Μετασχηματιστική ηγεσία και επαγγελματική ικανοποίηση εκπαιδευτικών: ο ρόλος της αυτο-αποτελεσματικότητας

Abstract

Previous research performed on the effects of school leadership on teachers’ job satisfaction and teachers’ self-efficacy has produced conflicting findings. By taking these findings into consideration the present study attempts to shed more light on the topic. In particular, the recent available literature on school administration and effectiveness points to the need for an examination of the effects of the principal’s leadership behavior upon different teachers’ behaviors. The examination of the specific dimensions, including teachers’ job satisfaction and self-efficacy, of the above topic is necessary for the following reasons: Initially, it is important to identify the size of leadership effects on teachers’ job satisfaction and self-efficacy and to investigate the direction of these through the examination of different models, such as the direct, indirect and interactive effect models. This is done in an attempt to identify statistically significant effects. For the purpose of the current analysis it is necessary to use validated and reliable instruments. Secondly, recent research on school leadership has increasingly examined deviations both at the level of the school and at the level of the classroom, which points to the need for the use of complex methods of statistical analysis such as the multi-level models of effectiveness and the structural equation models. Consequently, and in accordance with the aforementioned, the present study aims at investigating the relationship between transformational leadership behavior, teachers’ job satisfaction and self-efficacy at elementary and secondary schools in Greece. This aim leads to three specific research questions and hypotheses, which are as follows: The identification of the parameters that determine the transformational leadership behavior, the teachers’ job satisfaction and self-efficacy both at the level of the school and at the level of the classroom (this includes three hypotheses); The examination of teachers’ demographic characteristics that relate to teachers’ job satisfaction and self-efficacy (this includes two hypotheses) and finally, the third question focuses on the development of a multi-level model of school leadership that is determined by transformational leadership behavior and teachers’ job satisfaction and self-efficacy at the levels of the school and the classroom. In order to address the above questions, primary research was used in which data was collected during the academic school period, which was between April and June 2013. In total 77 schools and 640 teachers (from both elementary and secondary education) were included. The analysis of the findings was conducted in three stages. At the first stage, the instrument of transformational leadership behavior Principal Leadership Questionnaire (PLQ) (Jantzi & Leithwood, 1996) was adapted in Greek, secondly a new instrument measuring teachers’ job satisfaction, the Teachers’ Satisfaction Inventory (TSI) was developed and the construct of Teachers’ Sense of Efficacy Scale (TSES) (Tschannen-Moran & Woolfolk Hoy, 2001) was confirmed. The above analysis was based on the examination of reliability, validity and generalizability and was performed using the EQS, SPSS and R statistical software packages. The data for the examination of TSI was collected during the academic school period between April and June 2012. The sample included 29 schools and 429 teachers from elementary and secondary Greek schools. The data for the examination of PLQ was collected during the academic school period between February and March 2013. The sample included 19 Cypriot schools and 196 teachers from elementary and secondary schools of Cyprus. At the second stage, the statistical programme Mplus was used to develop a multi-level structural equation model, in order to identify the relationships between transformational leadership, teachers’ job satisfaction and self-efficacy. The main findings of the study were as follows: First, the validity and reliability of a bi-factor model of four latent factors based on the theoretical model of Principal Leadership Questionnaire (PLQ) of Jantzi και Leithwood (1996) was confirmed in relation to the transformational leadership behavior of the principal. Moreover, the validity and reliability of first-order five factors model measuring teachers’ job satisfaction, Teachers’ Satisfaction Inventory (TSI), was estimated. Finally, the theoretical model of self-efficacy, Teachers’ Sense of Efficacy Scale (TSES) (Tschannen-Moran and Woolfolk Hoy, 2001), was confirmed using the data of the present study. Second, the findings illustrated that older teachers and those with longer teaching experience were satisfied with the interpersonal relations with their students, and those from elementary school education were satisfied with the teaching and the interpersonal relations with their students and their principal. In addition, the observations demonstrated that a) elementary school teachers have a stronger sense of self-efficacy with concern to their capabilities in implementing instructional strategies, managing student behavior and student engagement; b) teachers with longer teaching experience may be more capable of handling classroom discipline and engaging students to the learning process; c) older teachers may manage their classroom in a better manner and engage students in the teaching and learning process easier compared to younger teachers and d) male teachers have a stronger sense of efficacy in student engagement, instructional strategies and classroom management. Third, at the level of the school, significant effects of a general factor of transformational leadership model on latent factors of teachers’ job satisfaction (principal, colleagues, students and teaching) were identified. At the classroom level the role of teachers’ self-efficacy as a moderator on the relationship of transformational leadership and teachers’ job satisfaction were identified comparing at the school level where there are no significant effects. On the basis of the above results, recommendations are proposed/suggested regarding the educational policy in the Greek elementary and secondary educational system, everyday school practice and future research. First, with respect to educational policy, it may be worthwhile for the Ministry of Education to pay attention and understand that the way teachers relate to individual students is a fundamental aspect of teaching, to create different professional development programs in order to provide teachers and principals with suitable educational programs and to consider policies to maximize school and teachers autonomy and minimize the negative aspects of a centralized system. Second, with regard to daily practice at schools, principals might try to build productive methods between teachers and stakeholders of education. Principals need to have high expectations. Moreover, the distribution of the time of the principal and teachers might need to be changed in order the time spent on routine duties to be reduced, the time spent on leadership activities to be maximized and to maximize the time that teachers spent on their students. Finally, different educational strategies and policies in the quality of teaching must be applied and fitted through different schools. In conclusion the present study points to the requirement for longitudinal and comparative research, for the investigation of the effects associated with the change and succession patterns of a principal at a school, as well for investigation of the effects of different variables such as school culture at the level of the school and the level of the classroom that remain to be addressed in future studies.

