Επαναλαμβανόμενες σκηνές στις κωμωδίες του Πλαύτου

Abstract

The subject of this dissertation is the repetitive scenes in Plautus’ comedies, i.e. scenes which recall each other not only because of their vocabulary and content, but mostly because of their stage action. My ultimate goal is to show the meaning produced by such a dramatic structure. The repetitive scenes are a component of Plautus’ dramaturgy and are largely found in many of his comedies. They are often symmetrically placed in his texts, an indication of the artistry invested in them. In the introduction I develop my methodological questions. Although my approach is based on Taplin’s theory of «mirror scenes», it differs in two respects: in each comedy under examination I identify similar scenes which are more than two, and do not reverse each other (as in tragedy) but readily evoke each other as almost equivalent. This pattern of repetition enhances the comic effect. I also survey the previous scholarship which mainly focuses on verbal repetitions, and I discuss how the technique of repetitive scenes manifests itself in other playwrights (Euripides, Aristophanes, Menander, Terence). The first chapter discusses earlier critical readings of six comedies; these readings follow an approach somewhat similar to mine, but rely often on thematics. In the following chapters I give my own readings of eight comedies. I hold that Mostellaria is a divided play in terms of stage action and content: the scenery represents two houses, one hiding a love affair with a Greek courtesan and one hiding a repulsive Roman marriage. The comical element is carried through by four parodic sieges and three scenes with legal vocabulary. Rudens is also divided: its first half takes place in front of a temple, its second half in front of a country house, thus representing a movement from divine to human justice. The comedy includes three scenes of claiming a treasure and three scenes of legal distribution. Captivi seems to be organized as two separate comedies, one of Tyndarus and one of the parasite. The repetitive scenes revolve around the identity of the former and the persona of the latter. In Epidicus three positive alternate with three negative recognition scenes. In Truculentus the meretrix changes constantly lovers and this continual substitution, embracing past, present and future, gives an eternal dimension to mercenary love. In Mercator a pair of old men and a pair of youths appear by turns and discuss the folly of love. Among the repetitive scenes of Casina of special interest are three narrations of various types and in Persa two metatheatrical scenes featuring two young women who protest for their engagement in intrigues. In the last chapter I briefly discuss those other comedies of Plautus, which contain either a few repetitive scenes or thematic repetitions.

Αντικείμενο της διατριβής είναι οι επαναλαμβανόμενες σκηνές στις κωμωδίες του Πλαύτου, σκηνές δηλαδή που ανακαλούν η μία την άλλη όχι μόνο ως προς το παρεμφερές λεξιλόγιο και περιεχόμενο, αλλά κυρίως ως προς την παρόμοια σκηνική δράση. Απώτερος στόχος είναι να καταδείξω το νόημα που παράγεται από μια τέτοια δραματολογική οργάνωση. Οι επαναλαμβανόμενες σκηνές είναι συστατικό στοιχείο του δραματουργικού ύφους του Πλαύτου και ποσοτικά ευρέως ανιχνεύσιμο υλικό σε πολλές κωμωδίες του. Η συχνά συμμετρική τοποθέτησή τους στα κείμενά του μαρτυρά την καλλιτεχνική τους οργάνωση. Στην εισαγωγή αναπτύσσω τους μεθοδολογικούς προβληματισμούς. Αναφέρομαι στη θεωρία του Taplin, ο οποίος ανέλυσε τις αντανακλώμενες σκηνές («mirror scenes») στις τραγωδίες. Η διαφορά της δικής μου προσέγγισης έγκειται στο ότι συχνά συζητώ περισσότερες από δύο σκηνές, οι οποίες δεν ανατρέπουν η μια την άλλη, αλλά παρατίθενται επιτατικά, επιτείνουν δηλαδή το κωμικό αποτέλεσμα. Κάνω μια επισκόπηση της προγενέστερης έρευνας, που περιστρέφεται κυρίως γύρω από υφολογικές επαναλήψεις. Συζητώ επίσης επαναλαμβανόμενες σκηνές που εμφανίζονται και σε άλλους συγγραφείς και όχι αποκλειστικά στην κωμωδία (Ευριπίδης, Αριστοφάνης, Μένανδρος, Τερέντιος). Στο πρώτο κεφάλαιο παραθέτω αναγνώσεις έξι κωμωδιών, οι οποίες έγιναν από άλλους μελετητές και προσεγγίζουν κάπως τη δική μου έρευνα, είναι όμως κυρίως θεματολογικές. Στα επόμενα οχτώ κεφάλαια αναλύω ισάριθμες κωμωδίες. Υποστηρίζω ότι η Mostellaria είναι ένα έργο διαιρεμένο από πλευρά σκηνικής δράσης και περιεχομένου. Το σκηνικό αναπαριστά δύο σπίτια με αντιτιθέμενες αξίες: το ένα στεγάζει τη σχέση με μια εταίρα και το άλλο έναν απωθητικό ρωμαϊκό γάμο. Έχουμε τέσσερις παρωδίες πολιορκίας, και τρεις δικανικές σκηνές. Και o Rudens είναι διαιρεμένος, αφού το πρώτο του μισό εκτυλίσσεται μπροστά από ένα ναό και το δεύτερο μπροστά από μια αγροικία. Η σκηνική αυτή διάρθρωση δείχνει τη μετάβαση από τη θεϊκή στην ανθρώπινη δικαιοσύνη. Διαπιστώνονται τρεις σκηνές διεκδίκησης περιουσίας και τρεις δικανικές επιλύσεις. Οι Captiui συνίστανται από δύο παράλληλες πλοκές, δύο «κωμωδίες», η μία εκ των οποίων αφορά στον Τύνδαρο και η άλλη σε έναν παράσιτο. Υπάρχουν σκηνές που πραγματεύονται το πρόβλημα της ταυτότητας του πρώτου και της persona του δεύτερου. Τελικά και οι δύο χαρακτήρες, που δεν συναντώνται ποτέ, ενσωματώνονται στον ίδιο οίκο. Στον Epidicus παρατηρούνται έξι αναγνωρίσεις, τρεις θετικές και τρεις αρνητικές, που εμφανίζονται εναλλάξ. Στον Truculentus η εταίρα αλλάζει διαρκώς εραστές και αυτή η συνεχής υποκατάσταση, που εκτείνεται στο παρελθόν, στο παρόν και το μέλλον, δίνει μια αιώνια διάσταση στον αγοραίο έρωτα. Στον Mercator εμφανίζονται εναλλάξ ένα ζεύγος γέρων και ένα ζεύγος νέων· κοινό θεματικό στοιχείο των συζητήσεων των χαρακτήρων αυτών είναι η τρέλα του έρωτα. Ανάμεσα στις επαναλαμβανόμενες σκηνές της Casina ενδιαφέρουσες είναι τρεις, διαφορετικού τύπου αφηγήσεις. Στον Persa ξεχωρίζουν δύο μεταθεατρικές σκηνές με δύο κοπέλες που διαμαρτύρονται για την εμπλοκή τους σε ίντριγκες. Στο τελευταίο κεφάλαιο συζητώ τις υπόλοιπες κωμωδίες του Πλαύτου, που περιέχουν είτε λίγες επαναλαμβανόμενες σκηνές είτε θεματικές επαναλήψεις.