Das reflexionserhabene: analyse des erhabenen bei Schiller im licht seines späten pessimismu

Abstract

The core object of the thesis is the result of a systematic analysis of Schiller’s texts focused on the subject of Sublime. These essays were written after the interruption of his literary production in 1790. The thesis starts off with a brief analysis of the Sublime according to Kant, based on the chapter “Analytic of the Sublime” in Critique of the power of Judgement, which also underpins Schiller’s attempt at developing his own theory. In Schiller’s Of the cause of the pleasure we derive from tragic objects, On the tragic art, Of the Sublime, On the pathetic and On the Sublime one observes the development of an aesthetic theory of drama, at the epicentre of which lies the aesthetic category of the Sublime. Of critical importance for the analysis of Schiller’s aforementioned work has been the ascertainment of a fundamental transformation of the Sublime in On the Sublime, where it is transmutated into a “reflective Sublime”. This transformation has not been thoroughly examined in relevant literature and comprises the basis of the argumentation of the thesis. In Of the cause of the pleasure we derive from tragic objects, On the tragic art, Of the Sublime and On the pathetic, Schiller analyses what is known as “heroic Sublime”. With this term, Schiller describes a tragic Sublime, where, through a functional process of depiction, the objective is to merge the sensuous with the supersensuous. At the same time, the German poet vigorously and passionately defends the autonomy of aesthetic experience.On the other hand, in On the Sublime one can detect a change in direction, concerning the totality of Schiller’s aims, and the negativism of the experience of the Sublime takes on a totally differentiated dimension: here negativism stems not out of the depicted suffering of the tragic figure, whose heroic actions and life stance aim at referring to the notions of moral reason (as in the heroic Sublime), but is instead derived from the finality of an abdication from the possibility of a conciliation between sensuous and supersensuous through art. This new type of negativism is directly associated with the deterioration of Schiller’s health. It is applied by him as a kind of abdication in four levels: 1. At the level of order and purposiveness of nature. 2. At the level of the implementation of ethics in the real world. 3. At the level of history; it would seem that there is no auspicious ending. 4. At the level of the ambiguity concerning the freedom of human beings as regards to their destiny. However, this abdication does not entail or suggest a passive stance towards life and art. On the contrary, Schiller introduces the term of independence, expressed in all of the above. From a certain perspective, chaos in nature and in history is the embodiment of freedom, which in turn, and only by being “chaotic”, constitutes the new object of tragic art; which is to say not as the heroic Sublime. The objective of tragic art is not to depict the supersensuous, but to prompt the viewer into a reflection regarding the notion of independence. It is about an inoculation of the general audience implemented through dramatic art, as Schiller characteristically mentions.The transformation of the Sublime observed in On the Sublime, in view of the rather obvious similarities to the analysis of Kant in Critique of the power of Judgement, gave rise to a possible interrelation between the transformed reflective Sublime of later Schiller and the principle of reflection in the third Critique of Kant; the principle of the purposiveness of nature. The findings of the thesis lead to the conclusion that Kant’s relegation the Sublime, regarding the objectives of the third Critique (according to which the Sublime can only constitute a “mere appendix” to the analysis of the purposiveness of nature) is not without flaws. Especially interesting was the examination of Kant’s philosophy on history as regards to the Sublime in The Contest of Faculties, which was occasioned by the fact that Schiller explicitly refers to the Sublime of history in On the Sublime. It would seem here as well that Sublime plays an important role in the Kantian philosophy that Kant had not recognised in his Critique of the power of Judgement.As the five essays, and especially On the Sublime refer directly to tragic art, the thesis lastly analyses a drama of later Schiller, The Bride of Messina, examined from the aspect of the reflective Sublime.

