Η ελληνική μετανάστευση στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής κατά το α' μισό του 20ού αιώνα: η μετουσίωση της μνήμης μέσω της επιστολογραφίας, της φωτογραφίας και του φιλμ

Abstract

The present dissertation focuses on Greek transatlantic migration during the first half of the 20th century. Employing theoretical concepts introduced by Memory Studies, it embarks upon the analysis of mnemonic tools and lieux de mémoire as constituents of migrant discourse. The study is based on a collection of private letters, photographs and film dating from 1899 to 1949. Exploring the emergence and materialization of memory, each medium is scrutinized through the analytical frameworks of people, space and time. The application of concrete methodological tools for the study of such epistolary, photographic and filmic sources was proven to be one of the highest challenges for this thesis. The contextual setting for the production and exchange of such material is a small, mountainous and remote community in Southern Greece, from where 1/4 of the total population departed for the US, during the first half of the 20th century. Consequently, Kremasti encompasses all the typical characteristics comparably shared with other sending communities, within and outside Greece. Various conclusions can be drawn in relation to the primary material used, the exploration of memory and the study of migratory phenomena. Namely, this thesis aspires to demonstrate that beyond practicality, letters, photographs and film are transformed into symbolic spaces for the negotiation and performance of memory. The three means serve as the ground in which migrants forge their relations with their kin, their past and their homeland, selectively reaching for or distancing themselves from them. It can also be deduced that migrant memories and representations of the self, as inscribed in the three media, highly conform to dominant socio-cultural and aesthetic ideologies of both home and abroad. In the meantime, letters, photographs and film, not only satisfy migrants' need for communication, but also provide a longed for linearity in migrants’ personal narrative, thus becoming an integral part of their self-conceptualization. Finally this thesis attains to demonstrate that as years pass by, letters, photographs and film serve as a ‘proxy’ presence for those drifted apart by migration, becoming the “discourse of absence”.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή επικεντρώνεται στην ελληνική υπερατλαντική μετανάστευση κατά το πρώτο μισό του 20ού αιώνα. Με αφετηρία τις Σπουδές της μνήμης, διερευνά τα μνημονικά εργαλεία και τους «τόπους της μνήμης», ή lieux de mémoire μέσω των οποίων οι μετανάστες συνθέτουν το προσωπικό τους αφήγημα. Η μελέτη βασίζεται σε πρωτογενές, αδημοσίευτο αρχείο, που αποτελείται από ιδιωτικές επιστολές, φωτογραφίες και φιλμ τα οποία τοποθετούνται χρονικά από το 1899 έως το 1949. Αναζητώντας την ανάδυση και υλικοποίηση της μνήμης, κάθε μέσον εξετάζεται μέσω τριών αναλυτικών κατηγοριών: των ανθρώπων, του χώρου και του χρόνου. Η εφαρμογή μεθοδολογικών εργαλείων για τη μελέτη επιστολικού, φωτογραφικού και φιλμικού υλικού αποτελεί μία από τις σημαντικότερες προκλήσεις για την παρούσα έρευνα. Το πλαίσιο παραγωγής και διακίνησης του υπό εξέταση υλικού είναι μια μικρή, ορεινή και απομονωμένη κοινότητα στη Νότια Ελλάδα, από όπου κατά το α' μισό του 20ού αιώνα, μετανάστευσε το 1/4 του συνολικού πληθυσμού. Επομένως, η Κρεμαστή μπορεί να θεωρηθεί τυπικό παράδειγμα κοινωνίας αποστολής μεταναστών, καθώς συγκεντρώνει όλα εκείνα τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν και άλλες κοινότητες αποστολής εντός κι εκτός Ελλάδας. Τα συμπεράσματα που προκύπτουν αφορούν στο υπό εξέταση υλικό, στη διερεύνηση της μνήμης και στη μελέτη της μετανάστευσης. Αρχικά, καταδεικνύεται πως πέραν της χρηστικότητάς τους, οι επιστολές, οι φωτογραφίες και το φιλμ αποτελούν συμβολικούς «τόπους» εγγραφής και διαχείρισης της μνήμης. Αναδεικνύονται ως χώροι όπου οι μετανάστες διαμορφώνουν τις σχέσεις τους με τα οικεία πρόσωπα, το παρελθόν και την πατρίδα, επιλέγοντας άλλοτε να ενσωματωθούν και άλλοτε να απομακρυνθούν από αυτά. Επίσης συμπεραίνεται ότι οι μνήμες των μεταναστών και οι αναπαραστάσεις του εαυτού, όπως αποτυπώνονται στα τρία μέσα, ανταποκρίνονται στις κυρίαρχες κοινωνικο-πολιτισμικές και αισθητικές αντιλήψεις τόσον της πατρίδας, όσο και της χώρας υποδοχής. Έπειτα, τονίζεται ότι τα τρία μέσα, πέραν της ικανοποίησης της ανάγκης για επικοινωνία, εξασφαλίζουν στους μετανάστες την επιθυμητή αφηγηματική γραμμικότητα η οποία διακόπηκε από την εμπειρία της μετανάστευσης. Τέλος, επισημαίνεται πως με το πέρασμα του χρόνου, οι επιστολές, οι φωτογραφίες και το φιλμ γίνονται πληρεξούσιοι των απόντων, μετατρέπονται στον «Λόγο της Απουσίας».