Η ελληνική κινηματογραφική πρωτοπορία.

Abstract

The subject of this dissertation is the Greek avant- garde cinema, which constitutes the Greek paradigm of the international avant- garde cinema. It examines the so- called ‘avant- garde’ or ‘experimental’ films, which not only deviate from established narrative conventions, but dismiss them consciously, partially or altogether. They are made by Greek directors who either worked within the Greek film production framework or have lived and worked abroad in different cultural and historical contexts, but maintain Greek elements in the core of their work. This research attempts to offer a clear and substantiated composition of the previously vague aesthetic field known as the Greek avant- garde cinema, which it chooses to redefine as Greek non- narrative cinema. The alternative term it suggests is in no way ideal in any sense, but at least it proposes a tangible criterion by which the specific cinematic field can be composed. The goals of the dissertation are to provide a concrete body of non- narrative films, to examine them under the related theory, to show and compare modes of work as well as thematic and stylistic traits among filmmakers, and provide an analytical reading of each film. The chronological structure forms a first broad historical evolution of the field, while the individual chapters for each director provide an in-depth look to each one’s contribution to it. Since the 1960s, taken as the starting point of the field in Greece, until the early 2000s, the thesis specifies well- known directors and relatively unknown ones as non- narrative artists and redresses theoretical and historiographical misconceptions that have kept the field from being properly examined, organized and appreciated.

Η εργασία έχει θέμα την ελληνική κινηματογραφική πρωτοπορία, που αποτελεί το ελληνικό παράδειγμα της διεθνούς κινηματογραφικής πρωτοπορίας. Εξετάζει τις λεγόμενες ‘πρωτοποριακές’ ή ‘πειραματικές’ ταινίες, οι οποίες δεν αποκλίνουν απλώς από τις καθιερωμένες και δημοφιλείς αφηγηματικές κι αναπαραστατικές συμβάσεις, αλλά τις απορρίπτουν συνειδητά σε μεγάλο βαθμό ή εντελώς, εξερευνώντας και διευρύνοντας τις εκφραστικές δυνατότητες του κινηματογραφικού μέσου μακριά από την αφήγηση. Είναι σκηνοθετημένες από δημιουργούς ελληνικής καταγωγής που εργάστηκαν μέσα στα γεωγραφικά όρια του ελληνικού κράτους και στις συνθήκες του εγχώριου πλαισίου κινηματογραφικής παραγωγής. Εκτός απ’ αυτούς όμως, στην εργασία περιλαμβάνονται Έλληνες σκηνοθέτες του εξωτερικού, οι οποίοι ακόμη κι αν ανήκουν σε διαφορετικά εθνικο- ιστορικά πλαίσια, διατηρούν την ελληνικότητα στο επίκεντρο των προβληματισμών και των αναζητήσεών τους- στοιχείο αποφασιστικό για τη συμπερίληψή τους στην εργασία. Η εργασία επιχειρεί μια σαφώς οριοθετημένη και τεκμηριωμένη πρόταση για τη συγκρότηση του αισθητικού πεδίου γνωστότερου ως ελληνική κινηματογραφική πρωτοπορία ή ελληνικός πειραματικός κινηματογράφος, το οποίο επιλέγει να επαναπροσδιορίσει ως ελληνικό μη- αφηγηματικό κινηματογράφο. Ο εναλλακτικός όρος που προτείνει, παρότι σε καμία περίπτωση απόλυτος ή ιδανικός, αποτελεί ένα ξεκάθαρο κριτήριο βάσει του οποίου γίνεται δυνατή η επιλογή ταινιών για τη σύσταση του πεδίου από την αρχή, ο ακριβής προσδιορισμός μιας χρονικής έναρξης, καθώς κι ο σχηματισμός ενός εξελικτικού διαγράμματός του μέσα στον χρόνο. Στόχοι της μελέτης υπήρξαν η συγκρότηση του σώματος του μη- αφηγηματικού κινηματογράφου, η επεξεργασία του με τη βοήθεια της διεθνούς θεωρίας, η ανάδειξη του τρόπου δουλειάς των καλλιτεχνών και των κύριων χαρακτηριστικών του έργου τους, οι μεταξύ τους συγκλίσεις, αποκλίσεις και πιθανές ομαδοποιήσεις, καθώς κι η αναλυτική ερμηνευτική προσέγγιση των ταινιών. Η χρονολογική οργάνωση επέτρεψε την απόδοση της ιστορικής εξέλιξης του είδους, κι η δευτερεύουσα οργάνωση κατά σκηνοθέτη τη διατύπωση μιας ευκρινούς εικόνας για συμβολή της καθεμιάς και του καθένα στη σύνθεση του είδους. Η έρευνα συμπληρώνει τους ήδη γνώριμους τίτλους γνωστών δημιουργών, αναδεικνύει καινούρια ονόματα σε παλιότερες και νεότερες περιόδους, κι αποκαθιστά εννοιολογικές κι ιστορικές παρερμηνείες που μέχρι τώρα εμπόδιζαν την κατανόηση του είδους υπό μελέτη.