Ιερά και λατρείες στα Δωδεκάνησα: η Ρόδος και τα νησιά του ροδιακού κράτους (4ος-1ος αι. π.Χ.)

Abstract

The research topic of this doctoral thesis is the sanctuaries and cults of the island of Rhodes and of the islands belonging to the Rhodian State (Chalke, Syme, Megiste, Karpathos, Telos, Nisyros and Kasos), from the synoecism of Rhodes (408/7 BC) until the end of the Hellenistic Age. The focus of the topic upon this specific era is connected to the formation of the Rhodian State and to the new political and social conditions that were being shaped in the region as well as to the plethora of archaeological remains from this period. The general objective of the thesis was the gathering of diverse published data concerning the sanctuaries and cults of the islands in question (archaeological data and literary/epigraphic sources), this constituting the basis for the synthetical presentation of the religious setting in direct relation to the political and social environment of the age. The first introductory chapter of the thesis includes a definition of the parameters of the research and an analysis of issues relating to terminology, methodology and structure, while the following chapter is devoted to the historical background. In the subsequent chapters, the topic is developed by geographic-political unit: Lindos, Kamiros and Ialysos (the old cities of Rhodes), the city of Rhodes, the Rhodian cults of unidentified location, the islands of the Rhodian State. This choice was dictated by the associations of the ritualistic practices with the political environment of their era and, more specifically, with the fact that, despite the unified administration of the Rhodian State, the old cities retained a type of autonomy, particularly as regards religious matters. Each chapter of the main part is divided into two distinct sections. The first section is devoted to the official cults of every respective city, that is, of the cults that were clearly practised within the context of the functioning of the cities and which were of a permanent nature. In the second section of each chapter, the presentation of data follows geographic and topographic criteria. Namely, there is firstly an examination of the city, then of the chora (the surrounding countryside) and, finally, of the cults of unidentified location. In those cases where sanctuaries have been located, their study is split up into a number of sub-chapters, with special emphasis being placed on the architectural configuration of the sanctuaries and the votive practices along with further matters concerning worship. The Conclusions of the paper gather together and analyze the data presented in the main part based on five thematic axes: the official cults (along with the office-holders possessing religious functions), the “topography of the cults”, the town planning, the spatial planning and the architecture of the sanctuaries, the votive practices and the rituals. Volume II, which acts as a supplement to the main text of the thesis, contains pictorial material and, more importantly, the tables displaying the literary and epigraphic sources listed by divinity.

Η διδακτορική αυτή διατριβή έχει ως θέμα τα ιερά και τις λατρείες της Ρόδου και των νησιών του ροδιακού κράτους (Χάλκη, Σύμη, Μεγίστη, Κάρπαθος, Τήλος, Νίσυρος και Κάσος), από τον συνοικισμό της Ρόδου (408/7 π.Χ.) έως το τέλος της ελληνιστικής περιόδου. Η εστίαση του θέματος στη συγκεκριμένη περίοδο συνδέεται με τη σταδιακή συγκρότηση του ροδιακού κράτους και τις νέες πολιτικο-κοινωνικές συνθήκες που διαμορφώθηκαν στην περιοχή, αλλά και με το πλήθος των αρχαιολογικών καταλοίπων της περιόδου. Γενικό στόχο της διατριβής αποτέλεσε η συγκέντρωση του ποικίλου δημοσιευμένου υλικού για τα ιερά και για τις λατρείες των εν λόγω νησιών (αρχαιολογικά δεδομένα και γραμματειακές-επιγραφικές πηγές), βάσει δε αυτού η συνθετική παρουσίαση του θρησκευτικού τοπίου, σε άμεση σύνδεση με το πολιτικό-κοινωνικό περιβάλλον της εποχής.Στο πρώτο, εισαγωγικό κεφάλαιο της διατριβής προσδιορίζονται τα όρια της έρευνας και αναλύονται ζητήματα ορολογίας, μεθοδολογίας και δομής, ενώ ακολουθεί το δεύτερο και αφιερωμένο στο ιστορικό πλαίσιο εισαγωγικό κεφάλαιο. Στα επόμενα κεφάλαια το θέμα διερευνάται ανά γεωγραφική-πολιτική ενότητα: η Λίνδος, η Κάμειρος και η Ιαλυσός (οι παλαιές πόλεις της Ρόδου), η πόλη της Ρόδου, οι ροδιακές λατρείες άγνωστης θέσης, τα νησιά του ροδιακού κράτους. Η επιλογή αυτή υπαγορεύθηκε από την κεντρική παραδοχή της εργασίας για τη σύνδεση των λατρευτικών πρακτικών με το πολιτικό περιβάλλον της εποχής τους και, πιο συγκεκριμένα, με τo γεγονός ότι, παρά την ενιαία διοίκηση του ροδιακού κράτους, οι παλαιές πόλεις διατήρησαν ένα είδος αυτονομίας, κυρίως ως προς τα θρησκευτικά ζητήματα. Κάθε κεφάλαιο του κυρίως μέρους χωρίζεται σε δύο επιμέρους τμήματα. Το πρώτο τμήμα αφιερώνεται στον εντοπισμό των επίσημων λατρειών της εκάστοτε πόλης, δηλαδή των λατρειών που ήταν σαφώς ενταγμένες στο πλαίσιο λειτουργίας των πόλεων και που είχαν μόνιμο χαρακτήρα. Στο δεύτερο τμήμα του κάθε κεφαλαίου η παρουσίαση των δεδομένων ακολουθεί γεωγραφικά-τοπογραφικά κριτήρια: αρχικά εξετάζονται τα στοιχεία για την πόλη, εν συνεχεία για την ύπαιθρο (χώρα) και τέλος για τις αμφίβολες θέσεις. Σε περιπτώσεις όπου έχουν εντοπισθεί ιερά, η μελέτη τους χωρίζεται σε περισσότερα υποκεφάλαια, με ιδιαίτερη έμφαση στην αρχιτεκτονική διαμόρφωση των ιερών, στις αναθηματικές πρακτικές και στα περαιτέρω ζητήματα λατρείας.Στα συμπεράσματα της εργασίας, συγκεντρώνονται και αναλύονται τα δεδομένα που παρουσιάσθηκαν στο κυρίως μέρος με βάση πέντε θεματικούς άξονες: οι επίσημες λατρείες (και οι αξιωματούχοι με θρησκευτικές αρμοδιότητες), η «τοπογραφία των λατρειών», η πολεοδομία, χωροταξία και αρχιτεκτονική των ιερών, οι αναθηματικές πρακτικές και οι τελετουργίες. Συμπληρωματικά στο κείμενο της διατριβής λειτουργεί ο τόμος ΙΙ, στον οποίο περιλαμβάνονται οι εικόνες και, κυρίως, οι πίνακες, όπου συγκεντρώνεται το σύνολο των σχετικών φιλολογικών πηγών ανά θεότητα.