Ο ηθικός λόγος στη ρητορική του Αριστοτέλη: διδακτική προσέγγιση στην εκπαιδευτική αγωγή και διαμεσολάβηση

Abstract

This dissertation aims at indicating that the complex cognitive process concerning human beings in Aristotle’s philosophy requires the instrumental force of the alluring reasoning, emerging from the Art of Rhetoric. This kind of reasoning contributes to the existence of realistic optimism and – based on Aristotle’s ethics – has been throughout the ages an unintentional or intentional choice of human communities. It is also being emphasized that rhetoric without ethical principles-virtues does not undergo restrictions, judgments or analyses, while the ethical principles-virtues can be solely activated through the instrumental force of the Art of Rhetoric. This study comprises three main parts, whose structure totally adheres to the primary topic of the study, aiming at maintaining text coherence. The first part refers to the attitude of the Athenians towards the systematic rhetoric, introduced in the cradle of wisdom, namely Athens. Within this framework, the consequences of the art of Gorgias are being defined, preparing the ground for Plato’s strict judgment. Furthermore, some certain factors are being classified, which led to the essential transformation of philosophy into an ideal science for the majority of the citizens. On the second part, the causal relationship between ethics and Aristotle’s rhetoric is being explained, since ethics constitute the main component of the three branches of Rhetoric, namely deliberative, judicial and epideictic. Aristotle’s rhetoric is being assessed in an evaluative, cognitive and practical manner, while his main purpose is being fulfilled: the bidirectional association between the art of persuasion and ethical reasoning .The cultivation of every citizen since childhood, based on philosophy education related to ethics, proves that ethics and rhetoric are being correlated, while people’s weaknesses (pathos) in Aristotle’s work turn remarkably into tools for facilitating the establishment of ethical reasoning within humanity. On the third part of this study the significance and timelessness of Aristotle’s philosophy is being pointed out as well as the importance of his contribution to Education Sciences and contemporary ways of communication within a society. Moreover, corrective justice, having been introduced by Aristotle along with the Art of Rhetoric, are considered the most substantial components of contemporary mediation. The final chapter of this study includes the main conclusion: ethics introduce reasoning in the Art of Rhetoric and therefore Aristotle – and his work in general – is being acknowledged as the first cognitive science theoretician, a scientific field that regards sense, cognition, reasoning, memory, knowledge and skills obtainment, that is to say cognitive development. Moreover, Aristotle is rightly considered as the mentor of the 'out-of-court dispute resolution', i.e. mediation, since he selects corrective justice and leniency within human communities. Lastly, it is notable that still nowadays Aristotle remains justly one of the most eminent and interesting personalities universally.

Σκοπός της παρούσας διατριβής είναι να καταδειχθεί πως στη φιλοσοφία του Αριστοτέλη η περίπλοκη γνωσιακή διαδικασία που χαρακτηρίζει τον άνθρωπο απαιτεί την εργαλειακή ισχύ του ελκτικού λόγου, όπως αυτός αναδύεται στην Τέχνη Ῥητορική. Πρόκειται για έναν ρητορικό λόγο που επιτυγχάνει μια ρεαλιστική αισιοδοξία, καθώς, ερειδόμενος στα στέρεα θεμέλια της αριστοτελικής ηθικής, αποτελεί διαχρονικά την εκούσια ή ακούσια επιλογή της κοινότητας των ανθρώπων. Με ζήλο υποστηρίζεται πως ο ρητορικός λόγος δίχως ηθικές αρχές – αρετές δεν υπόκειται σε περιορισμούς, κρίσεις ή αναλύσεις, ενώ οι ηθικές αρχές – αρετές χωρίς την εργαλειακή δύναμη της τέχνης του λόγου είναι ανενεργές. Συγκεκριμένα η μελέτη διακρίνεται σε τρία βασικά μέρη. Η δομή της ακολουθεί πιστά τη θεματολογία της με στόχο την έλλογη συνοχή. Στο πρώτο μέρος ανιχνεύεται η υποδοχή από το αθηναϊκό κοινό της συστηματικής ρητορικής στην Αθήνα, παρατηρούνται τα επίχειρα της τέχνης του Γοργία και προοικονομείται με αυτόν τον τρόπο η πλατωνική κριτική. Συνάμα ο αναγνώστης δύναται να διαχωρίσει τους παράγοντες που κατέστησαν αναγκαία τη μετουσίωση της φιλοσοφίας σε ιδανική επιστήμη και αναδεικνύεται η αναγκαιότητα αναπλαισίωσης της ρητορικής. Στο δεύτερο μέρος εξηγείται η αιτιώδης σχέση ηθικής και αριστοτελικής ρητορικής, αφού η ηθική αποδεικνύεται βασική συνιστώσα στα τρία είδη του ρητορικού λόγου, του συμβουλευτικού, του επιδεικτικού και του δικανικού. Η αριστοτελική ρητορική κρίνεται αξιολογικά, γνωσιολογικά και πρακτικά, ενώ πραγματώνεται ο στόχος του Σταγειρίτη για την αμφίδρομη σχέση της τέχνης της πειθούς με τον ηθικό λόγο. Η καλλιέργεια του πολίτη από τη νεαρή ηλικία με την ηθοπλαστικού περιεχομένου φιλοσοφική παιδεία αποτελεί εγγύηση και ταυτόχρονα διαπίστευση του δεσμού της ηθικής με τη ρητορική, ενώ τα ανθρώπινα πάθη παραδόξως στο έργο του Αριστοτέλη μεταβάλλονται σε εργαλεία για τη θεμελίωση του ηθικού λόγου στην ανθρώπινη κοινότητα. Στο τρίτο μέρος επιβεβαιώνεται η σπουδαιότητα και η διαχρονικότητα του Αριστοτέλη, γιατί είναι σημαντική η συμβολή του στις επιστήμες της αγωγής και στις σύγχρονες μορφές επικοινωνίας· επιπλέον το αριστοτελικό επανορθωτικό δίκαιο, όπως και η Τέχνη Ῥητορική στο σύνολό της, καθίστανται τα ουσιωδέστερα συστατικά του σύγχρονου θεσμού της διαμεσολάβησης. Στον επίλογο διατυπώνεται το καταληκτικό συμπέρασμα πως η ηθική συστήνει τον λόγο στην Τέχνη Ῥητορική και καθίσταται ο Αριστοτέλης ο πρώτος θεωρητικός της γνωσιακής επιστήμης, ερευνητικό πεδίο της οποίας είναι η αντίληψη, η νόηση, ο λόγος, το μνημονικό, η απόκτηση γνώσεων και δεξιοτήτων, ολιστικά η γνωσιακή ανάπτυξη. Επιπρόσθετα δίκαια θεωρείται μέντορας του εξωδικαστικού τρόπου επίλυσης διαφορών, της διαμεσολάβησης, αφού προκρίνει το διορθωτικό δίκαιο και το ἐπιεικές στην κοινότητα των ανθρώπων. Έλλογα λοιπόν ο Αριστοτέλης παραμένει στη σύγχρονη εποχή μια από τις πιο σημαντικές και ενδιαφέρουσες προσωπικότητες σε παγκόσμια κλίμακα.