Η κόπωση στις γυναίκες με καρκίνο μαστού που υποβάλλονται σε ακτινοθεραπεία

Abstract

The aims of this study were : a) to describe the experience of fatigue in women with breast cancer undergoing radiotherapy b) to identify the pattern of fatigue over time during their course of radiotherapy and c) to explore the impact of fatigue in their life. The study included 106 women with breast cancer undergoing radiotherapy as outpatients in “Saint Savas” Hospital. All of them had undergone breast cancer surgery (83% breast conserving 17% mastectomy) and almost half (57,5%) chemotherapy. A pilot study preceded the data collection which lasted one year. The instruments included Piper Fatigue Scale a questionnaire for fatigue assessment, the SF-36 Health Survey, and demographic and clinical data. Data collection was carried out prospective through interviews over three points in time: at the beginning (in the first two days of radiotherapy) the middle and during the last week of radiotherapy. Data was analyzed statistically using non-parametric methods (Mann-Whitney U test, Kruskal-Wallis h test, Wilcoxon test, Friedman test, Spearman correlation coefficient) and linear regression analysis. Patients descriptions of their fatigue were grouped according to the Piper Fatigue Scale into four dimensions: behavioral-intensity, sensory, affective and cognitive-mood. The most common descriptions were related to the sensory dimension. Statistical analysis revealed that fatigue increased during radiotherapy in women with breast cancer despite of staging and previous anticancer therapy (breast conserving/ mastectomy, chemotherapy) (p<0,001 to p=0,006). Fatigue levels remained stable between the middle and the last week of therapy for patients who had not previously undergone chemotherapy and were in stage II. Moreover in patients with mastectomy and stage I disease, fatigue levels remained stable between the first measurement point and the middle of the therapy. There were no statistically differences found between the groups (chemotherapy/ no chemotherapy, breast conserving/ mastectomy, stage I and II) at each measurement point. At the beginning of radiotherapy a negative correlation between fatigue and all of the subscales of the SF-36 (except for “physical functioning” and “bodily pain”) was observed. In the middle and at the end of radiotherapy all the subscales of SF-36 correlated negatively with fatigue (p=0,01). In conclusion fatigue was found a subjective experience in women with breast cancer undergoing radiotherapy. Fatigue intensity increased during the course of radiotherapy and impacted negatively in patient’s life. The results of this study emphasize the need for individualized systematic assessment of fatigue for the most effective management to be achieved.

Οι σκοποί της παρούσης μελέτης ήταν: α) η περιγραφή της εμπειρίας της κόπωσης γυναικών με καρκίνο μαστού που υποβάλλονταν σε ακτινοθεραπεία, β) η αξιολόγηση της μεταβολής της έντασης της κόπωσης κατά τη διάρκεια της ακτινοθεραπείας και γ) η διερεύνηση της επίδρασης της κόπωσης στην καθημερινή ζωή των ασθενών. Μελετήθηκαν 106 γυναίκες με καρκίνο μαστού που υποβάλλονταν σε ακτινοθεραπεία ως εξωτερικοί ασθενείς στο Ογκολογικό Νοσοκομείο «Ο Άγιος Σάββας». Όλες οι ασθενείς είχαν ήδη υποβληθεί σε χειρουργική επέμβαση (83% ογκεκτομή και 17% μαστεκτομή) και σε χημειοθεραπεία (ποσοστό 57,5%). Προηγήθηκε πιλοτική μελέτη και η συλλογή του δείγματος διήρκησε περίπου ένα έτος. Το ερωτηματολόγιο που χρησιμοποιήθηκε περιείχε τρία επιμέρους όργανα μέτρησης: την κλίμακα κόπωσης της Piper (Piper Fatigue Scale), την κλίμακα σύντομης μορφής Επισκόπησης Υγείας (SF-36 Health Survey), και ερωτηματολόγιο συλλογής δημογραφικών και κλινικών δεδομένων. Οι συνεντεύξεις (μετρήσεις) πραγματοποιήθηκαν σε τρία χρονικά σημεία: στην έναρξη (τις δύο πρώτες ημέρες), στο μέσο (την δεύτερη ή τρίτη εβδομάδα ανάλογα με τη διάρκεια) και στο τέλος (τελευταία εβδομάδα) της ακτινοθεραπείας. Τα δεδομένα αναλύθηκαν στατιστικά με μη παραμετρικές μεθόδους (Mann-Whitney U test, Kruskal-Wallis h test, Wilcoxon test, Friedman test, Spearman correlation coefficient) και με τη μέθοδο της πολλαπλής γραμμικής παλινδρόμησης. Οι απαντήσεις των ασθενών που αφορούσαν την περιγραφή της κόπωσης ομαδοποιήθηκαν σύμφωνα με το ερωτηματολόγιο της κλίμακας Piper σε τέσσερις κατηγορίες: συμπεριφοράς-έντασης, αισθητική-τρόπος βίωσης, συναισθηματική, γνωστική-διάθεση. Οι συχνότερες απαντήσεις αφορούσαν την κατηγορία αισθητική-τρόπος βίωσης. Από τη στατιστική ανάλυση προέκυψε ότι η κόπωση αυξανόταν κατά τη διάρκεια της ακτινοθεραπείας ανεξαρτήτως σταδίου (Ι, ΙΙ) και προηγηθείσης αντινεοπλασματικής θεραπείας (ογκεκτομή-μαστεκτομή και χημειοθεραπεία) (με p<0,001 έως p=0,006). Στις ασθενείς που είχαν προηγουμένως υποβληθεί σε χημειοθεραπεία και ήταν σταδίου ΙΙ τα επίπεδα της κόπωσης παρέμεναν σταθερά από τη δεύτερη στην τρίτη μέτρηση ενώ για τις ασθενείς με μαστεκτομή και στάδιο Ι παρέμεναν σταθερά από την πρώτη στη δεύτερη μέτρηση. Από την σύγκριση των επιμέρους ομάδων (με ή χωρίς χημειοθεραπεία, με ογκεκτομή ή μαστεκτομή και στάδιο Ι και ΙΙ) ανά δύο μεταξύ τους, βρέθηκε ότι δεν υπάρχει στατιστικά σημαντική διαφορά στην κόπωση που βιώνουν οι ασθενείς κάθε ομάδας για κάθε μία από τις τρεις μετρήσεις. Στην αρχή της ακτινοθεραπείας (πρώτη μέτρηση) για το σύνολο των ασθενών βρέθηκε σημαντική συσχέτιση της κόπωσης με όλες τις παραμέτρους της κλίμακας SF-36 εκτός από τις παραμέτρους «σωματική λειτουργικότητα» και «σωματικός πόνος». Στο μέσο (δεύτερη μέτρηση) και στο τέλος της ακτινοθεραπείας (τρίτη μέτρηση) όλες οι παράμετροι της κλίμακας σχετίζονταν αρνητικά με την αξιολογηθείσα κόπωση (p=0,01). Συμπερασματικά η κόπωση αποτελούσε μια υποκειμενική εμπειρία των γυναικών με καρκίνο μαστού που υπεβλήθησαν σε ακτινοθεραπεία. Η ένταση της κόπωσης επιδεινώνονταν με την πάροδο του χρόνου στις ασθενείς και επιδρούσε αρνητικά στη ζωή τους. Τα αποτελέσματα αυτής της μελέτης αναδεικνύουν την αναγκαιότητα εξατομικευμένης και συστηματικής αξιολόγησης της κόπωσης για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση της.