Ασφάλεια ενεργειακών δικτύων στην Ανατολική Mεσόγειο

Abstract

This dissertation is an introductory approach, in the wider theoretical considerations on scientific research and study, of issues relating to energy resources and energy security and, at the same time, it is a case study on Turkey’s energy security. It was conducted in the University of the Aegean, School of Business, Department of Shipping, Trade and Transport, during the period 2009 – 2014. Its aim is to initially study, investigate and correlate certain basic terms and current issues: energy resources, energy networks, energy security. Its findings are substantiated by a concise “technological history” of fuels and their relationship with international politics. More specifically, it initially focuses on issues of energy and energy security and, after considering patterns of Geopolitics and Geoeconomics, puts forward the introduction and adoption of a third concept, a new perception, that of “Geoenergy”, providing reasons, verifying and confirming in depth the entire issue.More specifically, the discovery and widespread use of petroleum as fuel in the modern world as well as the transition of societies to hydrocarbons (strategic resources) have had multiple effects. Historically, energy security has been mainly associated with oil supply and the wider Eastern Mediterranean region. However, the increasing complexity of the energy systems requires systematic and thorough uptake as well as deep understanding of a wide spectrum of important elements. Therefore, an analysis of the oil supply security does no longer provide sufficient ground for understanding the energy security condition of a State. Primarily, the vast interests in the arena of the international centres of power should be investigated and studied given that energy, on account of its great importance, is the bone of contention among the International Powers: the exploitation of the wealth of poor countries and the increased economic disparities are still prevalent, highlighting, among others, that energy resources are factors instrumental in maintaining power and supremacy on the planet.This paper and the relevant research, which has been conducted within its scope, can be considered an attempt to examine a highly significant issue, that of the role of Turkey in energy security towards formulating a new pattern, that of “Geoenergy”. Its findings have verified the initial considerations on the interestingness and importance of the issue. From a more analytic aspect, the aim of the study is to categorise energy and energy security into axes of power and authority, and to examine Turkey’s energy role in the Middle East region. In addition, a number of correlated issues emerge and are highlighted, such as the complexity of the energy sector, the need of a sophisticated approach of such issues and of correlating energy with economy, international relations and the countries’ strategies.According to the conclusions of the research, the wider Middle East region will continue to play a vital role in energy security, which has been termed as the greatest Geostrategic “game” of the next fifty years. Turkey, which is situated in the said region but has a significant lack of energy resources, appears to be seeking, among others, to become not only a transit country for energy resources but also an energy hub, and make the most of the factor ‘energy’ in order to enhance its power. However, this country has significant weaknesses and shortcomings in the energy sector, which prevent it from attaining its objectives and achieve energy security. All the findings of the study demonstrate certain dimensions of a reality, which are expected to be dynamic creating risks but also future opportunities. The main finding of the paper points not only to the strong correlation between energy power and economics and politics but also to the increased dependence of the latter two on the former, thus creating a hotbed of tensions, rivalries and conflicts every time the existing relationship between economy and energy are destabilised. Shifting to energy sources, which are safe and eco-friendly, is a one-way process, the only means of survival and safe development for humanity. Generating energy on the basis of economic, safe, cost-efficient and renewable criteria is the current ecological and technological challenge provided that, firstly, the vast interests in the energy sector are dealt with successfully.

