Καταγραφή και αξιολόγηση περιστατικών αναφυλαξίας σε Παιδιατρικά Τμήματα/Κλινικές της Ελλάδας για χρονικό διάστημα δύο ετών

Abstract

Backgrounds and Objectives: Anaphylaxis is a serious allergic reaction that requires immediate recognition and aggressive treatment, while recent epidemiological data report an increase in the incidence of anaphylaxis worldwide. However, there are limited data about anaphylaxis in the pediatric population of Greece. The primary objective of the study was to identify deficiencies in diagnosis and management of anaphylactic episodes and, also, to evaluate if there was any improvement to the above variables, before and after an informative intervention. Secondary objective of our study was to increase awareness of international guidelines in terms of diagnosis and appropriate management of anaphylaxis among healthcare professionals in Greece, thus contributing to the proper and comprehensive care of the pediatric population of the country. Materials and Methods: The participants of this study were children aged up to 16 years, who were diagnosed with anaphylaxis in the 10 participating Pediatric Departments of Greece, over a 2-year period, while questionnaires (A and B) were used for data collection. The study was structured as follows: for a 10-months period, the anaphylaxis cases were recorded using Questionnaire A (Stage 1). Then, during one-day meeting with pediatricians from the participating Departments, we presented the data collected from Stage 1 and discussed with the participants about difficulties or concerns that occurred during the collection of data. At the same time, the participants were informed of the current international guidelines regarding anaphylaxis diagnosis and management in the pediatric population (Stage 2-intervention). Finally, the record of anaphylaxis cases continued for 12 more months, using a similar questionnaire, Questionnaire B (Stage 3). Results: During the 2-year period, 127 cases of anaphylaxis were identified. The median age was 6.45 years, with a male predominance in all age groups. The majority of children (64.5%) had a personal history of atopy, mostly food allergy (62.2%), and 23 out of 127 cases (18%) reported at least one previous episode of anaphylaxis. The most common elicitor was food (55.1%) and cutaneous manifestations were present in the vast majority of anaphylaxis cases (91.3%). Epinephrine was administered approximately in half of the cases (51.2%), predominantly via the intramuscular route (88.5%), while the majority of the children received antihistamines (92.9%) and corticosteroids (70.1%). At discharge, an epinephrine auto-injector (EAI) had been prescribed in 66.9% of the patients. Follow-up information was available for a total of 118 among 127 (92.9%) patients and most of them (76.3%) were referred to an allergist. 63.6% of them had a documented allergy follow-up, which identified a causative allergen in 53.3% of these cases. No statistically significant differences were found, before and after the intervention, regarding anaphylaxis management. Conclusions: This nationwide study reaffirms current literature regarding suboptimal management practices in children diagnosed with anaphylaxis in the Pediatric Departments of Greece. Acute management of anaphylactic episodes fell short of expectations as epinephrine was found to be underutilized and overuse of second-line treatments, such as antihistamines and corticosteroids, was reported. However, there were satisfactory rates of EIA prescription at discharge and the vast majority of our patients were referred to an allergy specialist for further assessment. We stress the need for increased awareness of anaphylaxis treatment and post-discharge care among health professionals, who should receive appropriate education in order not only to promptly manage acute episodes but also to provide the correct guidance for prevention of a possible future recurrence.

