Ταξινομική και παλαιοοικολογική μελέτη της πλειστοκαινικής πανίδας πτηνών του ελλαδικού χώρου: συνέπειες στην παλαιοοικολογία του Homo

Abstract

A review of the Greek Pleistocene avifaunas is presented. The dissertation focuses on the study of avian fossil material from two important Greek Pleistocene sites; Charkadio Cave at Tilos Island and Vraona doline in Attica. The objectives of the study are the taxonomic classification of the material, the reconstruction of taphonomic processes and the palaeoecological reconstruction of the palaeoavifaunas. Several excavation periods at Charkadio cave, until 2001, resulted in the discovery of three hundred and seventy five avian skeletal elements. The taxonomic analysis of the above material led to the identification of twenty four different avian taxa. Fifteen of them were identified to species level, four to species confer, three to genus level, two to the family level, while some specimens were identified only to class level (Table 3.1). Excavations held at Vraona doline resulted in unearthing four hundred and seventy three avian skeletal elements. The taxonomic classification was based on the complete avifaunal sample and resulted in the identification of nine new bird species and the revision of two bird species. In total twenty five different avian taxa were identified. Eighteen were identified to species level, five to species confer, one to the genus level, and finally some specimens were identified to class level (Table 3.2). The taphonomic study of the material in both sites revealed that natural, non-biotic factors were the main agent in the accumulation of the specimens. Human involvement in the accumulation of the palaeoavifauna is not documented either in the relative abundance of different skeletal elements, or in the presence of more immediate evidence, such as cut marks or burn marks on the bird bones. The palaeoecological reconstruction of the continental habitats of Tilos Island based on the palaeoavifauna, indicates, for the time of its deposition, the dominance of different climatic conditions than the ones currently observed. Bird species that today live in the colder Eurasian climatic zones were identified, as well as species that were dependant on constant sources of fresh water, open forest environments and areas of dense mixed forest. The study of the ecological traits of the palaeoavifauna of Vraona doline, leads to the conclusion that open, steppe- like environments dominated the area at the time of the deposition of the specimens. Small areas of dense forest were also present in Vraona, as well as a swamp, or a river delta environment.The Greek Pleistocene avifaunas are characterized by high species diversity, with varied ecological adaptations. The palaeoavifaunas include different species from the ones currently observed in Greece, reflecting the climatic changes taking place in southern Europe during the period of the Ice Ages.

Παρουσιάζεται ανασκόπηση των πλειστοκαινικών πανίδων πτηνών του ελλαδικού χώρου. Η διατριβή εστιάζει στο παλαιοορνιθολογικό υλικό δύο σημαντικών ελληνικών πλειστοκαινικών θέσεων: σπήλαιο Χαρκαδιό της Τήλου και σπηλαιοδολίνη της Βραώνας στην Αττική. Οι στόχοι της μελέτης είναι η συστηματική ταξινόμηση του υλικού, η ανασύσταση της ταφονομικής διαδικασίας και η παλαιοοικολογική ανασύσταση των παλαιοορνιθοπανίδων Ανασκαφές στο σπήλαιο Χαρκαδιό μέχρι το 2001 είχαν ως αποτέλεσμα την ανεύρεση τριακοσίων εβδομήντα πέντε σκελετικών στοιχείων απολιθωμένων πτηνών. Από το παραπάνω υλικό προσδιορίστηκαν είκοσι τέσσερα διαφορετικά τάξα πτηνών. Δεκαπέντε από αυτά προσδιορίστηκαν με ασφάλεια στο επίπεδο του είδους, τέσσερα ως species confer, τρία στο επίπεδο του γένους, δύο στο επίπεδο της οικογένειας, ενώ σε κάποια δείγματα ήταν εφικτός ο προσδιορισμός μόνο στο επίπεδο της τάξης (Πίνακας 3.1). Ανασκαφές στη σπηλαιοδολίνη της Βραώνας απέδωσαν τετρακόσια εβδομήντα τρία σκελετικά στοιχεία απολιθωμένων πτηνών. Παρουσιάζεται η ανάλυση του παλαιοορνιθολογικού υλικού, βασισμένη στο σύνολο των δειγμάτων. Προσδιορίστηκαν είκοσι πέντε διαφορετικά τάξα πτηνών, εκ των οποίων εννέα νέα είδη πτηνών, ενώ δύο αναθεωρούνται στην παρούσα εργασία. Δεκαοκτώ από αυτά προσδιορίστηκαν στο επίπεδο του είδους, πέντε ως species confer, ένα στο επίπεδο του γένους, ενώ σε κάποια δείγματα ήταν εφικτός ο προσδιορισμός μόνο στο επίπεδο της τάξης (Πίνακας 3.2). Η ταφονομική μελέτη του παλαιοορνιθολογικού υλικού τόσο στο σπήλαιο Χαρκαδιό, όσο και στη σπηλαιοδολίνη της Βραώνας, κατέδειξε την κύρια συνεισφορά αβιοτικών παραγόντων συγκέντρωσης. Η συνεισφορά του ανθρώπου στη συγκέντρωση του υλικού δεν τεκμηριώνεται με βάση τα διασωζόμενα σκελετικά στοιχεία πτηνών ή την παρουσία πιο άμεσων ενδείξεων, όπως ίχνη καύσης και σημάδια κοπής στα οστά.Η παλαιοοικολογική ανασύσταση των χερσαίων ενδιαιτημάτων της Τήλου βάσει των παλαιοορνιθολογικών ευρημάτων, επιβεβαιώνει την επικράτηση διαφορετικών συνθηκών από τις σημερινές, την περίοδο απόθεσης των απολιθωμάτων. Προσδιορίστηκαν είδη πτηνών που σήμερα ζουν σε ψυχρές κλιματικές ζώνες της Ευρασίας, πτηνών που είχαν ανάγκη μόνιμης παρουσίας γλυκού νερού, καθώς και περιβάλλον ανοικτού δάσους, με περιοχές έντονης δασοκάλυψης από κωνοφόρα και πλατύφυλλα δέντρα. Η μελέτη των οικολογικών χαρακτηριστικών της παλαιοορνιθοπανίδας της σπηλαιοδολίνης της Βραώνας οδηγεί στο συμπέρασμα, πως κατά την εποχή απόθεσης των δειγμάτων, επικρατούσαν ανοικτά περιβάλλοντα (στέπα, ή λιβάδια με αραιούς θάμνους), ενώ υπήρχαν μικρές περιοχές με πιο έντονη δασοκάλυψη και παρουσία έλους, ή δέλτα ποταμού.Οι πλειστοκαινικές ορνιθοπανίδες του ελλαδικού χώρου χαρακτηρίζονται από μεγάλη ποικιλομορφία ειδών, με διαφορετικές οικολογικές προσαρμογές. Οι παλαιοορνιθοπανίδες περιλαμβάνουν είδη διαφορετικά από αυτά που απαντώνται σήμερα στην Ελλάδα, αντικατοπτρίζοντας τις κλιματικές μεταβολές που επιτελούνταν στη Νότια Ευρώπη κατά τη διάρκεια των παγετωδών περιόδων.