Θεωρία πολεοδομικών δεικτών: η περίπτωση των ελληνικών προγραμματικών δεικτών

Abstract

The object of this dissertation is the theory of urban indicators. For its analytical process, the study commences with a review of the use of the indicators in four relative fields of urban planning and seven specializations, concertedly, and it leads to the detection of very important differences to the development and the function of each specialization. Regarding the general perspective of the urban field, urbanology is selected, which represents a perspective that focuses in land uses and it is the only one that can lead to the configuration of an analytical background of urban planning. In the context of the aforementioned study the relationship between the urban indicators and the main planning theories is researched. The study focuses in six integral programming approaches and concludes that the most up-to-date of them ignore the use of analytical indicators and, even worse, are opposite to the use of programmatic indicators, an observation that comes in contrast with the modern urban planning practice, which treats indicators as an integral part of its practice. Continuing, the dissertation contains the analytical process of the general theory of indicators. The central point of this theory is the underlining of the systemic view of the indicators as the only possible choice for the structure of the latter, since indicators represent the logical relations among the elements of a model. Among others, the semantic differences that are immanent among the indicators are being studied and a suitable typology and nomenclature has been suggested. Since the perspective of urbanology was selected for the definition of the object of interest and the process of the general theory of the indicators was completed, the structure and the demarcation of the set of the urban indicators were rendered possible. Sequentially, the interest of the dissertation focuses on the explanation of the numerical values of a set of urban indicators. This study utilizes tools offered from the fields of statistics and thematic cartography and concludes that these tools are used, either alternatively to each other or for different cases and with different intentions. Having completed the elaboration of the basic issues that are related to the theory and practice of urban indicators the interest of the dissertation focuses on the classification of urban uses. This study is organized into three stages: a) the recording of the unitary types of urban uses, b) the review of the main Greek urban uses classifications and c) the suggestion of a new classification of urban uses. Finally, the theory is applied to Greek urban planning system in order to evaluate current programming indicators. The evaluation of those indicators is conducted separately for the standards and the target indicators. The study concludes important weaknesses that characterize nearly all the set of programmatic indicators, an observation which leads to their revisal and to a proposition of a more complete system of programmatic indicators.

Αντικείμενο της διατριβής είναι η θεωρία των πολεοδομικών δεικτών. Για την αναλυτική επεξεργασία της, η μελέτη εκκινεί από την ανασκόπηση της χρήσης των δεικτών σε τέσσερα συγγενή πεδία της πολεοδομίας και, συνολικά, επτά εξειδικεύσεις τους και οδηγεί στην επισήμανση πολύ σημαντικών διαφορών στην ανάπτυξη και λειτουργία των δεικτών της κάθε εξειδίκευσης. Όσον αφορά στον προσδιορισμό της οπτικής πάνω στον πολεοδομικό χώρο, επιλέχθηκε η πολεολογία, η οποία αποτελεί μία χρηστική οπτική και είναι η μόνη που μπορεί να οδηγήσει στη διαμόρφωση του αναλυτικού υπόβαθρου της πολεοδομίας. Στο πλαίσιο της παραπάνω μελέτης, ερευνάται η σχέση των πολεοδομικών δεικτών με τις κυριότερες θεωρίες προγραμματισμού. Η έρευνα εστιάζεται σε έξι βασικές προσεγγίσεις του προγραμματισμού και συμπεραίνει ότι οι πλέον σύγχρονες από αυτές αγνοούν τη χρήση των αναλυτικών δεικτών και, ακόμα χειρότερα, αντιτίθενται στη χρήση των προγραμματικών δεικτών, παρατήρηση που έρχεται σε αντίθεση με τη σύγχρονη πολεοδομική εφαρμογή, που θεωρεί τους δείκτες αναπόσπαστο εργαλείο της πρακτικής της. Στη συνέχεια, η διατριβή περιλαμβάνει την αναλυτική επεξεργασία της γενικής θεωρίας δεικτών. Κεντρικό σημείο της θεωρίας αυτής είναι η επισήμανση της συστημικής προσέγγισης των δεικτών ως η μόνη δυνατή επιλογή για την κατασκευή των τελευταίων, μιας και οι δείκτες αποτελούν λογικές σχέσεις μεταξύ των στοιχείων ενός μοντέλου. Σημαντικό τμήμα της θεωρίας δεικτών αφιερώνεται στην επεξεργασία των εννοιολογικών διαφορών που ενυπάρχουν μεταξύ των δεικτών και στην υπόδειξη κατάλληλης τυπολογίας και ονοματολογίας τους. Η θεωρία αυτή ολοκληρώνεται με την επεξεργασία ζητημάτων που άπτονται της ερμηνείας, τόσο του τύπου του δείκτη, όσο και της αριθμητικής τιμής του, καθώς και ζητημάτων που αφορούν στη μεθοδολογία προσδιορισμού της τιμής κάθε χωριστής κατηγορίας δείκτη. Ακολούθως, το ενδιαφέρον της διατριβής εστιάζεται στην ερμηνεία των αριθμητικών τιμών ενός συνόλου πολεοδομικών δεικτών με τη χρήση εργαλείων που προσφέρουν οι κλάδοι της στατιστικής και της θεματικής χαρτογραφίας. Έχοντας ολοκληρωθεί η επεξεργασία των βασικών ζητημάτων που σχετίζονται με τη θεωρία και την πρακτική των πολεοδομικών δεικτών, το ενδιαφέρον της διατριβής εστιάζεται στην κατηγοριοποίηση των πολεοδομικών χρήσεων. Η μελέτη αυτή περιλαμβάνει: α) την καταγραφή των διαφορετικών μοναδιαίων τύπων πολεολογικής χρήσης, β) την ανασκόπηση των κυριότερων ελληνικών πολεοδομικών κατηγοριοποιήσεων και γ) τη διατύπωση πρωτότυπης κατηγοριοποίησης. Τέλος, η επεξεργασία της θεωρίας των πολεοδομικών δεικτών και των ζητημάτων που την πλαισιώνουν αξιοποιούνται για την αξιολόγηση των προγραμματικών δεικτών που περιλαμβάνονται στην ελληνική πολεοδομική νομοθεσία. Η αξιολόγηση των δεικτών αυτών διεξάγεται χωριστά για τους δείκτες προδιαγραφής και τους δείκτες στόχευσης, λόγω της διαφορετικής μεθοδολογίας που ακολουθείται στην κάθε περίπτωση. Για την περίπτωση των δεικτών προδιαγραφής η αξιολόγηση βασίζεται στη σύγκριση των ελληνικών δεικτών με αυτούς που χρησιμοποιούνται σε άλλες χώρες του εξωτερικού, ενώ για τους δείκτες στόχευσης στη σύγκρισή τους με τους αντίστοιχους συγχρονικούς δείκτες. Συμπέρασμα της μελέτης είναι η παρουσίαση και τεκμηρίωση των σημαντικότατων αδυναμιών που χαρακτηρίζουν σχεδόν το σύνολο των προγραμματικών δεικτών, παρατήρηση η οποία οδηγεί στην αναθεώρησή τους και στην πρόταση ενός πιο ολοκληρωμένου συστήματος προγραμματικών δεικτών.