Φύση και άνθρωπος στις επιστολές της υστεροβυζαντινής περιόδου (13ος-15ος αι)

Abstract

The thesis examines the environmental structure of areas within the Byzantine Empire, based on the Byzantine Correspondence, which is proven to be a reliable basis for this study. We have thoroughly examined aspects of the natural environment of regions such as Attica, Kea, Chalkis (Euripos), the island of Terevinthos in Bosporus Archipelagos, southern Aetolia, Nafpaktos, Larissa, Corfu, the valley of Strymon, the mountains of Rodopi, the island of Lesvos, Peloponnese etc. Additionally, evidence is gathered for natural phenomena, both climatic and seismic, which could serve as a contribution to the broader environmental study of the period.Other chapters of the thesis present data on the fauna and flora of the respective regions. In these sections, data is presented about the philosophical views of the Byzantines as well as the exploitation of animals and plants in the material culture, nutrition, pharmacy, medicine and everyday life. Through the practice of exchanging gifts among the correspondents, we illustrate products of designated origin, including fish, wheat, olive oil, wine, vegetables, fruits, herbs etc.Additionally, we have examined the relationship formed by space and time in the light of the particular historical moment and cultural identity of Byzantium. We have analysed the will of man to overcome major obstacles due to the environment, such as limitations and difficulties set by the seasons’ cycle and the geographic area, as displayed both in the Correspondence and in relation to the general perceptions of the era. The thesis outlines other relevant issues, such as the developing speed of events and therefore of societies, the restrictions of communication and activity, the methods of protection and treatment etc. In this regard, the thesis captures, to a certain extent, all aspects of developed relations between the Byzantines and the physical environment.

Στόχος: Η διατριβή αφορά σε υλικό που σχετίζεται με όψεις του φυσικού περιβάλλοντος πόλεων και υπαίθρου της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Η έρευνα βασίσθηκε στην Επιστολογραφία της Υστεροβυζαντινής περιόδου (13ος-15ος αι.).Μεθοδολογία: Οι επιστολές είναι κείμενα που, όπως αποδείχθηκε, αποτελούν αξιόπιστη βάση για τη μελέτη αυτή, καθώς διακρίνονται από τον χαρακτήρα αυτοψίας. Οι συγγραφείς παρέχουν στοιχεία για το περιβάλλον είτε μέσα από την προσωπική τους εικόνα είτε εκφράζοντας αντιλήψεις και γνώμες για διάφορα θέματα. Οι πληροφορίες καταγράφονται και αξιοποιούνται συνθετικά και αναλυτικά.Αποτελέσματα-συμπεράσματα: Εξετάζονται όψεις του φυσικού περιβάλλοντος των περιοχών της Αττικής, Κέας, Ευρίπου, Τερεβίνθου, νότιας Αιτωλίας, Ναυπάκτου, Λάρισας, Κέρκυρας, Στρυμόνος, Ροδόπης, Λέσβου, Πελοποννήσου κ.ά. Επίσης, συγκεντρώνονται μαρτυρίες για φυσικά φαινόμενα, μετεωρολογικά και σεισμικά, που μνημονεύονται στις επιστολές, ως συμβολή στη γενικότερη κλιματική μελέτη της περιόδου. Σε άλλα κεφάλαια παρουσιάζονται στοιχεία για την πανίδα και την χλωρίδα. Στα θέματα αυτά αναλύεται η φιλοσοφική σκέψη της εποχής, όπως αυτή αποτυπώνεται μέσα από τις επιστολές, και παρέχονται στοιχεία για τους τρόπους αξιοποίησης ζώων και φυτών στον υλικό πολιτισμό, στη διατροφή, στην φαρμακευτική και στην καθημερινή ζωή. Χορηγίες και αιτήματα αποκαλύπτουν τις διατροφικές επιλογές και προτιμήσεις των λογίων, δημοφιλή εδέσματα της βυζαντινής κουζίνας, όπως επίσης και την αξιολογική θέση που λαμβάνουν ζώα και φυτά στην καθημερινότητα. Μέσα από την πρακτική ανταλλαγής δώρων μεταξύ των επιστολογράφων διασώθηκαν μαρτυρίες για προϊόντα ονομαστά για την καταγωγή τους. Πρόκειται για ζωικά και φυτικά παράγωγα, ιχθύες, σιτάρι, ελαιόλαδο, οίνος, λαχανικά και φρούτα, αρωματικά φυτά κ.ά. Επιπρόσθετα, εξετάσθηκαν μνείες που σκιαγραφούν τη σχέση που διαμορφώθηκε με τον χώρο και τον χρόνο υπό το πρίσμα της ιστορικής στιγμής και της ιδιαίτερης πολιτιστικής ταυτότητας του Βυζαντίου κατά την περίοδο που εξετάζουμε. Αναλύονται όψεις της δυνατότητας ή ακόμα και της θέλησης του λόγιου ανθρώπου να ξεπεράσει βασικά εμπόδια του περιβάλλοντος, όπως οι απαγορεύσεις και δυσκολίες που καθορίζονται από τον ετήσιο κύκλο και τον γεωγραφικό χώρο, όπως αυτές προβάλλονται τόσο στις επιστολές όσο και σε άλλα έργα και σε σχέση με τις γενικές αντιλήψεις της εποχής στα θέματα αυτά. Η επιλογή δύο διαμετρικά αντίθετων θεμάτων, ο φυσικός χρόνος, με την εξέταση των εποχών του έτους, και ο φυσικός χώρος, με το παράδειγμα της θάλασσας, ενός από τα μεγαλύτερα και συχνά ανυπέρβλητα εμπόδια για τον μεσαιωνικό άνθρωπο, εξυπηρετεί την ανίχνευση δύο βασικών παραμέτρων του περιβάλλοντος, που καθίστανται αναγκαίοι ρυθμιστικοί παράγοντες της ανθρώπινης ζωής. Ακόμη, σκιαγραφείται η γενική σχέση που αναπτύχθηκε και σε άλλα επιμέρους θέματα, όπως η ταχύτητα της εξέλιξης των γεγονότων και συνεπώς των κοινωνιών, οι περιορισμοί από τα στοιχεία της φύσης στην επικοινωνία και στη δραστηριότητα, οι μέθοδοι προστασίας και αντιμετώπισης κ.ά.Επιχειρήσαμε να συλλάβουμε, στο μέτρο του δυνατού, πτυχές όλων των αναπτυσσόμενων σχέσεων ανάμεσα στους Βυζαντινούς και τη φύση, αξιοποιώντας το υλικό των επιστολών.