Urban sprawl in south east europe in the time of transition: trends and policies with special focus on Sarajevo, Bosnia and Herzegovina

Abstract

The magnitude and pace of post-socialist urban transformations in post-socialist South East Europe is impressive. Innumerable socio-economic and political changes which took place since 1991 until today, known as the period of transition, took place simultaneously in a very short period of time, leading to radical restructuring of the character of its cities. One of the most visible urban phenomena in the region of the Western Balkans in the past thirty years, has been intensification of both residential and commercial urban sprawl characterized by a large percentage of informal construction. These main changes took part in the central area of the cities or at the urban fringe. This dissertation explores a wide range of factors leading to a huge rift between pronounced planning policies and norms on the one hand and their implementation in the reality in the post-socialist period on the other. While the transition to market and democracy is seen as the main driving force behind these undesirable developments on the ground, it is only revealing in conjunction with the pre-transition situation or so-called ‘path-dependency’. Emphasis is placed on the understanding the role of the state and its planning system.Furthermore, key aspects explored in the study apply to mechanisms behind the creation of these developments, the patterns they create in urban tissue and effectiveness of planning trends and policies intended to direct development and mitigate its negative externalities.The significance of this study lies in juxtaposing the state-of-the-art knowledge of the phenomenon of sprawl and growth management tools observed in Western Europe and the USA, with the existing situation in the selected areas of the Western Balkans, in particular the observation of the phenomenon in the territories of Serbia, Montenegro and Bosnia and Herzegovina.The discussion is advanced through observation of the phenomenon of urban sprawl at three levels of analysis: macro level (case study of Belgrade, Serbia and Podgorica, Montenegro); 2) meso level (case study of Sarajevo region, Bosnia and Herzegovina); and 3) micro level (case study of two neighboring municipalities East Ilidža to City of East Sarajevo, Republic of Srpska entity and Ilidža, City of Sarajevo, Federation of Bosnia and Herzegovina entity).Key words: urban sprawl, post-socialist transition, South East Europe, planning system, legalization/regularization

Το μέγεθος και ο ρυθμός των μετα-σοσιαλιστικών αστικών μετασχηματισμών στη μετα-σοσιαλιστική Νοτιοανατολική Ευρώπη είναι εντυπωσιακά. Αμέτρητες κοινωνικο-οικονομικές και πολιτικές αλλαγές που έλαβαν χώρα από το 1991 μέχρι σήμερα, γνωστή ως η περίοδος της μετάβασης, πραγματοποιήθηκαν ταυτόχρονα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, οδηγώντας σε ριζική αναδιάρθρωση του χαρακτήρα των πόλεων της. Ένα από τα πιο εμφανή αστικό φαινόμενα στην περιοχή των Δυτικών Βαλκανίων τα τελευταία τριάντα χρόνια, ήταν η εντατικοποίηση της οικιστικής και εμπορικής αστικής εξάπλωσης που χαρακτηρίζεται από μεγάλο ποσοστό παράνομων κατασκευών. Αυτές οι κύριες αλλαγές λαμβάνουν μέρος στην κεντρική περιοχή των πόλεων ή σε περιαστικές περιοχές.Η παρούσα διατριβή διερευνά ένα ευρύ φάσμα των παραγόντων που οδηγούν σε ένα τεράστιο ρήγμα μεταξύ των σχεδιασμένων πολιτικών πολεοδομικού σχεδιασμού και των κανόνων από τη μία πλευρά και την εφαρμογή τους στην πραγματικότητα της μετα-σοσιαλιστικής περιόδου. Ενώ η μετάβαση στην αγορά και τη δημοκρατία θεωρείται ως βασική κινητήρια δύναμη πίσω από αυτές τις ανεπιθύμητες εξελίξεις στην πράξη, είναι ενδεικτική μόνο σε συνδυασμό με την κατάσταση προ της μετάβασης ή της λεγόμενης «path-dependency». Έμφαση δίνεται στην κατανόηση του ρόλου του κράτους και του συστήματος σχεδιασμού.Επιπλέον, οι βασικές πτυχές που διερευνώνται στο πλαίσιο της μελέτης ισχύουν για τους μηχανισμούς πίσω από τη δημιουργία αυτών των εξελίξεων, τα μοτίβα που δημιουργούν στο αστικό ιστό και την αποτελεσματικότητα των τάσεων σχεδιασμού και των πολιτικών που προορίζονται για την άμεση ανάπτυξη και την μετρίαση των αρνητικών εξωτερικότητων της.Η σημασία αυτής της μελέτης έγκειται στην παράθεση της σύγχρονης γνώσης του φαινομένου της διάχυσης και της εργαλείων διαχείρισης της ανάπτυξης που παρατηρείται στη Δυτική Ευρώπη και τις ΗΠΑ, με την κατάσταση που επικρατεί στις επιλεγμένες περιοχές των Δυτικών Βαλκανίων, ιδίως με την παρατήρηση του φαινομένου στα εδάφη της Σερβίας, του Μαυροβουνίου και της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης.Η συζήτηση προωθείται μέσω της παρατήρησης του φαινομένου της αστικής διάχυσης σε τρία επίπεδα ανάλυσης: μακροεπίπεδο (περιπτωσιολογική μελέτη του Βελιγραδίου, Σερβία και της Ποντγκόριτσα, Μαυροβούνιο) , 2) μεσοεπίπεδο (περιπτωσιολογική μελέτη της περιοχής του Σεράγεβο, Βοσνία και Ερζεγοβίνη) , και 3) το μικροεπίπεδο (περιπτωσιολογική μελέτη των δύο γειτονικών δήμων Ανατολική Ilidža στην πόλη του Ανατολικού Σεράγεβο, Δημοκρατία της Σερβικής οντότητας και της Ilidža, πόλη του Σεράγεβο, οντότητα της Ομοσπονδίας της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης).Λέξεις κλειδιά: αστική διάχυση, μετα-σοσιαλιστική μετάβαση, Νοτιοανατολική Ευρώπη, το σύστημα σχεδιασμού, νομιμοποίηση / τακτοποίηση