Οι ασφαλιστικές εισφορές στο Ι.Κ.Α.-Ε.Τ.Α.Μ.

Abstract

Greece is one of the countries which use insurance financing. The Greek system is based on the Bismarckian model, where employment forms the basis for social protection. In fact, financing basically comes from contributions from employers and employees. Financing of social insurance is provided in on the basis of reciprocity between contributions and benefits. The contribution percentage is fixed by the law. The law charges contributions according to the ability to pay. The wage constitutes the basis for the contribution. The thesis deals with the legal framework for contributions. The legal nature of insurance (IKA, National Insurance Institute) contributions is sui generis.

Η ασφαλιστική εισφορά είναι η καταβολή (ή παρακράτηση) ενός χρηματικού ποσού γι’ έναν ειδικό σκοπό, τη χρηματοδότηση της κοινωνικής ασφάλισης. Η καταβολή της είναι αναγκαίος όρος για την πρόσβαση του ασφαλισμένου στις ασφαλιστικές παροχές. Υπό αυτή την έννοια, οι ασφαλιστικές εισφορές είναι ο κορμός της κοινωνικής ασφάλισης. Σε αυτές οικοδομείται κάθε δικαίωμα στις παροχές. Από αυτές πηγάζει ο αμφοτεροβαρής χαρακτήρας της έννομης σχέσης κοινωνικής ασφάλισης. Πρόσθετα, μέσω των ασφαλιστικών εισφορών επιτυγχάνεται μια αναδιανομή εισοδήματος μεταξύ υψηλόμισθων και χαμηλόμισθων μισθωτών. Στα συστήματα τύπου Bismarck, από τις καταβολές του θεσμού, οι εισφορές των εργαζομένων και των εργοδοτών αποτελούσαν την πρωταρχική πηγή εσόδων του. Γενικά, οι ασφαλιστικές εισφορές εκφράζουν τη λογική όλου του θεσμού της κοινωνικής ασφάλισης. Η αρχή της αναλογικότητας («ανταποδοτικότητα») οργανώνεται γύρω από την έννοια της ασφαλιστικής εισφοράς. Η σύνταξη οφείλει να βρίσκεται σε κάποια σχέση αναλογίας προς τις εισφορές. Αποδεσμευμένη από μια καθαρά οικονομική πρόσληψη, η κατανόηση της εισφοράς περνά τόσο μέσα από την ανάλυση του (έμμεσου) μισθού, όσο και μέσα από την παρέμβαση του Κράτους για τη ρύθμιση (προστασία) της εργασιακής κατάστασης. Από τα ιδιαίτερα τυπολογικά γνωρίσματα της ασφαλιστικής εισφοράς, που αναλύονται στη διατριβή, προκύπτει ότι πρόκειται για μια έννοια με ξεχωριστή φυσιογνωμία. Αντί να επιχειρούμε να «ταιριάξουμε» την ασφαλιστική εισφορά σε υπάρχουσες νομικές κατηγορίες, είναι καιρός να αναγνωρίσουμε το «sui generis» χαρακτήρα της. Από τη στιγμή που θα συντρέχουν τα ανωτέρω αναφερόμενα τυπολογικά χαρακτηριστικά, η υπό εξέταση υποχρέωση καταβολής ενός ποσού σε οργανισμό κοινωνικής ασφάλισης, θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως ασφαλιστική εισφορά. Το αντικείμενο της διατριβής περιορίστηκε στο νομικό καθεστώς του ΙΚΑ-ΕΤΑΜ για δύο κυρίως λόγους. Πρώτον, οι ασφαλιστικές εισφορές των μισθωτών διαφοροποιούνται από εκείνες των αυτοαπασχολουμένων, και δεύτερον με την τάση ενοποίησης των Ταμείων, το ΙΚΑ-ΕΤΑΜ αναδεικνύεται πλέον στον κύριο και αποκλειστικό γενικό φορέα (κύριας) ασφάλισης των μισθωτών. Σε αντίθεση με τους μισθωτούς, όπου στη χρηματοδότηση συμμετέχουν και οι εργοδότες, οι ελεύθεροι επαγγελματίες αναλαμβάνουν οι ίδιοι εξ ολοκλήρου το βάρος της χρηματοδότησης των φορέων τους. Μεθοδολογικά, η διατριβή αναπτύσσεται σε δύο μέρη. Σ’ ένα πρώτο μέρος, συγκροτείται δικαιικά η έννοια της ασφαλιστικής εισφοράς με τη βοήθεια των τυπολογικών της γνωρισμάτων. Η διευκρίνιση του ορισμού της ασφαλιστικής εισφοράς μέσω των χαρακτηριστικών της θα βοηθήσει, στο μέρος αυτό, στη διερεύνηση και της νομικής της φύσης. Η νομική φύση είναι ένα κλασικό πλέον ζήτημα του δικαίου κοινωνικής ασφάλισης, όπου είναι εμφανής και διαρκής η διχοστασία, όχι άμοιρο, όπως θα δούμε, πρακτικών συνεπειών. Σ’ ένα δεύτερο μέρος, εξετάζεται το νομοθετικό καθεστώς των ασφαλιστικών εισφορών στο ΙΚΑ-ΕΤΑΜ. Η εφαρμογή των διατάξεων που αναφέρονται στην καταβολή των ασφαλιστικών εισφορών έχουν γεννήσει μια πληθώρα νομικών προβλημάτων στα οποία κλήθηκε να δώσει τις δικές της λύσεις η νομολογία.