Κοινωνικές αναπαραστάσεις του αθλητισμού και του πρωταθλητισμού σε νέους ηλικίας 13-18 ετών στην Ελλάδα

Abstract

Ο αθλητισμός, ως ανθρώπινη δραστηριότητα και έκφραση, έχει προσλάβει σημαντικές διαστάσεις στις μέρες μας λόγω του κοινωνικού έργου που επιτελεί. Και αν για τους περισσότερους ανθρώπους η λέξη «αθλητισμός» περιλαμβάνει αδιακρίτως τις ποικίλες μορφές του (μαζικός, ειδικός, ερασιτεχνικός ή σωματειακός, αγωνιστικός, επαγγελματικός αθλητισμός) μπορεί να είναι για όλους εμάς με μια λέξη αθλητισμό, στην πραγματικότητα διαφέρουν αισθητά μεταξύ τους. Η παρούσα διατριβή ερευνά για πρώτη φορά το φαινόμενο του αθλητισμού και του αγωνιστικού αθλητισμού (πρωταθλητισμού) στον ελλαδικό χώρο, μέσα από το πρίσμα των κοινωνικών αναπαραστάσεων.Για τη διεξαγωγή της έρευνας επιλέξαμε ως δείγμα νέους (αγόρια και κορίτσια) 13-18 ετών, γιατί αποτελούν αποδεδειγμένα την κατηγορία εκείνη του πληθυσμού που έχει την πιο άμεση και στενή σχέση με τον αθλητισμό. Για τις ανάγκες της μελέτης αυτής πραγματοποιήθηκαν δύο μεγάλες έρευνες. Η πρώτη απευθύνεται σε γενικό πληθυσμό (μαθητές Α' και Β' λυκείου) στις πόλεις της Αθήνας, της Πάτρας και της Θεσσαλονίκης και η δεύτερη σε ειδικό πληθυσμό (μαθητές-αθλητές Α' γυμνασίου, της Β' και Γ' λυκείου και σε αποχωρήσαντες αθλητές) στις εξής πόλεις Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Καβάλα, Έδεσσα, Κοζάνη, Κατερίνη, Ηράκλειο (Κρήτης) και Βόλος. Στο πλαίσιο της πρώτης έρευνας διερευνήθηκε η στάση γενικά των νέων απέναντι στον αθλητισμό και στον αγωνιστικό αθλητισμό και χρησιμοποιήθηκαν ως ανεξάρτητες μεταβλητές: α) το φύλο των υποκειμένων (αγόρι-κορίτσι), β) το προσωπικό ενδιαφέρον για τον αθλητισμό (μικρό-μέτριο-μεγάλο) και ο τόπος διαμονής των υποκειμένων (Αθήνα-Πάτρα-Θεσσαλονίκη). Στη δεύτερη έρευνα μελετήσαμε τη στάση συγκεκριμένα των νέων αθλητών και λάβαμε ως ανεξάρτητες μεταβλητές: α) τον τύπο αθλήματος (ατομικό-ομαδικό), β) το στάδιο το οποίο διανύουν τα υποκείμενα τον τύπο ομάδας των υποκειμένων (ξεκίνημα-αποκορύφωμα- αποχώρηση), γ) το επίπεδο των διακρίσεων των υποκειμένων (συμμετοχή- πρωτάθλημα-ανώτερες διακρίσεις) και τις αλληλεπιδράσεις των μεταβλητών. Τα κυριότερα συμπεράσματα που προκύπτουν από την ανάλυση των αποτελεσμάτων της Α' έρευνας για το γενικό πληθυσμό συνοψίζονται στα εξής: 1) Αποδεικνύεται ότι οι νέοι ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για τον αθλητισμό και ότι ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού τους επιθυμεί να ασχοληθεί με αυτόν. 2) Οι νέοι παρακολουθούν πολύ συχνά αθλητικές συναντήσεις, με το μπάσκετ να κατέχει την πρώτη θέση στις προτιμήσεις τους από τα ομαδικά αθλήματα, ενώ από τα ατομικά τους ενδιαφέρει περισσότερο η ενόργανη γυμναστική. 3) Το κυριότερο εμπόδιο που δεν επιτρέπει στους νέους να ασχοληθούν με τον αθλητισμό είναι η έλλειψη χρόνου και οι άλλες προτεραιότητες (διάβασμα για σχολείο και φροντιστήριο) που θέτουν τη συγκεκριμένη περίοδο στη ζωή τους. 4) Οι νέοι θεωρούν ότι ο αθλητισμός τούς προσφέρει ενέργεια, ευχαρίστηση, αυτοπεποίθηση και υποστηρίζουν ότι καλλιεργεί περισσότερο το πρότυπο της υγιεινής και έντονης ζωής και της δυναμικής προσωπικότητας. 