating to the vowel environment showed a weak effect on vowels, as well as a number of interesting tendencies, which have to do with some fine details of vowel characteristics.

Η παρούσα μελέτη κινείται προς την κατεύθυνση της εργαστηριακής τεκμηρίωσης για την πραγμάτωση των φωνηέντων σε διάφορες διαλέκτους ταυτόχρονα, φιλοδοξώντας να προσφέρει, κατά το δυνατό, προς τη διαμόρφωση ενός φωνητικού γλωσσολογικού άτλαντα του ελληνόφωνου χώρου, μέσω της ακουστικής ανάλυσης τεσσάρων τοπικών διαλέκτων, που προέρχονται από το βόρειο τμήμα της ελληνικής επικράτειας, αυτών της Κέρκυρας, των Ιωαννίνων και της Άρτας από την Ήπειρο, της Κοζάνης και του Έβρου. H ακουστική ανάλυση των διαλέκτων ασχολείται με το φωνηεντικό τους σύστημα, που αποτελείται από τα 5 κοινά φωνήεντα της Ελληνικής, τα /i, e, a, o, u/. Στόχος είναι η ανάδειξη ομοιοτήτων και διαφορών στη συμπεριφορά του συστήματος ανάμεσα στις διαλέκτους. Οι παράγοντες που ελέγχθηκαν για την επίδρασή τους στην πραγμάτωση των φωνηέντων στις 4 διαλέκτους, είναι ο κοινωνιογλωσσικός -και όχι μόνο- παράγοντας του φύλου του ομιλητή και οι καθαρά γλωσσολογικοί παράγοντες του τονισμού, του φωνητικού περιβάλλοντος των φωνηέντων και προσωδιακοί παράγοντες που έχουν σχέση με τη σχετική θέση των φωνηέντων. Με τη διεξοδική ανάλυση των παραγόντων ποικιλότητας, η μελέτη, πέρα από τη σύγκριση των τοπικών διαλέκτων, δοκιμάζει και μια νέα, περιεκτική μεθοδολογική προσέγγιση της φωνητικής πραγμάτωσης των φωνηέντων, που μπορεί να έχει εφαρμογή και σε κοινές (standard) ποικιλίες, όπως η ΚΝΕ. Η πραγμάτωση των φωνηέντων ελέγχθηκε ως προς το φαινόμενο της αποβολής, που είναι κυρίαρχο στις «βόρειες» διαλέκτους (Ήπειρος, Κοζάνη και Έβρος), τη διάρκεια και την ποιότητα των φωνηέντων. Με την ποιότητα σχετίζεται το φαινόμενο της ανύψωσης, το οποίο επίσης κυριαρχεί στις βόρειες διαλέκτους και εκδηλώνεται με τη μείωση της τιμής συχνότητας του διαμορφωτή F1 για τα μεσαία φωνήεντα [e] και [o]. Τα αποτελέσματα της ακουστικής ανάλυσης έδειξαν ότι η πραγμάτωση των φωνηέντων διαφέρει σημαντικά ανάμεσα στις τέσσερις διαλέκτους. Η Κέρκυρα παρουσιάζεται απρόσβλητη από το φαινόμενο της αποβολής, επιβεβαιώνοντας τη διαφορά της από τις βόρειες διαλέκτους, ενώ, ταυτόχρονα, παρουσιάζει τη μεγαλύτερη διάρκεια φωνηέντων, ποιοτικά πιο οπίσθιες πραγματώσεις και τάση για πιο περιφερειακά φωνήεντα. Η Ήπειρος, η Κοζάνη και ο Έβρος παρουσιάζουν έντονη ευπάθεια στην αποβολή και τάσεις ανύψωσης των μεσαίων φωνηέντων -ιδιαίτερα του [o], συμπεριφερόμενες τυπικά ως βόρειες διάλεκτοι. Ωστόσο, η Ήπειρος και η Κοζάνη εμφανίζουν τις παραπάνω τάσεις εντονότερα από τον Έβρο, δείχνοντας ότι υπάρχει σαφής διαφορά ανάμεσα στις βόρειες διαλέκτους. Πέρα από τις διαφορές που σχετίζονται με τη διάλεκτο, βρέθηκε ότι ο τονισμός σχετίζεται με μεγάλης έντασης επίδραση στην πραγμάτωση των φωνηέντων, εμποδίζοντας την εκδήλωση αποβολής και δημιουργώντας διαρκέστερα φωνήεντα, πιο χαμηλά και πιο περιφερειακά φωνηεντικά σχήματα. Το φύλο του ομιλητή, επίσης, σχετίζεται με σημαντική ποικιλότητα, αλλά σε μικρότερο βαθμό απ’ ό,τι αναμενόταν. Τέλος, οι φωνητικοί και προσωδιακοί παράγοντες που σχετίζονται με το περιβάλλον των φωνηέντων έδειξαν ασθενή επίδραση στην πραγμάτωσή τους, αλλά και αρκετές ενδιαφέρουσες τάσεις, που αγγίζουν τις λεπτές ιδιότητες των φωνηέντων.