Η παιδαγωγική σκέψη και πράξη στο μουσικοπαιδαγωγικό έργο της Αικατερίνης Λασκαρίδου και της Μυρσίνης Κλεάνθους-Παπαδημητρίου

Abstract

The doctoral dissertation is situated within the framework of research focusing on the pedagogical thought and practice in the music-pedagogical work of Aikaterini Laskaridou and Myrsini Cleanthous-Papadimitriou. Specifically, this field investigates the possibilities of utilizing the performativity of song and play in the learning process, within a historically defined social and educational context, from the late 19th century (1887) to the interwar period (1932). The aim of the research is to bring to the fore the innovative music-pedagogical work of these two Greek educators of the 19th and 20th centuries. The research employed a Historical-Hermeneutic approach and Qualitative Content Analysis of the following works: a) Rhythmic Games: for families and kindergartens, Volume A , Part A and B (3rd revised edition, 1935) and Rhythmic Games according to the Froebelian method: for families, kindergartens, and gymnastic lessons, Volume A, Part C (2nd revised edition, 1931) by Aikaterini Laskaridou; and b) Games with Songs: Organized on the principle of work for children up to 12 years old by Myrsini Cleanthous-Papadimitriou, published in 1932. The study examined the axes of connection between the works under study: a) with the respective pedagogical movements from which they originate — the Froebelian system concerning Rhythmic Games and the New Education movement concerning Games with Songs — and b) with innovative music-pedagogical approaches of the corresponding era, aiming to highlight how these were transmitted into the Greek educational reality through the personal “stamp” of the two Greek educators. At the same time, significant moments in Greek education connected to the two works were highlighted, such as the establishment of the kindergarten institution, the promotion of female education alongside the women's movement, and the conception and implementation—albeit short-lived—of important educational reforms in Greece. The research demonstrated that Aikaterini Laskaridou’s Rhythmic Games essentially constitutes a Hellenized method of applying the Froebelian system within Greek education and family contexts. Furthermore, Myrsini Cleanthous-Papadimitriou’s Games with Songs represents a method of implementing the principles of the New Education movement as well as Educational Demoticism in Greek education and family life. Simultaneously, both works are influenced by innovative music-pedagogical approaches of their time, aspiring to introduce the play-song form into the learning process, thereby anticipating the music-movement teaching methods pioneered by 20th-century music educators. The study also investigated the coherence or differentiation (hypotheses and theories) of the two works with the existing educational policies of the era, and explored the cohesive ties and distinctions between them, as well as their impact on Greek education—particularly on modern Greek music-pedagogical theory and practice.

Η διδακτορική διατριβή εντάσσεται στο πλαίσιο έρευνας με αντικείμενο την παιδαγωγική σκέψη και πράξη στο μουσικοπαιδαγωγικό έργο της Αικατερίνης Λασκαρίδου και της Μυρσίνης Κλεάνθους-Παπαδημητρίου. Στο πεδίο αυτό ερευνώνται ειδικότερα οι δυνατότητες αξιοποίησης της επιτελεστικότητας του τραγουδιού και του παιχνιδιού στη μαθησιακή διαδικασία, σε ένα ιστορικά καθορισμένο κοινωνικό και εκπαιδευτικό πλαίσιο, από τα τέλη του 19ου αιώνα (1887) έως το μεσοπόλεμο (1932). Σκοπός της έρευνας είναι να φέρει στο προσκήνιο το καινοτόμο μουσικοπαιδαγωγικό έργο των δύο Ελληνίδων παιδαγωγών του 19ου και του 20ου αιώνα. Κατά την έρευνα ακολουθήθηκε η Ιστορική-Ερμηνευτική προσέγγιση και η Ποιοτική Ανάλυση περιεχομένου των εξής έργων: α) Ρυθμικά Παίγνια: δια οικογενείας και νηπιαγωγεία, Μέρος A΄, Τεύχος Α΄ και Β΄ (3η έκδοση τροποποιημένη του 1935) και Ρυθμικά Παίγνια κατά την Φροβελιανήν μέθοδον: δια τας οικογενείας, δια τους νηπιακούς κήπους και δια τα μαθήματα της Γυμναστικής, Μέρος A΄, Τεύχος Γ΄ (2η έκδοση τροποποιημένη του 1931) της Αικατερίνης Λασκαρίδου και β) Παιχνίδια με τραγούδια: Οργανωμένα με βάση την αρχή της εργασίας για παιδιά ως 12 χρονών της Μυρσίνης Κλεάνθους-Παπαδημητρίου που εκδόθηκε το 1932. Στην εργασία διερευνήθηκαν οι άξονες σύνδεσης των υπό μελέτη έργων: α) με τα αντίστοιχα παιδαγωγικά ρεύματα από τα οποία πηγάζουν -φροεβελιανό σύστημα, όσον αφορά το έργο Ρυθμικά Παίγνια και Νέα Αγωγή, όσον αφορά το έργο Παιχνίδια με Τραγούδια- και β) με καινοτόμες μουσικοπαιδαγωγικές προσεγγίσεις της αντίστοιχης εποχής, ώστε να αναδειχθεί ο τρόπος μεταλαμπάδευσής τους στην ελληνική εκπαιδευτική πραγματικότητα μέσα από την προσωπική «σφραγίδα» των δύο Ελληνίδων παιδαγωγών. Παράλληλα, φωτίστηκαν σημαντικές στιγμές της ελληνικής εκπαίδευσης που συνδέονται με τα δύο έργα, όπως η συγκρότηση του θεσμού του νηπιαγωγείου, η προώθηση της γυναικείας εκπαίδευσης μαζί με το γυναικείο κίνημα - και ακόμη τη σύλληψη και εφαρμογή -έστω και βραχύβια- σημαντικών εκπαιδευτικών μεταρρυθμίσεων στην Ελλάδα. Η έρευνα έδειξε ότι το έργο Ρυθμικά Παίγνια της Αικατερίνης Λασκαρίδου αποτελεί ουσιαστικά μια εξελληνισμένη μέθοδο εφαρμογής του φροεβελιανού συστήματος στην ελληνική εκπαίδευση και οικογένεια και ακόμη ότι το έργο Παιχνίδια με Τραγούδια της Μυρσίνης Κλεάνθους-Παπαδημητρίου αποτελεί μέθοδο εφαρμογής των αρχών του κινήματος της Νέας Αγωγής καθώς και του Εκπαιδευτικού Δημοτικισμού στην ελληνική εκπαίδευση και οικογένεια. Παράλληλα τα δύο έργα δέχονται επιδράσεις από καινοτόμες μουσικοπαιδαγωγικές προσεγγίσεις της εποχής τους, καθώς φιλοδοξούν να εισάγουν το παιχνίδι-τραγούδι στη μαθησιακή διαδικασία, προαναγγέλλοντας μουσικοκινητικές διδακτικές προσεγγίσεις πρωτοπόρων μουσικοπαιδαγωγών του 20ου αιώνα. Κατά την εργασία ερευνήθηκε ακόμη η συνάφεια ή η διαφοροποίηση (υποθέσεις και θεωρίες) των δύο έργων με την υφιστάμενη εκπαιδευτική πολιτική της εποχής και αναζητήθηκαν συνεκτικοί δεσμοί και διαφοροποιήσεις μεταξύ των δύο έργων καθώς και επιδράσεις που άσκησαν στην ελληνική εκπαίδευση και ειδικότερα τη νεότερη ελληνική μουσικοπαιδαγωγική θεωρία και πράξη.