5) Κατά τη γνώμη τους, η εξιδανικευμένη εικόνα που κυριαρχεί σήμερα για τον αθλητισμό οφείλεται κυρίως στις ελληνικές επιτυχίες σε διεθνείς αγώνες, αλλά και από στην έντονη προβολή του από τα ηλεκτρονικά MME και τους δημοφιλείς επαγγελματίες αθλητές. 6) Η ελληνική νεολαία πιστεύει ότι η ανάπτυξη του αθλητισμού στη χώρα μας χρειάζεται να ξεκινήσει από τις απομακρυσμένες περιοχές, οι οποίες παρουσιάζουν έλλειψη αθλητικών εγκαταστάσεων, καθώς επίσης από την ενημέρωση και προώθηση των προγραμμάτων του μαζικού νεανικού αθλητισμού από την πλευρά της ΓΓΑ. 7) Κατά την άποψη των νέων ο αγωνιστικός αθλητισμός είναι η επαγγελματική πλευρά του αθλητισμού και εκείνος που τελικά προβάλλει την Ελλάδα στο εξωτερικό. Για το λόγο αυτό συμφωνούν να δοθούν κίνητρα και να δημιουργηθούν ειδικές συνθήκες για την ανάπτυξή του. 8) Η γνώμη τους για τα άτομα που ασχολούνται με τον αγωνιστικό αθλητισμό είναι κυρίως θετική, αφού τα θεωρούν άτομα με δυνατό χαρακτήρα και ψυχική ισορροπία. Επίσης, στο ίδιο πνεύμα θεωρούν την ιδιότητα του πρωταθλητή αρκετά δελεαστική. 9) Οι νέοι πιστεύουν ότι η συνεχής βελτίωση των αθλητικών επιδόσεων είναι περισσότερο προϊόν της αύξησης των ωρών προπόνησης και της αύξησης του αριθμού των νέων που ασχολούνται με τον αγωνιστικό αθλητισμό παρά της χρήσης των απαγορευμένων ουσιών. 10) Κατά τη γνώμη τους, οι αποδοχές των επαγγελματιών αθλητών είναι υπερβολικές, ενώ αυτές των Ολυμπιονικών τις θεωρούν κατά κάποιον τρόπο λογικές και δίκαιες. 11) Οι νέοι πιστεύουν ότι αγωνιστικός αθλητισμός προσφέρει επαγγελματικές προοπτικές και θεωρούν τα βαθμολογικά προνόμια στους μαθητές-πρωταθλητές μια δίκαιη ενίσχυση. 12) Σχεδόν όλοι οι νέοι υποστηρίζουν κάποια αθλητική ομάδα. Δηλώνουν ικανοποιημένοι από το επίπεδο των Ελλήνων πρωταθλητών και δείχνουν πιο ευχαριστημένοι από το πρωτάθλημα του μπάσκετ. 13) Εμφανίζονται θετικοί όσον αφορά προς τη διατήρηση του θεσμού των Ολυμπιακών Αγώνων και προβλέπουν -αρκετά σωστά- ότι η Αθήνα είχε αρκετές πιθανότητες να διεκδικήσει την Ολυμπιάδα του 2004. Τα κυριότερα συμπεράσματα της Β' έρευνας (ειδικός πληθυσμός) είναι τα εξής: 1) Οι αθλητές θεωρούν ότι το βασικότερο κίνητρο που τους οδήγησε στον αγωνιστικό αθλητισμό ήταν η προσωπική τους επιθυμία. Αμέσως μετά δηλώνουν ότι ο λόγος που παρέμειναν τελικά στο χώρο αυτό είναι η αγάπη τους για το άθλημά τους. 2) Η χαρά της νίκης, του ρεκόρ και της μεγάλης διάκρισης, οι προσωπικές σωματικές-ψυχικές δυνατότητες που αποκαλύπτονται αλλά και η ένταση του αγώνα είναι τα κύρια στοιχεία που δικαιολογούν την έλξη που αισθάνονται οι αθλητές για τον αγωνιστικό αθλητισμό. 3) Αντίθετα, οι αθλητές δυσαρεστούνται από την έλλειψη καλών συνθηκών προπόνησης (νέων βελτιωμένων αθλητικών εγκαταστάσεων) και κάποιες φορές από τις λανθασμένες τεχνικές κατευθύνσεις και τις αγωνιστικές επιλογές των προπονητών ή της διοίκησης της ομάδας τους. 4) Οι αθλητές αποδέχονται τις στερήσεις που επιβάλλει η αθλητική ζωή. 5) Η ενασχόληση των αθλητών με τον αγωνιστικό αθλητισμό τούς προσφέρει ψυχική υγεία, ωριμότητα, φιλίες, αισιοδοξία, αυτογνωσία και εμπιστοσύνη στον εαυτό τους. 6) Κατά τη γνώμη τους, τα θετικά στοιχεία που αναπτύσσουν οι αθλητές μέσα στις συνθήκες του αγωνιστικού αθλητισμού είναι: θάρρος, ευτυχία, κυριαρχία, υπερηφάνεια, πληρότητα, η αίσθηση ότι αγγίζουν τα σωματικά και ψυχικά όρια της αντοχής τους· υπάρχουν βέβαια και αρνητικά αισθήματα και βιώματα, όπως η αδικία, ο σωματικός και ψυχικός πόνος, η απογοήτευση και η στέρηση. 