Αιτιότητα και πιθανότητα: ο ρόλος της πιθανότητας για τη συναγωγή εννόμων συνεπειών στο ιδιωτικό δίκαιο

Abstract

The aim of this thesis is to prove the important role of possibility as prerequisite of a) compensation for damages and b) other legal consequences. The reason for studying this problem is the tendency of English courts to adopt a relaxed causation between the damaging fact and the damage, which is based on possibility.The research has two parts: The first part refers to a general overview of the issue and especially to the transition from the mechanical causation to possibility. The second part refers to certain types of possibility, which approach coincidence. Therefore, the distinction made is: The realization of chance is contrary to its cancellation.First of all, the dipole causation - possibility is investigated in terms of a philosophical, historical and law comparative perspective. The Roman law has not formulated a general theory of causality, but it adopts a case by case manner of dealing with this issue. On the contrary, the Byzantine-Roman law distinguishes causality from fault, causality is accepted by reasonable condition and requires fault for any injury to limit the extent of liability. For the first time, the assumption of causality is used through the concept of damage.Next a consideration is made to the comparative law (Common law, German and French law) from which the following forms of causality were emerged: Actual causality, statistical probability, personal probability and implied causality. It is noted that all jurisdictions distinguish causation, in fact, from legal causation (causation in law). In the second part, the realization of possibility is considered as an object of the insurance contract. It is found that the role of causality as forming or excluding liability is limited, because of the dominant role of conventional possibility. Similarly, the role of causality as determining the extent of liability of the insurer is limited because of the insurance contract. The causality here connects the conventional probability with the damage or the insured amount. Causality has limited role in cases of hypothetical and concurrent causality.Next, it is considered the possibility of losing profit or avoiding loss as foundation of responsibility in the field of special medical liability and as factor which determines the extent of liability. Here, the probability is not general and abstract, as in statistical probability, but specific and concrete.The study of Greek case law shows that Greek courts compensate the loss of chance as forming the liability of the respondent and especially the loss of chance of treatment or survival of the patient, even if it is less than 50%. Instead, it is reluctant to quantify and calculate the specific probabilities of profit lost by the plaintiff, which are restored only case by case. This is achieved firstly by the art. 298 l.2 c.c. (expectation) arg. a majore ad minus and by the art 914 c.c., 197-198, 919c.c., 105-106 Intr.L.c.c. as legal reasons of liability. Moreover, the mechanism of fair compensation with regard to the equitable judge is used as expressed in art.932 par. 2 c.c. (expectation) for moral harm (present and future), art. 931 c.c.(expectation) and art. 288 (good faith) as hope of profit. The chances of profit (hope) are also compensated through the mechanism of abstract assessment of damages under the c.c.345 par. 1, and especially the uncertainty of the plaintiff as to the actual causality is taken into account in art.926 par. 2 c., which allegedly offers a new legal ground of liability based on the probable causality.Generally, it is observed that causality based on the concept of logical- necessary condition is the rule. It can not be overlooked the important role of probability as a prerequisite for compensation, even if it is only case by case. The latter is treated by Greek courts with a general and abstract manner, without specific quantification and calculation and more conceptual (e.g. fair compensation according to judge righteous judgment, mechanism of abstract calculation, by interpretation of art. 298 par.2 c.c.).Regarding the possibility as a prerequisite of other legal consequences (out of the law of compensation) the following variants of possibility are distinguished by the study of the respective provisions of the Civil Code: The statutory presumptions, the fierce probability, expectation, hope, doubt, approximate assessment, forensic probability and uncertainty.