Ο προβληματισμός όσον αφορά τα αντικρουόμενα ευρήματα προηγούμενων ερευνών, στις οποίες εξετάστηκε η δυνατότητα επίδρασης της ηγεσίας του σχολείου στους εκπαιδευτικούς, αποτέλεσε το έναυσμα για την πραγματοποίηση αυτής της έρευνας. Ειδικότερα, μέσα από την ανασκόπηση της πρόσφατης, διεθνούς βιβλιογραφίας, η οποία αφορά τόσο την εκπαιδευτική διοίκηση όσο και την αποτελεσματικότητα των σχολείων, προκύπτει η ανάγκη για εξέταση των επιδράσεων της ηγετικής συμπεριφοράς του διευθυντή στη συμπεριφορά των εκπαιδευτικών. Η ενασχόληση με τη δυνατότητα επιδράσεων της ηγεσίας του σχολείου πάνω σε διαφορετικές πτυχές της ψυχολογίας των εκπαιδευτικών, όπως η επαγγελματική ικανοποίηση και η αυτο-αποτελεσματικότητα των εκπαιδευτικών, οδηγεί στη διερεύνηση επιμέρους πτυχών του πιο πάνω θέματος, η οποία είναι αναγκαία, διότι: αρχικά, χρειάζεται να εντοπιστεί το μέγεθος των επιδράσεων της ηγεσίας του διευθυντή στην επαγγελματική ικανοποίηση και αυτό-αποτελεσματικότητα των εκπαιδευτικών, έπειτα να εντοπιστούν στατιστικά σημαντικές επιδράσεις, οι οποίες θα διερευνηθούν μέσω της εξέτασης της εγκυρότητας διάφορων μοντέλων, όπως το μοντέλο των έμμεσων, άμεσων επιδράσεων και το μοντέλο των αλληλεπιδράσεων. Για την ανάλυση των διάφορων επιδράσεων και τη συγκέντρωση έγκυρων και αξιόπιστων αποτελεσμάτων ήταν απαραίτητη η χρήση έγκυρων και αξιόπιστων εργαλείων μέτρησης. Τέλος, η σύγχρονη τάση των ερευνητών, που ασχολούνται με τη σχολική διοίκηση και αποτελεσματικότητα, για εξέταση των αποκλίσεων τόσο στο επίπεδο του σχολείου όσο και στα επίπεδα της τάξης και του μαθητή, τονίζει την ανάγκη για χρησιμοποίηση πολύπλοκων τεχνικών στατιστικής ανάλυσης, όπως είναι τα πολυεπίπεδα μοντέλα αποτελεσματικότητας και τα πολυεπίπεδα μοντέλα δομικής εξίσωσης. Σκοπός της παρούσας εργασίας είναι η διερεύνηση των σχέσεων μεταξύ της μετασχηματιστικής ηγετικής συμπεριφοράς του διευθυντή, της επαγγελματικής ικανοποίησης και της αυτό-αποτελεσματικότητας των εκπαιδευτικών σε σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Με βάση αυτό το σκοπό διατυπώνονται οι παρακάτω υποθέσεις και ερωτήματα. Το πρώτο ερώτημα το οποίο εμπεριέχει τρεις υποθέσεις αφορά τον εντοπισμό των παραμέτρων που καθορίζουν την ηγετική συμπεριφορά του διευθυντή στο επίπεδο της σχολικής μονάδας, την επαγγελματική ικανοποίηση και την αυτό-αποτελεσματικότητα των εκπαιδευτικών τόσο στο επίπεδο του σχολείου όσο και στο επίπεδο της τάξης. Το δεύτερο ερώτημα επικεντρώνεται στη δυνατότητα ανάπτυξης ενός πολυεπίπεδου μοντέλου σχολικής διοίκησης, η οποία καθορίζεται από τη μετασχηματιστική ηγετική συμπεριφορά, την επαγγελματική ικανοποίηση και την αυτό-αποτελεσματικότητα των εκπαιδευτικών στα επίπεδα του σχολείου και της τάξης. Το τρίτο ερώτημα το οποίο εμπεριέχει δύο υποθέσεις αφορά τα δημογραφικά χαρακτηριστικά που σχετίζονται με την επαγγελματική ικανοποίηση και την αυτό-αποτελεσματικότητα των εκπαιδευτικών. Για την επίτευξη του πιο πάνω σκοπού πραγματοποιήθηκε εμπειρική έρευνα, κατά την οποία έγινε συλλογή δεδομένων