Η παρούσα διατριβή αποτελεί αφενός μία εισαγωγική προσέγγιση, στο γενικότερο θεωρητικό προβληματισμό για την επιστημονική έρευνα και μελέτη, σε ζητήματα ενεργειακών πόρων και ενεργειακής ασφάλειας και αφετέρου μία μελέτη περίπτωσης για την ενεργειακή ασφάλεια της Τουρκίας. Εκπονήθηκε στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Σχολή Επιστημών της Διοίκησης, Τμήμα Ναυτιλίας και Επιχειρηματικών Υπηρεσιών, κατά την περίοδο 2009 - 2014. Σκοπεύει στην αρχική εξέταση, διερεύνηση και στη συσχέτιση ορισμένων βασικών όρων και αντικειμένων της επικαιρότητας: ενεργειακοί πόροι, δίκτυα ενέργειας, ενεργειακή ασφάλεια. Για την τεκμηρίωση των πορισμάτων της η εργασία παρουσιάζει συνοπτικά την «τεχνολογική ιστορία» των καυσίμων και τη σχέση τους με την διεθνή πολιτική. Πιο συγκεκριμένα, επικεντρώνεται αρχικά σε θέματα ενέργειας και ενεργειακής ασφάλειας και στη συνέχεια αφού εστιάζεται στα υποδείγματα της Γεωπολιτικής και της Γεωοικονομίας, προτείνει την εισαγωγή και την υιοθέτηση μίας τρίτης έννοιας, μίας νέας αντίληψης, της «Γεωενέργειας», αιτιολογώντας, επικυρώνοντας και βεβαιώνοντας ενδελεχώς την όλη υπόθεση. Ειδικότερα η ανακάλυψη και η διάδοση του πετρελαίου ως καυσίμου στον σύγχρονο κόσμο και η μετάβαση των κοινωνιών στους υδρογονάνθρακες (στρατηγικοί πόροι), είχε πολλαπλές επιπτώσεις. Ιστορικά, η ενεργειακή ασφάλεια ήταν κατά κύριο λόγο συνδεδεμένη με την προμήθεια πετρελαίου και με την ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Ωστόσο η αυξανόμενη πολυπλοκότητα των ενεργειακών συστημάτων απαιτεί συστηματική και αυστηρή αφομοίωση και εμπέδωση, ενός ευρύτερου φάσματος από σημαντικά στοιχεία. Συνεπώς μία ανάλυση της ασφάλειας του πετρελαϊκού εφοδιασμού, δεν επαρκεί πλέον για την κατανόηση της κατάστασης της ενεργειακής ασφάλειας ενός κράτους. Πρωταρχικά όμως θα πρέπει να διερευνηθούν και να μελετηθούν τα τεράστια συμφέροντα στον χώρο των διεθνών κέντρων εξουσίας, καθώς η ενέργεια λόγω της σημαντικότητάς της, αποτελεί αντικείμενο ανταγωνισμού των Διεθνών Δυνάμεων: η εκμετάλλευση του πλούτου των φτωχών χωρών και οι αυξημένες οικονομικές ανισότητες εξακολουθούν να υπάρχουν, σηματοδοτώντας μεταξύ άλλων και την χρήση των ενεργειακών πηγών ως συντελεστών διατήρησης κυριαρχίας και υπεροχής στον πλανήτη. Θεωρείται ότι με την παρούσα εργασία και τη σχετική έρευνα, η οποία πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιό της, επιχειρήθηκε να εξεταστεί ένα πολύ σημαντικό ζήτημα, αυτό του ρόλου της Τουρκίας στην ενεργειακή ασφάλεια, στην κατεύθυνση της διαμόρφωσης ενός νέου υποδείγματος, της «Γεωενέργειας». Τα αποτελέσματα τα οποία προέκυψαν επαλήθευσαν τον αρχικό προβληματισμό για το ενδιαφέρον και τη σημαντικότητα του θέματος. Αναλυτικότερα ο σκοπός της μελέτης αφορά στην κατηγοριοποίηση της ενέργειας και της ενεργειακής ασφάλειας ως αξόνων ισχύος και εξουσίας καθώς και στην εξέταση του ενεργειακού ρόλου της Τουρκίας στην περιοχή της Μέσης Ανατολής. Πρόσθετα παρουσιάζονται και αναδεικνύονται ορισμένα συναφή ζητήματα, όπως της πολυπλοκότητας του ενεργειακού τομέα, της ανάγκης σύνθετης προσέγγισης ανάλογων ζητημάτων, της συσχέτισης της ενέργειας με την οικονομία, τις διεθνείς σχέσεις και τη στρατηγική των χωρών. Όσον αφορά στα συμπεράσματα της έρευνας, προκύπτει ότι η ευρύτερη περιφέρεια της Μέσης Ανατολής θα συνεχίσει να είναι απολύτως ζωτικής σημασίας για την ενεργειακή ασφάλεια, η οποία έχει χαρακτηριστεί ως το μεγαλύτερο γεωστρατηγικό "παίγνιο" της επόμενης πεντηκονταετίας. Η Τουρκία ως χώρα της περιοχής αλλά με σημαντική έλλειψη ενεργειακών πόρων, φέρεται μεταξύ άλλων να επιδιώκει την ανάδειξή της όχι απλώς σε κράτος διέλευσης ενεργειακών πόρων αλλά σε κύριο ενεργειακό κόμβο και την αξιοποίηση και του ενεργειακού παράγοντα για την ουσιαστική ενίσχυση της ισχύος της. Ωστόσο η χώρα έχει σημαντικές αδυναμίες και μειονεκτήματα στον ενεργειακό τομέα που εμποδίζουν τις επιδιώξεις της και την επίτευξη της ενεργειακής της ασφάλειας. Όλες οι διαπιστώσεις της μελέτης καταδεικνύουν ορισμένες διαστάσεις μίας πραγματικότητας, οι οποίες αναμένεται να είναι δυναμικές, επιφέροντας κινδύνους αλλά και ευκαιρίες για το μέλλον. Το κυριότερο πόρισμα της εργασίας αναφέρεται όχι μόνο στην ισχυρή διασύνδεση της ενεργειακής ισχύος με την οικονομική και με την πολιτική – αλλά στην ενισχυμένη εξάρτηση των δύο τελευταίων από την πρώτη, ώστε να διαμορφώνει εστίες εντάσεων, διαμαχών και συρράξεων, στις περιπτώσεις όπου αποσταθεροποιούνται οι υφιστάμενες σχέσεις μεταξύ οικονομίας και ενέργειας.Η στροφή προς ενεργειακά ασφαλείς και περιβαλλοντικά φιλικές πηγές ενέργειας, αποτελεί μονόδρομο επιβίωσης και ασφαλούς ανάπτυξης για την ανθρωπότητα. Η παραγωγή ενέργειας με οικονομικά, ασφαλή, αποδοτικά και ανανεώσιμα κριτήρια, αποτελεί τη σύγχρονη οικολογική και τεχνολογική πρόκληση - θα πρέπει όμως πρώτα να αντιμετωπιστούν με επιτυχία τα τεράστια συμφέροντα στον ενεργειακό τομέα.