Σκοπός της παρούσας διδακτορικής διατριβής είναι να αποδείξει τον αναδεικνυόμενο ρόλο της πιθανότητας ως προϋπόθεση: α) Της ενοχής προς αποζημίωση και β) Εννόμων συνεπειών εκτός του δικαίου της αποζημίωσης.Αφορμή για την θέση της πιο πάνω προβληματικής αποτέλεσε η τάση των αγγλικών δικαστηρίων να υιοθετούν μία χαλαρότερη μορφή συνάφειας μεταξύ νόμιμου λόγου ευθύνης και ζημίας που βασίζεται στην πιθανή αιτιότητα. Η έρευνα περιλαμβάνει δύο μέρη: To πρώτο μέρος αναφέρεται σε μία γενική θεώρηση του ζητήματος και ειδικότερα στη μετάβαση από τη μηχανική αιτιότητα στην πιθανότητα. Το δεύτερο μέρος αναφέρεται σε ειδικές περιπτώσεις πιθανότητας που προσεγγίζουν την τυχαιότητα. Εδώ γίνεται η εξής διάκριση: Η πραγμάτωση της πιθανότητας αντιδιαστέλλεται από τη ματαίωσή της. Κατ αρχάς γίνεται θεώρηση του διπόλου αιτιότητας- πιθανότητας από φιλοσοφική, ιστορική και δικαιοσυγκριτική σκοπιά. Στο ρωμαϊκό δίκαιο δεν διατυπώνεται μία γενική θεωρία για αιτιότητα, αλλά γίνεται περιπτωσιολογική αντιμετώπιση θέματος ενώ στο βυζαντινορωμαϊκό δίκαιο γίνεται διάκριση της αιτιότητας από την υπαιτιότητα, γίνεται δεκτή η αιτιότητα με βάση λογικό όρο και απαιτείται πταίσμα για κάθε ζημία για τον περιορισμό της έκτασης της ευθύνης. Για πρώτη φορά γίνεται θεώρηση της αιτιότητας μέσα από την έννοια της ζημίας. Στη συνέχεια γίνεται μία δικαιοσυγκριτική θεώρηση του Common law, του γερμανικού και του γαλλικού δικαίου από την οποία προέκυψαν οι εξής μορφές αιτιότητας: Πραγματική αιτιότητα, στατιστική πιθανότητα, προσωπική πιθανότητα και τεκμαιρόμενη αιτιότητα. Σημειώνεται ότι όλες οι έννομες τάξεις διακρίνουν την πραγματική (causation in fact) από τη νομική αιτιότητα (causation in law). Στο δεύτερο μέρος εξετάζεται η πραγμάτωση της πιθανότητας ως αντικείμενο της ασφαλιστικής σύμβασης. Διαπιστώνεται ότι η αιτιότητα ως θεμελιούσα ή αποκλείουσα την ευθύνη έχει περιορισμένη λειτουργία, γιατί προκρίνεται η συμβατική πιθανότητα. Ομοίως η αιτιότητα ως καθορίζουσα την έκταση της ευθύνης του ασφαλιστή έχει περιορισμένη λειτουργία, γιατί η τελευταία καθορίζεται από την ασφαλιστική σύμβαση. Η αιτιότητα εμφανίζει περιορισμένη λειτουργία και στις περιπτώσεις της υποθετικής και συρρέουσας αιτιότητας. Στη συνέχεια εξετάζεται η ματαίωση της πιθανότητας κέρδους ή αποφυγής της ζημίας ως θεμελιούσα την ευθύνη στο πεδίο ειδικά της ιατρικής ευθύνης και ως καθορίζουσα την έκταση της ευθύνης. Εδώ η πιθανότητα δεν είναι γενική και αφηρημένη, όπως συμβαίνει στη στατιστική πιθανότητα, αλλά ειδική και συγκεκριμένη.Από την έρευνα της ελληνικής νομολογίας διαπιστώνεται ότι τα ελληνικά δικαστήρια αποκαθιστούν την πιθανότητα ως θεμελιούσα την ευθύνη του εναγομένου ιδίως την ευκαιρία- δυνατότητα έγκαιρης διάγνωσης και θεραπείας της ασθένειας του ενάγοντος, έστω κιαν αυτή είναι μικρότερη του 50%. Αντίθετα είναι διστακτικά στο να ποσοτικοποιήσουν και να υπολογίσουν τις συγκεκριμένες πιθανότητες κέρδους που απώλεσε ο ενάγων, οι οποίες και αποκαθίστανται μόνο περιπτωσιολογικά. Αυτό κατ αρχάς επιτυγχάνεται με βάση την Α.Κ. 298εδ. β΄ (προσδοκία) με επιχείρημα από το μείζον στο έλασσον και με νόμιμο λόγο ευθύνης τα άρθρα 914 ΑΚ, 919ΑΚ,197-198Α.Κ. 105-106ΕισΝΑΚ και την ενδοσυμβατική ευθύνη. Χρησιμοποιείται επίσης ο μηχανισμός της εύλογης αποζημίωσης κατά τη δίκαιη κρίση του δικαστή όπως εκφράζεται στο άρθρο 932 εδ. β΄Α.Κ. (προσδοκία) για την ηθική βλάβη (παρούσα και μελλοντική), το άρθρο 931 ΑΚ (προσδοκία) και την Α.Κ. 288 ως ελπίδα κέρδους. Οι πιθανότητες κέρδους (ελπίδα) επίσης αποκαθίστανται μέσω του μηχανισμού του αφηρημένου υπολογισμού της ζημίας σύμφωνα με την Α.Κ. 345 εδ. α΄, ενώ ρυθμίζεται ειδικά η αβεβαιότητα του ενάγοντος ως προς την ίδια την αιτιότητα στην Α.Κ.926 εδ. β΄, που υποστηρίζεται ότι αποτελεί νέο νόμιμο λόγο ευθύνης που βασίζεται στην πιθανή αιτιότητα.Γενικότερα παρατηρείται ότι η αιτιότητα με βάση την έννοια του λογικού – αναγκαίου όρου αποτελεί τον κανόνα. Δεν μπορεί όμως να παραβλεφθεί ο αναδεικνυόμενεος ρόλος της πιθανότητας ως προϋπόθεσης της ενοχής για αποζημίωση, έστω κιαν είναι περιπτωσιολογικός. Η τελευταία όμως αντιμετωπίζεται από τον έλληνα δικαστή με τρόπο γενικό και αφηρημένο χωρίς συγκεκριμένη ποσοτικοποίηση και υπολογισμό και περισσότερο νοηματικό (π.χ. εύλογη αποζημίωση, δίκαιη κρίση του δικαστή, αφηρημένος υπολογισμός της, αποκατάστασή της ερμηνευτικά με βάση την Α.Κ. 298 εδ. β΄). Ως προς την πιθανότητα ως προϋπόθεση εννόμων συνεπειών εκτός του δικαίου της αποζημίωσης διακρίνονται οι πιο κάτω παραλλαγές της πιθανότητας από τη μελέτη των κατ ιδίαν διατάξεων του Α.Κ.: Τα νόμιμα τεκμήρια, η σφοδρή πιθανότητα, η προσδοκία, η ελπίδα, η αμφιβολία, η εκτίμηση κατά προσέγγιση, η δικανική πιθανολόγηση και η αβεβαιότητα.