Σκοπός: Η αναφυλαξία αποτελεί σοβαρή αλλεργική αντίδραση που απαιτεί άμεση αναγνώριση και επιθετική αντιμετώπιση, ενώ πρόσφατα επιδημιολογικά δεδομένα αναφέρουν αύξηση των περιστατικών αναφυλαξίας σε παγκόσμιο επίπεδο. Εντούτοις, υπάρχουν περιορισμένα δεδομένα σχετικά με τα περιστατικά αναφυλαξίας στον παιδιατρικό πληθυσμό της Ελλάδας. Ο πρωταρχικός στόχος της μελέτης ήταν να εντοπιστούν ελλείψεις στη διάγνωση και διαχείριση των αναφυλακτικών επεισοδίων και, επίσης, να αξιολογηθεί εάν υπήρξε κάποια βελτίωση στις παραπάνω μεταβλητές, πριν και μετά από μια ενημερωτική παρέμβαση. Δευτερεύων στόχος της μελέτης μας ήταν η ευαισθητοποίηση των επαγγελματιών υγείας στην Ελλάδα σχετικά με τις διεθνείς κατευθυντήριες οδηγίες που αφορούν τη διάγνωση και την ενδεδειγμένη αντιμετώπιση της αναφυλαξίας, συμβάλλοντας έτσι στην ορθή και ολοκληρωμένη φροντίδα του παιδιατρικού πληθυσμού της χώρας. Υλικό και μέθοδος: Στη μελέτη συμμετείχαν παιδιά ηλικίας έως 16 ετών, που διαγνώσθηκαν με αναφυλαξία στα 10 συμμετέχοντα Παιδιατρικά Τμήματα της Ελλάδας για χρονικό διάστημα δύο ετών, ενώ για τη συλλογή των δεδομένων χρησιμοποιήθηκαν ερωτηματολόγια (Α και Β). Η μελέτη διαρθρώθηκε ως εξής: για χρονικό διάστημα 10 μηνών, τα περιστατικά αναφυλαξίας καταγράφηκαν χρησιμοποιώντας το Ερωτηματολόγιο Α (Στάδιο 1). Στη συνέχεια, κατά τη διάρκεια μονοήμερης συνάντησης με εκπροσώπους των συμμετεχόντων Παιδιατρικών Τμημάτων, παρουσιάστηκαν τα δεδομένα που συλλέχθηκαν στο Στάδιο 1, συζητήθηκαν τυχόν δυσκολίες ή προβληματισμοί που προέκυψαν κατά τη συλλογή των δεδομένων. Ταυτόχρονα, οι συμμετέχοντες ενημερώθηκαν για τις τρέχουσες κατευθυντήριες οδηγίες σχετικά με τη διάγνωση και αντιμετώπιση της αναφυλαξίας στον παιδιατρικό πληθυσμό (Στάδιο 2-παρέμβαση). Τέλος, συνεχίστηκε η καταγραφή των περιστατικών αναφυλαξίας για 12 ακόμη μήνες, χρησιμοποιώντας παρόμοιο ερωτηματολόγιο, το Ερωτηματολόγιο Β (Στάδιο 3). Αποτελέσματα: Κατά τη διάρκεια της διετούς μελέτης καταγράφηκαν 127 περιστατικά αναφυλαξίας. Η μέση ηλικία εκδήλωσης ήταν τα 6,45 έτη και υπήρξε σαφής υπεροχή των αγοριών σε όλες τις ηλικιακές ομάδες. H πλειοψηφία των παιδιών (64,5%) είχε ιστορικό ατοπίας, κυρίως τροφική αλλεργία (62,2%), ενώ σε 23 από τα 127 (18%) περιστατικά αναφέρεται τουλάχιστον ένα προηγούμενο επεισόδιο αναφυλαξίας. Ο συχνότερος εκλυτικός παράγοντας ήταν η τροφή (55,1%), ενώ οι δερματικές εκδηλώσεις ήταν παρούσες στη συντριπτική πλειοψηφία (91,3%) των περιστατικών αναφυλαξίας. Η επινεφρίνη χορηγήθηκε στους μισούς σχεδόν ασθενείς (51,2%), κυρίως μέσω της ενδομυϊκής οδού (88,5%), ενώ η πλειοψηφία των παιδιών έλαβε αντισταμινικά (92,9%) και κορτικοστεροειδή (70,1%). Κατά την έξοδο από το νοσοκομείο, στο 66,9% των ασθενών συνταγογραφήθηκε συσκευή αυτοενιέμενης επινεφρίνης. Πληροφορίες μακροχρόνιας παρακολούθησης ήταν διαθέσιμες για τα 118 από τα 127 (92,9%) ασθενείς στη μελέτη, με τους περισσότερους από αυτούς (76,3%) να παραπέμπονται σε αλλεργιολόγο. Ποσοστό 63,6% των ασθενών εκτιμήθηκε από αλλεργιολόγο και στους 40 (53,3%) από αυτούς ταυτοποιήθηκε υπεύθυνο αλλεργιογόνο. Τέλος, δεν παρατηρήθηκαν στατιστικά σημαντικές διαφορές, πριν και μετά την παρέμβαση, όσον αφορά την αντιμετώπιση των περιστατικών αναφυλαξίας. Συμπεράσματα: Η πανελλαδική αυτή μελέτη επιβεβαιώνει την τρέχουσα βιβλιογραφία σχετικά με τις ελλιπείς πρακτικές διαχείρισης που εφαρμόζονται στα παιδιά που έχουν διαγνωσθεί με αναφυλαξία στα Παιδιατρικά Τμήματα της Ελλάδας. Η αντιμετώπιση του οξέος αναφυλακτικού επεισοδίου υπήρξε κατώτερη των προσδοκιών, καθώς διαπιστώθηκε ότι η επινεφρίνη δεν χρησιμοποιήθηκε σε όλους τους ασθενείς με αναφυλαξία ενώ αντίθετα καταγράφηκε υπερβολική χρήση θεραπευτικής αγωγής δεύτερης γραμμής, όπως αντιισταμινικά και κορτικοστεροειδή. Ωστόσο, τα ποσοστά συνταγογράφησης ΕΙΑ κατά το εξιτήριο υπήρξαν ικανοποιητικά και η συντριπτική πλειοψηφία των ασθενών μας παραπέμφθηκαν σε ειδικό αλλεργιολόγο για περαιτέρω αξιολόγηση. Τονίζουμε την ανάγκη για αυξημένη ευαισθητοποίηση σε ότι αφορά τη θεραπεία της αναφυλαξίας και τη φροντίδα των ασθενών μετά την έξοδο τους από το νοσοκομείο, μεταξύ των επαγγελματιών υγείας, οι οποίοι θα πρέπει να λαμβάνουν την κατάλληλη εκπαίδευση ώστε όχι μόνο να αντιμετωπίζουν εγκαίρως τα οξέα επεισόδια αλλά και να παρέχουν τη σωστή καθοδήγηση για αποφυγή πιθανής μελλοντικής υποτροπής.