Ο ρόλος της κοινωνίας πολιτών στην προάσπιση των δικαιωμάτων των μεταναστών στην Ελλάδα

Abstract

This research study examines the dynamics of consultation between civil society organizations—particularly NGOs—and public administration in Greece, with the aim of investigating the extent of their influence on decision-making processes. The analysis focuses on their contribution to the protection of human rights, specifically in the field of migration, thereby narrowing the scope of the research for an in-depth exploration. A further objective is to assess the extent to which civil society plays a pivotal role in shaping national and European policies, as well as in promoting humane migration management and the successful integration of refugees and migrants, especially within workplaces and schools. At the same time, the study critically addresses key weaknesses of civil society, including the lack of accountability, dependence on external funding, and limited representativeness, which may undermine its effectiveness and legitimacy. Within the framework of the “Third Way,” civil society organizations often act as policy implementers rather than independent watchdogs, and in some cases may even contribute to exclusionary practices. Strengthening critical perspectives and avoiding idealized views are therefore essential to preserve their democratic role. The study employs a qualitative methodology, using semi-structured interviews as the primary data collection tool, analyzed through thematic analysis. The twenty participants were drawn from three groups: (a) state actors and institutional representatives, (b) representatives of civil society organizations working on migration and refugee issues, and (c) refugees and migrants themselves, thus ensuring a more balanced and multi-dimensional perspective. The findings highlight the crucial role of civil society organizations in supporting migrants and refugees, both in terms of safeguarding their rights and fostering social integration. These organizations provide legal aid, psychosocial support, and education, while also influencing migration policies in ways that advance integration. However, the shortcomings of the Greek state are evident, particularly in policy deficiencies and the lack of coordination between governmental actors and civil society. This research contributes to a deeper understanding of civil society’s role in the migration field, underscoring the importance of collaboration between civil society organizations and institutional actors. It offers new insights into how such organizations influence policymaking, while at the same time drawing attention to state-level inadequacies. The contribution of civil society to the functioning of democracy is of vital significance today, both nationally and globally, as it addresses critical issues that states and other actors have failed to resolve over decades. The challenges and opportunities that migration presents remain a key priority for the European Union. The refugee and migration crisis has provided, paradoxically, an opportunity: “managed” migration can generate mutual benefits for migrants, their countries of origin (through remittances), and host states. The challenge for both the EU and Greece is whether they can seize this opportunity and develop substantial international action to address migration-related issues—and how civil society organizations can play an essential role in this process. Keywords: civil society, migration, refugee issue, social integration, Greek state

Η παρούσα ερευνητική μελέτη εξετάζει τη δυναμική της διαβούλευσης των οργανώσεων της κοινωνίας πολιτών – και ειδικότερα των ΜΚΟ – με τη δημόσια διοίκηση στην Ελλάδα, με στόχο τη διερεύνηση του βαθμού επιρροής τους στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Η ανάλυση επικεντρώνεται στη συμβολή τους στην προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ειδικότερα στο πεδίο της μετανάστευσης, προκειμένου να επιτευχθεί εις βάθος προσέγγιση του θέματος. Επιπλέον, διερευνάται κατά πόσο η κοινωνία πολιτών διαδραματίζει ουσιαστικό ρόλο στη διαμόρφωση εθνικών και ευρωπαϊκών πολιτικών, καθώς και στη διαχείριση της μετανάστευσης και την κοινωνική ένταξη προσφύγων και μεταναστών στο εργασιακό και σχολικό περιβάλλον. Παράλληλα, η μελέτη προβαίνει σε κριτική αποτίμηση των αδυναμιών της κοινωνίας πολιτών, όπως η έλλειψη λογοδοσίας, η εξάρτηση από εξωτερική χρηματοδότηση και η περιορισμένη αντιπροσωπευτικότητα, που ενδέχεται να υπονομεύσουν την αποτελεσματικότητα και τη νομιμοποίησή της. Στο πλαίσιο του Τρίτου Δρόμου, οι οργανώσεις συχνά λειτουργούν ως φορείς υλοποίησης πολιτικών αντί για ανεξάρτητους μηχανισμούς ελέγχου, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις συμβάλλουν σε πρακτικές αποκλεισμού. Η ενίσχυση της κριτικής θεώρησης και η αποφυγή εξιδανικευμένων προσεγγίσεων καθίστανται αναγκαίες για τη διατήρηση του δημοκρατικού ρόλου της κοινωνίας πολιτών. Η μεθοδολογία της μελέτης βασίστηκε σε ποιοτική έρευνα με ημιδομημένες συνεντεύξεις και θεματική ανάλυση. Συμμετείχαν είκοσι άτομα από τρεις κατηγορίες: κρατικούς φορείς και θεσμικούς εκπροσώπους, εκπροσώπους οργανώσεων της κοινωνίας πολιτών που δραστηριοποιούνται στο πεδίο της μετανάστευσης και του προσφυγικού, καθώς και πρόσφυγες και μετανάστες. Με τον τρόπο αυτό εξασφαλίστηκε μια όσο το δυνατόν πιο αντικειμενική και πολυδιάστατη προσέγγιση .Τα αποτελέσματα υπογραμμίζουν τη σημασία της συμβολής των οργανώσεων της κοινωνίας πολιτών τόσο στην προστασία των δικαιωμάτων όσο και στην κοινωνική ένταξη προσφύγων και μεταναστών, μέσω παροχής νομικής βοήθειας, ψυχοκοινωνικής υποστήριξης και εκπαίδευσης, αλλά και μέσα από την επιρροή τους στις μεταναστευτικές πολιτικές. Παράλληλα, αναδεικνύονται οι παθογένειες του ελληνικού κράτους, όπως οι αδυναμίες στη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών και η έλλειψη συντονισμού με τις οργανώσεις της κοινωνίας πολιτών. Η συμβολή της μελέτης έγκειται στην καλύτερη κατανόηση του ρόλου της κοινωνίας πολιτών στο μεταναστευτικό ζήτημα, αναδεικνύοντας τόσο τη σημασία της συνεργασίας με τους θεσμικούς φορείς όσο και τις αδυναμίες του ελληνικού κράτους. Η ενίσχυση του δημοκρατικού ρόλου της κοινωνίας πολιτών είναι κρίσιμη, καθώς καλείται να διαχειριστεί ζητήματα που τα κράτη δεν έχουν επιλύσει επί δεκαετίες. Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, η μετανάστευση αντιμετωπίζεται ταυτόχρονα ως πρόκληση και ως ευκαιρία: όταν είναι «ελεγχόμενη», μπορεί να ωφελήσει τους μετανάστες, τις χώρες προέλευσής τους και τα κράτη-μέλη. Το ζητούμενο για την ΕΕ και την Ελλάδα είναι κατά πόσο θα αξιοποιήσουν την ευκαιρία αυτή και ποιος θα είναι ο ρόλος των οργανώσεων της κοινωνίας πολιτών στη διαδικασία αυτή. Λέξεις-κλειδιά: κοινωνία πολιτών, μετανάστευση, προσφυγικό, κοινωνική ένταξη, ελληνικό κράτος