7) Οι ιδιότητες που ο ίδιος ο αθλητής πιστεύει ότι διαθέτουν όσοι ασχολούνται με τον αγωνιστικό αθλητισμό είναι κυρίως δυναμισμός, φιλοδοξία, επιμονή, ευφυΐα, ψυχολογική ισορροπία, ελευθερία, συναισθηματική ασφάλεια. 8) Οι αθλητές θεωρούν ότι ο αγωνιστικός αθλητισμός διαμορφώνει το άτομο με τέτοιο τρόπο, ώστε να είναι στη ζωή του πάνω από όλα: ικανό, δυναμικό, εργατικό, αποφασιστικό, πολυάσχολο, σίγουρο για τον εαυτό του, προοδευτικό, με αίσθηση του χιούμορ, σταθερό στις απόψεις του, κοινωνικό. 9) Οι αθλητές παρουσιάζουν τις χαρές και τις λύπες που δέχονται/δέχτηκαν στον αγωνιστικό αθλητισμό με την αναλογία 75% χαρές - 25% λύπες. Ακόμα πιστεύουν ότι τις δυνατές συγκινήσεις που νιώθουν/ένιωσαν στον αγωνιστικό αθλητισμό δεν θα μπορέσει τίποτα να τους τις προσφέρει ξανά. 10) Οι αθλητές συνεχίζουν τις προσπάθειές τους στον αγωνιστικό αθλητισμό αντλώντας δύναμη από την αγάπη τους για το άθλημά τους και προσδοκώντας να γίνουν πολύ καλοί αθλητές. Σε κάποιες περιπτώσεις όμως φαίνεται ότι ακολουθούν πιστά τον αγωνιστικό αθλητισμό γιατί τον έχουν πλέον συνηθίσει και έχει γίνει ο τρόπος ζωής τους. 11) Οι αθλητές θεωρούν βασική προϋπόθεση για τη βελτίωση της κατάστασης του αγωνιστικού αθλητισμού στη χώρα μας τη βελτίωση των συνθηκών άθλησης, την τροποποίηση του εκπαιδευτικού συστήματος σε ό,τι αφορά το σχολικό αθλητισμό, την αλλαγή της νοοτροπίας των γονέων, προπονητών, παραγόντων καθώς και της φιλοσοφίας της ΓΓΑ. 12) Οι αθλητές αποδεικνύονται πολύ πιο πρόθυμοι να δοκιμάσουν τις δυνάμεις τους σε ένα ομαδικό άθλημα και πολύ λιγότερο σε ένα ατομικό άθλημα ή σε ένα καθαρά δυναμικό. 13) Θεωρούν αθλητικό μεγαλείο το σεβασμό στον αντίπαλο, τη σεμνότητα και το ήθος καθώς και την ικανότητα να ξεπερνούν τραυματισμούς και απογοητεύσεις. 14) Το σύνολο των αθλητών που έχουν αποχωρήσει (αφορά τις ερωτήσεις που απαντήθηκαν μόνο από αυτούς) θεωρεί ότι η αθλητική τους καριέρα κατέληξε με φυσιολογικό τρόπο. Αν μπορούσαν να επιστρέφουν στην αρχή, οι περισσότεροι από τους μισούς θα έκαναν τις ίδιες επιλογές, αρκετοί ωστόσο θα επέλεγαν διαφορετική πορεία. Στην πλειονότητά τους παρακολουθούν τις εξελίξεις στο άθλημά τους. Όταν ζητείται η γνώμη τους για τον αγωνιστικό αθλητισμό, οι περισσότεροι παρουσιάζουν μια συνολική εικόνα με τα υπέρ και τα κατά. Αρκετοί είναι όσοι αντιμετωπίζουν θετικά τον αγωνιστικό αθλητισμό, ενώ ελάχιστοι οι αρνητικά διακείμενοι. Η τωρινή σχέση των περισσότερων από τους αποχωρήσαντες αθλητές με τον αθλητισμό είναι από επαγγελματική (προπονητές) έως εκείνη του απλού φιλάθλου. Πολύ λιγότεροι είναι όσοι που δεν έχουν πλέον κανενός είδους σχέση με τον αθλητισμό και ελάχιστοι εκείνοι που τον αποφεύγουν συνειδητά.