την περίοδο Απρίλιος 2013 έως Ιούνιος 2013. Το κύριο δείγμα περιλάμβανε 77 σχολεία με σύνολο 640 εκπαιδευτικών. Προτού γίνει η κύρια ανάλυση των δεδομένων έγινε : α) Η υιοθέτηση στα ελληνικά του ερωτηματολογίου μέτρησης της μετασχηματιστικής ηγεσίας Principal Leadership Questionnaire (PLQ) (Jantzi & Leithwood, 1996), β) Η διαδικασία ανάπτυξης ενός νέου ερωτηματολογίου καταγραφής της επαγγελματικής ικανοποίησης και γ) Η επιβεβαίωση ενός πρώτου βαθμού τριών παραγόντων μοντέλου μέτρησης της αυτό-αποτελεσματικότητας των εκπαιδευτικών, Teachers’ Sense of Efficacy Scale (TSES) (Tschannen-Moran & Woolfolk Hoy, 2001). Η ανάλυση των δεδομένων στηρίχθηκε στους ελέγχους της εγκυρότητας, γενικευσιμότητας και αξιοπιστίας των τριών παραπάνω οργάνων μέτρησης, χρησιμοποιώντας τα στατιστικά προγράμματα EQS, SPSS και R. Για τον έλεγχο τoυ TSI το δείγμα περιελάμβανε 429 εκπαιδευτικούς από 29 ελληνικά σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Η συλλογή των δεδομένων έγινε την περίοδο Απρίλιος 2012 έως Ιούνιος 2012. Για τον έλεγχο του PLQ το δείγμα περιλάμβανε 196 εκπαιδευτικούς από 19 παγκύπρια σχολεία το διάστημα από το Φεβρουάριο 2013 έως και το Μάρτιο 2013. Στο δεύτερο στάδιο, με τη χρησιμοποίηση του στατιστικού προγράμματος Mplus, αναπτύχθηκε ένα πολυεπίπεδο μοντέλο δομικής εξίσωσης, ώστε να εντοπισθούν οι σχέσεις μεταξύ της μετασχηματιστικής συμπεριφοράς του διευθυντή, της επαγγελματικής ικανοποίησης και της αυτό-αποτελεσματικότητας των εκπαιδευτικών. Τα σημαντικότερα αποτελέσματα, που εντοπίστηκαν, ήταν τα εξής: Αρχικά, εκτιμήθηκε ένα έγκυρο και αξιόπιστο δυ-παραγοντικό μοντέλο τεσσάρων παραγόντων το οποίο στηρίχθηκε στο θεωρητικό μοντέλο Principal Leadership Questionnaire (PLQ) των Jantzi και Leithwood (1996) και μετρά τη μετασχηματιστική ηγετική συμπεριφορά του διευθυντή του. Επιβεβαιώθηκε η εγκυρότητα και η αξιοπιστία ενός πρώτου βαθμού πέντε παραγόντων μοντέλο, το οποίο μετρά την επαγγελματική ικανοποίηση των εκπαιδευτικών Teachers’ Satisfaction Inventory (TSI) και τέλος επιβεβαιώθηκε ένα πρώτου βαθμού μοντέλο τριών παραγόντων το οποίο μετρά την αυτό-αποτελεσματικότητα των εκπαιδευτικών Teachers’ Sense of Efficacy Scale (TSES) (Tschannen-Moran and Woolfolk Hoy, 2001). Δεύτερον, τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι εκπαιδευτικοί που είναι μεγάλοι σε ηλικία, με εκπαιδευτική εμπειρία είναι ικανοποιημένοι με τη σχέση τους με τους μαθητές, και εκείνοι που διδάσκουν στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση είναι ευχαριστημένοι από την ίδια τη διαδικασία της διδασκαλίας, τις σχέσεις τους με τους μαθητές τους και με το διευθυντή τους. Επιπρόσθετα, τα αποτελέσματα οδήγησαν στην ιδέα ότι οι εκπαιδευτικοί που πιστεύουν στην ικανότητά τους να εμπλέκουν τους μαθητές στη διδασκαλία και στο να διοικούν μια τάξη είναι οι πιο μεγάλοι στην ηλικία εκπαιδευτικοί και εκείνοι που πιστεύουν πως μπορούν εύκολα να διοικήσουν μια τάξη είναι εκείνοι που διδάσκουν περισσότερα χρόνια. Τέλος, οι εκπαιδευτικοί οι οποίοι φάνηκε