Tο Ιράν και οι Σασανίδες στις βυζαντινές αφηγηματικές πηγές (4ος – 6ος αι.)

Abstract

The objective of this thesis is to examine a subject that up to this day has not beenthoroughly researched by scholars. That is the image of Ιran and the Sasanians in Byzantineliterary sources from the 4th to the 6th century A.D”, specifically from the foundation ofConstantinople (330) to the death of the emperor Maurice (602).Although the byzantine written sources were mainly examined, it became obvious from thebeginning of the research, that the examination of the medieval Persian and Arabic sourcesas well as the archaeological evidence from coins, inscriptions and reliefs of the Sasanianera was required, in order to cross-check the latter’s information with those of theByzantines.The subject was structured thematically and not chronologically. This allowed the easierconcentration of the references about the Persians and made feasible the presentation oftheir image. The research focused on the period from the 4th to the 6th century. The reasonfor this is that the death of the Emperor Maurice was followed by intensity and deteriorationof the relations between the two states that completely changed the scenery. The religiouselement of the wars between the two states during the reign of the emperors Phocas andHeraclius, led to the transformation of the image of the Persians from “barbarians” to“infidels”. On the contrary during the period under review, the relations between the twostates is characterized by a relative stability that allowed the outline of a representativeimage.The image of the Persians in byzantine historiography is not identical to ancient stereotypes,although most of the so called ‘’pagans’’ continued to follow these stereotypes . Positivefeatures appear from the middle of the 4th century on, affected by the spread of Christianityin Iran but also by the long periods of peace achieved between the two states which resultedin free population movements, economic exchange and mixed-marriages. Especially in thebyzantine historiography of the sixth century we can detect a trend of ‘’persophilia” amongthe circles of the Neoplatonists and very positive features regarding the military capability ofthe persian army. Regardless of this and generally the Persians remained for the Byzantinesthe “barbarians” of the East and a very dangerous opponent. The main negative featuresattributed to them are arrogance, wickedness, hypocrisy and love for wealth, sex andpleasures. Traditions associated with the Zoroastrian religion prevented a closer contactbetween the two peoples, something that was reinforced by the fanaticism and intoleranceof the clergy on both sides. However the Byzantines recognized Persia as a state with a lawsystem (ἔννομος πολιτεία) equivalent to theirs and never questioned their sovereignty.The image of the Persian King, a warlike hero, dominates on byzantine historiography andovershadows the image of the Byzantine Emperor.

Ο στόχος της διατριβής υπήρξε η κάλυψη ενός θέματος το οποίο δεν φαίνεται να έχει απασχολήσει μέχρι σήμερα τη σύγχρονη έρευνα και αυτό είναι το πως σκιαγραφείται η εικόνα των Περσών στις γραπτές βυζαντινές πηγές από τον τέταρτο έως τον έκτο μ.Χ.αιώνα και συγκεκριμένα από την ίδρυση της Κωνσταντινούπολης (330) μέχρι το θάνατο του αυτοκράτορα Μαυρικίου (602).Οι αφηγηματικές πηγές υπήρξαν κυρίως το υλικό που χρησιμοποιήθηκε, κατέστη όμως απαραίτητο στην πορεία της έρευνας να εξετασθούν παράλληλα και πληροφορίες αραβικών και περσικών μεσαιωνικών πηγών, καθώς και αρχαιολογικά ευρήματα όπως τα νομίσματα, οι επιγραφές και οι ανάγλυφες σε βράχους παραστάσεις των Σασανιδών,προκειμένου να γίνει διασταύρωση των πληροφοριών.Επιλέχθηκε η θεματική αντί της χρονολογικής ανάπτυξης του θέματος, κάτι που επέτρεψε την ομαδοποίηση των χαρακτηρισμών και την ευκολότερη απόδοση μιας εικόνας. Η έρευνα επικεντρώθηκε από την τρίτη δεκαετία του τετάρτου μέχρι το τέλος του έκτου αιώνα. Τούτο διότι μετά το θάνατο του Μαυρικίου η ένταση στις βυζαντινοπερσικές σχέσεις και οι θρησκευτικοί πόλεμοι που ακολούθησαν, κατά τη βασιλεία του Φωκά και του Ηρακλείου, άλλαξαν εντελώς το σκηνικό και συνακόλουθα την εικόνα των Περσών, που μεταλλάχθηκαν από «βάρβαροι» σε «άπιστοι». Αντίθετα κατά την υπό εξέταση περίοδο οι σχέσεις των δύο κρατών παρουσίασαν μια σταθερότητα που επέτρεψε την απόδοση μιας κατά το δυνατόν αντιπροσωπευτικής εικόνας.Η εικόνα των Περσών στη βυζαντινή ιστοριογραφία δεν ταυτίζεται με αρχαιοελληνικά στερεότυπα, αν και οι περισσότεροι από τους λεγομένους «εθνικούς» επέμεναν να τα ακολουθούν. Θετικοί χαρακτηρισμοί για τους Πέρσες εμφανίζονται με την πάροδο των αιώνων, που επηρεάζονται από την εξάπλωση του Χριστιανισμού στο Ιράν αλλά και από τις μακρές περιόδους ειρήνης που σημειώθηκαν κατά την υπό εξέταση περίοδο και είχαν σαν αποτέλεσμα ελεύθερες μετακινήσεις του πληθυσμού ανάμεσα στα δύο κράτη,οικονομικές ανταλλαγές και επιμιξίες. Ιδιαίτερα στην ιστοριογραφία του έκτου αιώνα διαπιστώνεται μία τάση «περσοφιλίας» στους κύκλους των Νεοπλατωνικών αλλά και ιδιαίτερα θετικοί χαρακτηρισμοί για την στρατιωτική ικανότητα των Περσών. Οι τελευταίοι όμως παρέμειναν διαχρονικά ο βάρβαρος λαός της Ανατολής και ένας ιδιαίτερα επικίνδυνος αντίπαλος. Τα βασικά αρνητικά χαρακτηριστικά που τους αποδίδονται είναι η αλαζονεία, η πονηρία, η υποκρισία και η αγάπη για τον πλούτο και τις υλικές απολαύσεις. Έθιμα που σχετίζονται με τη ζωροαστρική θρησκεία εμπόδισαν μια στενότερη επαφή των δύο λαών, σε αυτό δε συνετέλεσε ο φανατισμός και η μισαλλοδοξία του κλήρου και από τις δύο πλευρές. Οι Βυζαντινοί αναγνώριζαν πάντως την Περσία ως έννομο κράτος(πολιτεία) ανάλογο και ισότιμο με το δικό τους και ουδέποτε αμφισβήτησαν την κυριαρχία του. Η εικόνα του Πέρση ηγεμόνα, ενός πολεμοχαρούς στρατηλάτη, κυριαρχεί στη βυζαντινή ιστοριογραφία και επισκιάζει τον Βυζαντινό αυτοκράτορα.