Η παιδαγωγική λειτουργία του νόμου στους σοφιστές, τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη

Abstract

The thesis aims to present the law from a pedagogical point of view, according to Protagoras, Socrates, Plato and Aristotle. It was based on the study of Platonic and Aristotelian texts; the surviving works of Sophists and scholars of the antiquity and today. The method followed was the philosophical analysis; the detailed analysis of the text of the aforementioned philosophers in connection with laws’ pedagogical nature. The thesis consists of four chapters. Initially, the theories of the Sophists on law and justice are presented followed by the analysis of Protagoras’s positions who defended the law and recognized its pedagogical nature. The second chapter investigates the position of Socrates and Plato towards the law. The laws according to Socrates adequately educate and guide the citizens in order to comply with their requirements spontaneously. Plato argues that the philosophers, who have received appropriate education and have become wise and virtuous, are above the law, hence, they should govern. By the end of his life though he admits that honest politicians hardly exist; as a result the city should by governed by the right laws. The philosopher regards the law as a tutor who moulds moral citizens. The educative role of the laws is estimated by the degree citizens successfully comply with the requirements of the laws. Intentional obedience to the laws of the city consists of paramount obedience. In the third chapter the pedagogical nature of the laws is examined which according to Aristotle, likewise to Plato, is connected with morality. The laws are binding for all citizens. They encode the appropriate behavior, taking into account the prevailing values and the will of the city to render the citizens virtuous and blissful. The education of young people should be based on the right laws, acting as tutors who will force them to behave properly. Chapter four mentions of legislators in general, especially of the "noble" legislators who enacted laws whose instructive nature is directly or indirectly distinguished. The legislator is characterized by Plato as a tutor who commits to moulding righteous citizens. Aristotle stresses as well that the aim of the legislators is to establish the right laws to train good citizens. In conclusion, this thesis puts forward the evaluation of the laws as educators and the perpetual value of their educational nature in order to ensure social justice and happiness of the citizens.

Η διατριβή αυτή έχει ως στόχο να παρουσιάσει την παιδευτική διάσταση του νόμου, κατά τον Πρωταγόρα, τον Σωκράτη, τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη. Η εκπόνηση της διατριβής βασίστηκε στη μελέτη των πλατωνικών και αριστοτελικών κειμένων, αλλά και των διασωθέντων αποσπασμάτων από τα έργα των Σοφιστών. Επίσης βασίστηκε στη μελέτη συναφών με το θέμα κειμένων άλλων διανοουμένων της αρχαιότητας, αλλά και σύγχρονων μελετητών. Η μέθοδος που ακολουθήσαμε είναι η φιλοσοφική αναλυτική, δηλαδή η λεπτομερής ανάλυση των κειμένων των προαναφερθέντων φιλοσόφων σε σχέση με το θέμα της παιδαγωγικής λειτουργίας των νόμων. Η διατριβή αποτελείται από τέσσερα κεφάλαια. Στο πρώτο παρουσιάζονται αρχικά οι θεωρίες των Σοφιστών σχετικά με το δίκαιο και τον νόμο. Στη συνέχεια ακολουθεί η ανάλυση των θέσεων του Πρωταγόρα ο οποίος υπερασπίστηκε τον νόμο και αναγνώρισε την παιδαγωγική λειτουργία του. Στο δεύτερο κεφάλαιο εξετάζεται η στάση του Σωκράτους και του Πλάτωνος έναντι των νόμων. Οι νόμοι, κατά τον Σωκράτη, εκπαιδεύουν τους πολίτες και τους καθοδηγούν κατάλληλα, με αποτέλεσμα την αυτόβουλη συμμόρφωση προς τις επιταγές τους. Ο Πλάτων υποστηρίζει ότι πρέπει να άρχουν οι φιλόσοφοι, οι οποίοι έχουν λάβει την κατάλληλη παιδεία και έχουν γίνει σοφοί και ενάρετοι, γι’ αυτό και υπερέχουν των νόμων. Προς το τέλος της ζωής του όμως παραδέχεται ότι είναι πολύ δύσκολο να υπάρξουν σωστοί πολιτικοί και ότι πρέπει να κυβερνούν την πόλη οι σωστοί νόμοι. Ο νόμος κατά τον φιλόσοφο, είναι παιδαγωγός ο οποίος διαπλάθει ηθικούς πολίτες. Η επιτυχία του παιδευτικού έργου των νόμων κρίνεται κυρίως από το βαθμό συμμόρφωσης των πολιτών με τις επιταγές τους. Ως ανώτερος βαθμός συμμόρφωσης, θεωρείται η εκούσια υπακοή στους νόμους της πόλης. Στο τρίτο κεφάλαιο εξετάζεται η αναγνώριση της παιδαγωγικής λειτουργίας των νόμων από τον Αριστοτέλη, η οποία συνδέεται, όπως και στον Πλάτωνα, με την ηθική. Οι νόμοι είναι υποχρεωτικοί για όλους τους πολίτες. Κωδικοποιούν την προσήκουσα συμπεριφορά, λαμβάνοντας υπόψη τις κρατούσες αξίες και τη βούληση της πόλης, με τελικό σκοπό να καταστούν οι πολίτες ενάρετοι και ευδαίμονες. Η αγωγή των νέων πρέπει να βασίζεται σε ορθούς νόμους, οι οποίοι ως παιδαγωγοί τους αναγκάζουν να πράττουν τα δέοντα. Στο τέταρτο κεφάλαιο γίνεται λόγος για τους νομοθέτες γενικά, κυρίως όμως για τους «ἀγαθούς» νομοθέτες που θέσπισαν νόμους, στους οποίους είναι διακριτός, άμεσα ή έμμεσα, ο παιδευτικός τους χαρακτήρας. Ο νομοθέτης χαρακτηρίζεται από τον Πλάτωνα ως παιδαγωγός καθώς αναλαμβάνει να διαπλάσσει ενάρετους πολίτες. Ο Αριστοτέλης επίσης τονίζει ότι σκοπός των νομοθετών είναι να θεσπίσουν ορθούς νόμους ούτως ώστε να κάνουν τους πολίτες αγαθούς. Συμπερασματικά, η διατριβή αυτή προβάλλει τη θεώρηση των νόμων ως παιδαγωγών καθώς και τη διαχρονική αξία της παιδαγωγικής τους λειτουργίας προκειμένου να εξασφαλιστεί η κοινωνική δικαιοσύνη και η ευδαιμονία των πολιτών.