Αντικείμενο της παρούσας διατριβής είναι το αποτέλεσμα μιας συστηματικής ανάλυσης των θεωρητικών κειμένων του Σίλερ με επίκεντρο το Υψηλό, που προέκυψαν μετά τη διακοπή της λογοτεχνικής του παραγωγής το 1790. Προηγείται μια σύντομη ανάλυση του Υψηλού στον Καντ με βάση το κεφάλαιο Αναλυτική του Υψηλού στο έργο του Κριτική της κριτικής δύναμης, στην οποία στηρίχτηκε ο Σίλερ για να αναπτύξει τη δική του θεωρία. Στα δοκίμια του Σίλερ Περί του λόγου της απόλαυσης που μας παρέχουν τα τραγικά αντικείμενα, Περί της τραγικής τέχνης, Για το υψηλό, Περί του περιπαθούς και Περί του Υψηλού αναπτύσσεται μια αισθητική θεωρία του δράματος, το επίκεντρο της οποίας είναι η αισθητική κατηγορία του Υψηλού. Καθοριστική υπήρξε κατά την ανάλυση αυτών των δοκιμίων η διαπίστωση ενός θεμελιώδους μετασχηματισμού του Υψηλού στο έργο Περί του Υψηλού, όπου μετατρέπεται στο «αναστοχαστικό Υψηλό». Αυτός ο μετασχηματισμός δεν έχει εξεταστεί στη βιβλιογραφία. Αποτελεί δε τη βάση της επιχειρηματολογίας της διατριβής. Στα δοκίμια Περί του λόγου της απόλαυσης που μας παρέχουν τα τραγικά αντικείμενα, Περί της τραγικής τέχνης, Για το υψηλό, Περί του περιπαθούς, αναλύεται από τον Σίλερ το γνωστό ως «ηρωικό Υψηλό». Με αυτό ο Σίλερ περιγράφει ένα Υψηλό της τραγωδίας, στο οποίο μέσω μιας λειτουργίας εξεικόνισης επιχειρείται η συνένωση του αισθητού με το υπεραισθητό. Ταυτόχρονα ο Γερμανός ποιητής υπερασπίζεται με πάθος την αυτονομία της αισθητικής εμπειρίας.Στο δοκίμιο Περί του Υψηλού αντίθετα παρατηρείται μια μεταστροφή όλης της στοχοθεσίας του Σίλερ, όπου ο αρνητισμός της εμπειρίας του Υψηλού λαμβάνει μιαν εντελώς νέα διάσταση: Αυτός δεν εκπορεύεται από το εξεικονιζόμενο πάθος της τραγικής φιγούρας, οι ηρωικές πράξεις και η στάση ζωής της οποίας σκοπό έχουν να παραπέμπουν στις ιδέες του πρακτικού λόγου (όπως στο «ηρωικό Υψηλό»), αλλά προκύπτει από την οριστική παραίτηση από τη συζήτηση για τη δυνατότητα μιας συμφιλίωσης μεταξύ αισθητού και υπεραισθητού μέσω της τέχνης. Αυτός ο νέος αρνητισμός συνδέεται άμεσα και με την επιδείνωση της υγείας του Σίλερ. Εφαρμόζεται δε από τον Σίλερ ως ένα είδος παραίτησης σε 4 επίπεδα: 1. Στο επίπεδο της τάξης και της σκοπιμότητας της φύσης. 2. Στο επίπεδο της πραγμάτωσης της ηθικής στον πραγματικό κόσμο. 3. Στο επίπεδο της ιστορίας, αυτή πλέον δεν φαίνεται να έχει αίσιο τέλος. 4. Στο επίπεδο της αμφιβολίας για την ελευθερία του ανθρώπου απέναντι στη μοίρα του. Ωστόσο, αυτή η παραίτηση δεν σημαίνει παθητική στάση απέναντι στη ζωή και στην τέχνη. Αντιθέτως ο Σίλερ εισάγει σχετικά τον όρο της ανεξαρτησίας την οποία εκφράζουν όλα τα παραπάνω, καθώς με μια έννοια το χάος στη φύση και στην ιστορία είναι η ενσάρκωση της ελευθερίας, η οποία μόνο ως «χαώδης» αποτελεί το νέο αντικείμενο της τραγικής τέχνης – δηλαδή όχι με την έννοια του «ηρωικού Υψηλού». Η τραγική τέχνη σκοπό έχει όχι να εξεικονίζει το υπεραισθητό αλλά να παρακινεί τον θεατή σε αναστοχασμό γύρω από την έννοια της ανεξαρτησίας. Πρόκειται για έναν εμβολιασμό όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Σίλερ μέσω της δραματικής τέχνης στο κοινό.Ο στο Περί του Υψηλού διαπιστωθείς μετασχηματισμός του Υψηλού έδωσε λόγω των πασιφανών ομοιοτήτων του τελευταίου με τις αναλύσεις του Καντ στην Κριτική της κριτικής δύναμης αφορμή για μια εξέταση του πιθανού συσχετισμού μεταξύ του μετασχηματισμένου «αναστοχαστικού Υψηλού» του ύστερου Σίλερ και της αρχής του αναστοχασμού στην τρίτη Κριτική του Καντ, δηλαδή της αρχής της σκοπιμότητας της φύσης. Τα σχετικά ευρήματα της διατριβής οδηγούν στο συμπέρασμα πως η υποβάθμιση του Υψηλού από τον Καντ αναφορικά με τους στόχους της τρίτης Κριτικής – σύμφωνα με αυτόν το Υψηλό μπορεί να είναι μόνο ένα «απλό παράρτημα» (bloßer Anhang ) στην ανάλυση της σκοπιμότητας της φύσης – παρουσιάζεται ως προβληματική. Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα υπήρξε η εξέταση της φιλοσοφίας του Καντ για την ιστορία σε σχέση με το Υψηλό στο έργο του Η διένεξη των σχολών, με αφορμή το γεγονός ότι ο Σίλερ στο δοκίμιο Περί του Υψηλού αναφέρεται ρητά στο Υψηλό της ιστορίας. Φαίνεται και εδώ πως το Υψηλό διαδραματίζει έναν σημαντικό ρόλο στην καντιανή φιλοσοφία που αρχικά ο Καντ δεν είχε αναγνωρίσει στο έργο του Κριτική της κριτικής δύναμης.Καθώς τα πέντε δοκίμια και ειδικά το Περί του Υψηλού αναφέρονται απευθείας στην τραγική τέχνη, η προκείμενη μελέτη αναλύει τέλος ένα δράμα από το ύστερο έργο του Σίλερ, το Η Νύφη της Μεσσήνης, υπό το πρίσμα του «αναστοχαστικού Υψηλού».