να μην δυσκολεύονται να εμπλέξουν τους μαθητές στη μάθηση, αλλά που μπορούν πιο εύκολα να διοικήσουν μια τάξη είναι οι άνδρες εκπαιδευτικοί. Τρίτον, σύμφωνα με τα αποτελέσματα που προέκυψαν από την ανάλυση των πολυεπιπέδων δομικών μοντέλων εξίσωσης προέκυψε ότι στο επίπεδο του εκπαιδευτικού ο λανθάνων παράγοντας αποτελεσματικότητα στις στρατηγικές διδασκαλίας φάνηκε να συνδέεται με τους λανθάνοντες παράγοντες της επαγγελματικής ικανοποίησης, διευθυντής, συνάδελφοι, η ίδια η εργασία, ενώ ο λανθάνων παράγοντας, αποτελεσματικότητα, της εμπλοκής των μαθητών φάνηκε να συνδέεται με τον παράγοντα ο οποίος περιγράφει τις σχέσεις του εκπαιδευτικού με τους μαθητές. Στο επίπεδο του σχολείου οι μόνες επιδράσεις που είναι στατιστικά σημαντικές είναι η επίδραση του κύριου παράγοντα που μετρά τη μετασχηματιστική συμπεριφορά του διευθυντή πάνω στους λανθάνοντες παράγοντες που σχετίζονται με τις σχέσεις του εκπαιδευτικού με το διευθυντή, με τους συναδέλφους, με τους μαθητές, αλλά και με τη φύση της εργασίας. Στο επίπεδο της τάξης φάνηκε ο ρυθμιστικός ρόλος της αυτό-αποτελεσματικότητας στη σχέση της επαγγελματικής ικανοποίησης και της μετασχηματιστικής ηγεσίας σε αντίθεση με το επίπεδο του σχολείου όπου ο ρυθμιστικός ρόλος της αυτό-αποτελεσματικότητας δεν φάνηκε να έχει στατιστικά σημαντική επίδραση. Με βάση τα πιο πάνω αποτελέσματα, γίνονται εισηγήσεις που αφορούν στην εκπαιδευτική πολιτική στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα, την καθημερινή πρακτική στα σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και στις μελλοντικές έρευνες. Πρώτον, σε θέματα εκπαιδευτικής πολιτικής χρειάζεται οι υπεύθυνοι στο Υπουργείο Παιδείας να δώσουν μεγαλύτερη προσοχή στην εξέλιξη και στις ανάγκες του μαθητή, να ενισχυθούν αλλά και να δημιουργηθούν νέα εκπαιδευτικά επιμορφωτικά προγράμματα για τους εκπαιδευτικούς και τους διευθυντές και να μεταβιβαστούν περισσότερες εξουσίες στους διευθυντές, αλλά και στους εκπαιδευτικούς. Όσον αφορά την καθημερινή πρακτική στα σχολεία, οι διευθυντές θα πρέπει να χτίσουν παραγωγικές σχέσεις συνεργασίες με τους εκπαιδευτικούς, αλλά και με τις διάφορες ομοσπονδίες. Οι διευθυντές θα πρέπει να αποσκοπούν σε υψηλές προσδοκίες, ανακατανομή του χρόνου του διευθυντή και του εκπαιδευτικού, ώστε να μειωθεί ο χρόνος που αφιερώνεται σε καθήκοντα ρουτίνας και να μεγιστοποιηθεί ο χρόνος που αφιερώνεται σε ηγετικές δραστηριότητες αλλά ο εκπαιδευτικός να αφιερώνει περισσότερο χρόνο στο μαθητή. Τέλος, διαφορετικές εκπαιδευτικές στρατηγικές και πολιτικές ποιότητας διδασκαλίας πρέπει να εφαρμόζονται και να προσαρμόζονται σε κάθε σχολείο. Όσον αφορά τις εισηγήσεις για μελλοντικές έρευνες διαπιστώνεται η ανάγκη διεξαγωγής διαχρονικών και συγκριτικών ερευνών, η ανάγκη διερεύνησης των επιδράσεων που προκύπτουν από την αλλαγή και τη διαδοχή του διευθυντή σε ένα σχολείο, καθώς και περαιτέρω διερεύνηση πιθανών επιδράσεων άλλων παραγόντων, όπως η κουλτούρα του σχολείου τόσο στο επίπεδο του σχολείου όσο και στο επίπεδο του εκπαιδευτικού.