Οι εκτενείς ρήσεις στον Πλαύτο ως μηχανισμός κωμικού αποτελέσματος και δραματικής συνοχής

Abstract

Οι εκτενείς ρήσεις καταλαμβάνουν μία σημαντική θέση και ένα αξιόλογο ποσοστό στη μέχρι σήμερα σωζόμενη δραματουργία του Πλαύτου. Η λειτουργία τους κάθε φορά ποικίλει, το ίδιο η δομή και η θέση τους στη δομή της palliata (αρχή – μέση – τέλος). Είναι, καταρχήν, εμφανές το μεταθεατρικό φορτίο των εκτενών ρήσεων, καθώς δημιουργείται χάρη σε αυτές μία ριζική ανατροπή των προσδοκιών του κοινού. Ο δραματουργικός μηχανισμός των εκτενών ρήσεων δεν είναι στατικός και επαναλαμβανόμενος, αλλά διαπιστώνεται ότι ο Πλαύτος τον παραλλάζει, τον περιπλέκει. Μέσα από το κείμενο των εκτενών ρήσεων τις οποίες καταγράφουν οι ήρωες των κωμωδιών του δραματουργού, κοινοποιείται στο κοινό σταδιακά ένα ποσοστό πληροφοριών, οι οποίες ενημερώνουν τους ακροατές για τις σκέψεις, τους φόβους και τα μυστικά σχέδια που απεργάζονται οι εκφωνητές των μονολόγων. Στην παρούσα μελέτη ο στόχος ερμηνείας των εκτενών ρήσεων περιορίστηκε σε τρία θεατρικά έργα του Πλαύτου στα οποία ο servus callidus αποδεικνύει την παντοδυναμία του ως προς τον έλεγχο της διάρθρωσης της πλαύτειας κωμωδίας στην οποία ανήκει. Ο συγκεκριμένος χαρακτήρας λειτουργεί ταυτόχρονα ως auctor ο οποίος έχει συνθέσει το δικό του «έργο» εντός της πλαύτειας κωμωδίας—«έργο» το οποίο συνίσταται στο να εξομαλύνει μια περιπλοκή, απομακρύνοντας κάποια εμπόδια τα οποία προέκυψαν στην πορεία της εξέλιξης της κωμωδίας—με τους δικούς του ηθοποιούς (τους χαρακτήρες της κωμωδίας) οι οποίοι τώρα καλούνται να τροποποιήσουν την πορεία της δράσης τους, να «διορθώσουν» τους αρχικούς τους ρόλους. Και ο ίδιος ο auctor υποδύεται κάποιον ρόλο στο ‘έργο’ του-ρόλος ο οποίος δεν αναδιπλώνει απαραίτητα τον ρόλο που του ανατέθηκε αρχικά από τον Πλαύτο. Υπό αυτές τις συνιστώσες, η πρώτη επιλεγμένη palliata αντιμετωπίζεται ως το αποτέλεσμα της συνύφανσης δύο απατών και συνακόλουθα της δραματοποίησής τους από τον ενορχηστρωτή πανούργο δούλο Palaestrio. Η δεύτερη επιλεγμένη κωμωδία στηρίζεται στο στοιχείο του αυτοσχεδιασμού τον οποίο μετέρχεται ο πανούργος δούλος για να αντιμετωπίσει τις callidae Bacchides. Η τρίτη επιλεγμένη palliata οφείλει την μοναδικότητα της στην παρέλαση πολλών διεκδικητών του ελέγχου της πλοκής, πέραν του βασικού auctor servus callidus Pseudolus, γεγονός που αναπόφευκτα οδηγεί στη σύγκρουση με τον Pseudolus. Παράλληλα, η κωμωδία αυτή είναι αυτοαναφορική, καθώς σε πολλά σημεία πίσω από τον φερώνυμο χαρακτήρα υπολανθάνει ο ίδιος ο δραματουργός και η τεχνική της σύνθεσης έργων.

Les énonciations prolongées occupent une place importante et en même temps un pourcentage remarquable dans l’ ensemble de la dramaturgie de Plaute qui nous est parvenu à nos jours. Leur fonction varie chaque fois et la même chose se fait vis-à-vis de la structure et de leur position dans le texte de palliata (au début – au milieu – à la fin). La charge métathéâtrale des propos prolongés est, en principe, évidente, car grâce à leur contribution se crée une subversion des attentes de l’audience. Le mécanisme dramaturgique des énonciations prolongées n’est pasimmuable ni répétitif, mais on constate que Plaute le modifie et il le complique. A travers le texte des énonciations prolongées qui sont enregistrées par les protagonistes (héros – personnages) de comédies chez Plaute, se communique au public progressivement un pourcentage de renseignements qui informent l’audience sur leurs pensées, leurs peurs et leur projets secrets faits par les annonceurs de monologues. Dans cette étude l’objectif d’interprétation c’est limité à trois œuvres théâtrales de Plaute où le servus callidus met en évidence sa toute-puissance quant au contrôle de manipulation qui se met en place dans la palliata à laquelle lui-même appartient. Ce caractère fonctionne à la fois comme auctor qui a composé sa pièce-dans la-pièce (sa comédie-dans la-comédie) - pièce qui contribue à normaliser l’intrigue, en éloignant quelques obstacles qui émergent au cours de l’évolution de palliata – avec l’aide de ses acteurs (qui à la fois sont des acteurs de la comédie elle-même) et qui maintenant sont appelés à modifier le cours de son action, à corriger leurs rôles originels. D’autre part l’acteur lui-même joue aussi un rôle dans sa pièce – il s’agit d’un rôle qui ne double pas nécessairement le rôle que lui avait accordé dès le départ de Plaute. Sous ces résultantes, la première comédie choisie est considérée comme le résultat d’entrelacement de deux machinations et par conséquent de leur dramatisation sous la direction de l’esclave rusé Palaestrio. La deuxième comédie choisie se fonde sur l’élément d’improvisation qui met en usage l’esclave de complot. La troisième comédie, qui est choisie, doit son originalité à la parade des nombreux prétendants au contrôle de l’intrigue, à part de personnage de base de auctor servus callidus Pseudolus, ce qui inévitablement ramène au point de se faire face / confronter / Pseudolus. Parallèlement, cette comédie est autoréférentielle, car en plusieurs points, derrière le caractère homonyme se trouve inaperçu le dramaturge même et la technique de composition des œuvres.