Ολοήμερο δημοτικό σχολείο στην Ελλάδα: η εισαγωγή και η εξελικτική πορεία του καινοτόμου θεσμού στην ελληνική σχολική πραγματικότητα

Abstract

The aim of this PhD dissertation was to investigate the introduction of the institution of the “All Day School” in the Greek educational system by the national educational policy, the evolution of its institutionalization through the ministerial decrees as well as its implementation in the classroom. The two All Day School types, the “Optional” and the “Pilot” were juxtaposed.The research tools were qualitative. During the first phase Content Analysis was conducted of all the relevant ministerial decrees between 1994 and 2011 as well as 37 quantitative research reports, 2 evaluative reports and other documents concerning the Pilot All Day School. In the second phase interviews of different parties involved in the pilot implementation of the All Day School were carried out.It was found out that there is vagueness in the formulation of the goals and objectives of the All Day School as well as several changes in the content of its curriculum. Both the above could probably be attributed to the recurrent educational reforms during that period and to the lack of political determination for the implementation of such an innovation. There was also great discrepancy between the rhetoric in the decrees and the actual conditions of its implementation. Last, the idea of innovation is associated with the “Optional All Day School” whereas it was initially intended by the Scientific Committee that innovation was to be realized in the Pilot All Day School which all pupils attended. Only there was it possible to spread the subjects throughout the two school zones (8 am to 4 pm) and to offer optional subjects. It was made clear that the vision of the pedagogical and social role of the All Day School ceased being fulfilled because the number of the “Pilot All day Schools” remained limited and the innovation was not disseminated.As regards the disadvantages reported, there was lack of cooperation and coordination between the day and afternoon school programs, lack of support by the school authorities, inadequate teacher training, insufficient implementation of innovative teaching methods, late recruiting of teaching staff, recruitment of part-time teachers, poor working conditions and infra structure, underfunding and long bureaucratic delays. The advantages were that the All Day School offered the opportunity for remedial work, social skills and intimate and trusting relationships between teachers and pupils. In conclusion, the factors that affected the effectiveness of the implementation of the Pilot All Day School were the leadership, the school atmosphere, and, most importantly, the school bureaucracy and the concentrative educational system fostered by the inconsistencies and unwillingness of those in charge.

Σκοπός της διδακτορικής διατριβής είναι να διερευνήσει την εισαγωγή του καινοτόμου θεσμού «Ολοήμερο Δημοτικό Σχολείο» στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα από την εκπαιδευτική πολιτική, τη διαχρονική εξέλιξή του (1997 μέχρι σήμερα) μέσα από προεδρικά διατάγματα και υπουργικές αποφάσεις, όπως επίσης και την εφαρμογή του στην πράξη. Οι δύο τύποι του «Ολοήμερου Σχολείου»-προαιρετικό και Πιλοτικό-αντιδιαστάλθηκαν. Χρησιμοποιήθηκαν εργαλεία της ποιοτικής έρευνας η οποία πραγματοποιήθηκε σε δύο φάσεις. Στην πρώτη φάση έγινε ανάλυση περιεχομένου όλων των σχετικών προεδρικών διαταγμάτων και εγκυκλίων μεταξύ του 1994 και του 2011 και 37 ποσοτικών κυρίως ερευνών, δύο μελετών αξιολόγησης και κειμένων των Πιλοτικών Ολοήμερων Σχολείων σχετικά με τη λειτουργία του προγράμματος. Στη δεύτερη φάση το ερευνητικό υλικό συλλέχθηκε μέσω συνεντεύξεων σε ομάδες εμπλεκομένων στη λειτουργία των 28 Πιλοτικών Ολοήμερων Σχολείων. Διαπιστώθηκε ότι υπάρχει ασάφεια στη διατύπωση των στόχων για το προαιρετικό ολοήμερο σχολείο όπως επίσης και αλλαγές στο περιεχόμενο του θεσμού, μέσα στις εγκυκλίους με την πάροδο του χρόνου. Διαφάνηκε μεγάλη αναντιστοιχία ανάμεσα στη ρητορική των εγκυκλίων και στις πραγματικές συνθήκες της εφαρμογής τους. Τα παραπάνω θα μπορούσαν να αποδοθούν στις αλλαγές της εκπαιδευτικής πολιτικής καθώς και στην έλλειψη πολιτικής βούλησης για την εφαρμογή μιας τέτοιας καινοτομίας. Επίσης, αποσιωπήθηκε η λειτουργία του Πιλοτικού Ολοήμερου Σχολείου από τις εγκυκλίους που απευθύνονταν προς τα προαιρετικά. Συνεπώς η έννοια της καινοτομίας συνδέθηκε με το προαιρετικό ολοήμερο σχολείο στη συνείδηση των εκπαιδευτικών, παρόλο που η εντεταλμένη από το Υπουργείο Παιδείας Επιστημονική Επιτροπή σχεδίασε το Πιλοτικό Ολοήμερο Σχολείο για να λειτουργήσει ως τροχιοδείκτης ανανέωσης στο ελληνικό σχολείο. Το πιλοτικό ολοήμερο πρόγραμμα προορίστηκε να παρακολουθείται από το σύνολο των μαθητών του σχολείου μέχρι τη λήξη του, στις 16:00. Μόνο έτσι ήταν δυνατή η αναδιάρθρωση των μαθημάτων στις δύο ζώνες του προγράμματος, το οποίο περιελάμβανε πρόσθετα γνωστικά αντικείμενα που επέλεγε η κάθε σχολική μονάδα. Διαπιστώθηκε ότι το όραμα για την επιτέλεση του παιδαγωγικού και κοινωνικού ρόλου του «Ολοήμερου Σχολείου» αποδυναμωνόταν σταδιακά εφόσον δεν επεκτάθηκαν τα Πιλοτικά Ολοήμερα Σχολεία από 28 σε 300 ανά την Ελλάδα, όπως πρότεινε η επιτροπή και συμφώνησε αρχικά το Υπουργείο Παιδείας. Ως εκ τούτου η καινοτομία δεν μεταδόθηκε ενώ καταργήθηκε επίσημα το 2011. Όσον αφορά τα μειονεκτήματα, κατά την εφαρμογή του Ολοήμερου Σχολείου διαπιστώθηκε ότι υπήρχε έλλειψη συνεργασίας και συντονισμού ανάμεσα στις δύο ζώνες (πρωινή και απογευματινή), έλλειψη στήριξης από τις εκπαιδευτικές αρχές, ανεπαρκείς υποδομές, ανεπαρκής επιμόρφωση, ανεπαρκής εφαρμογή καινοτόμων διδακτικών μεθόδων, μη έγκαιρη στελέχωση -με ωρομίσθιους εκπαιδευτικούς- και υποχρηματοδότηση μέσω χρονοβόρων γραφειοκρατικών διαδικασιών. Τα οφέλη του Ολοήμερου Σχολείου ήταν ο αντισταθμιστικός του ρόλος, η ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων και συνεργασίας μεταξύ των μαθητών καθώς και σχέσεων εμπιστοσύνης και οικειότητας ανάμεσα σε εκπαιδευτικούς και μαθητές. Οι παράγοντες που επηρέασαν την αποτελεσματικότητα του Πιλοτικού Ολοήμερου Σχολείου ήταν η σχολική ηγεσία, το σχολικό κλίμα και κυρίως το γραφειοκρατικό και συγκεντρωτικό ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα που τροφοδοτείται από την ατολμία της εκπαιδευτικής πολιτικής και τις παλινωδίες της που το διαιωνίζουν.