Συλλογικές δράσεις και πολιτική διαμεσολάβηση: το κίνημα ενάντια στη λιτότητα μέσα από την εμπειρία της ΕΡΤ: όψεις κριτικής παιδαγωγικής στο έργο ενός ριζοσπαστικού ΜΜΕ

Abstract

This dissertation examines the dynamics of one of the most significant social movements in post-dictatorship Greece: the struggle of ERT workers following the abrupt shutdown of the public broadcaster in 2013. Drawing on literature from three academic fields — contentious politics, the study of radical media, and critical pedagogy — the research undertakes an interdisciplinary approach to the movement process, the formation of “Free ERT,” the conditions that enabled it to avoid large-scale repression, and the emergence of its distinctive features, such as the radical character of the developing media network and the principles of critical media literacy advanced through its operation. In parallel, the dissertation explores the state of the public sphere in Greece, critically examining — through existing literature — the role of mainstream media and the interests they served. This dimension provides essential context for understanding the necessity and the scope of the “Free ERT” initiative. The methodology is primarily qualitative and multi-level, based on content analysis, framing, semi-structured interviews, participant observation, and analysis of the political environment. The empirical material includes more than 2,500 videos, 60 interviews, transcripts, public statements, and opinion polls. Particular emphasis is placed on the framing processes that shaped actor identities and legitimized the struggle, enabling its political resilience. The analysis of the political environment draws on the theoretical model of the Political Opportunity Structure, which is expanded to include the concept of threat, the active construction of opportunities by social actors, and the fluidity of political circumstances. Specific aspects of the environment are also examined, such as the structure of discursive political opportunities (with emphasis on the media) and the broader international context of the austerity period. “Free ERT” is analyzed as a radical and critical medium, characterized by broad social reach, democratic organization, lack of advertising, and politically radical content. The research shows that it functioned as a tool for enhancing movement legitimacy and building social alliances, contributing to an increase in the cost of repression for the state. Simultaneously, it is interpreted as a practical application of critical pedagogy and critical media literacy, forming what Giroux has described as an “alternative public sphere” — a space where democracy, participation, and resistance acquire pedagogical function. The study contributes to the theory of movement outcomes, highlighting that political success — the mass re-employment of 2,100 workers and the reopening of ERT — cannot be interpreted unilaterally as a victory, since the more radical demands of the movement (participatory decision-making, democratic governance, critical content) were not fulfilled. Instead, the dissertation sheds light on a process of radicalization and the transition from an initial demand for the reversal of dismissals and reinstatement of the broadcaster to a broader vision of “real democracy” — in the workplace, in the public sphere, and in how people are educated. The work provides both theoretical and empirical documentation of the intersection between political, pedagogical, and communication fields. It proposes directions for expanding the theoretical frameworks of social movements, communication, and pedagogy, while addressing specific gaps in the existing academic literature.

Η παρούσα διατριβή μελετά τη δυναμική ενός από τα σημαντικότερα κοινωνικά κινήματα της μεταπολιτευτικής περιόδου στην Ελλάδα: τον αγώνα των εργαζομένων της ΕΡΤ μετά το αιφνίδιο κλείσιμό της το 2013. Βασισμένη σε βιβλιογραφία από τρία επιστημονικά πεδία – τη συγκρουσιακή πολιτική, τη μελέτη των ριζοσπαστικών μέσων ενημέρωσης και την κριτική παιδαγωγική – η έρευνα επιχειρεί μια διεπιστημονική προσέγγιση της κινηματικής διαδικασίας, της συγκρότησης της «Ελεύθερης ΕΡΤ», των όρων που επέτρεψαν την αποφυγή καταστολής μεγάλης κλίμακας και τη διαμόρφωση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της όπως ο ριζοσπαστικός χαρακτήρας του αναδυόμενου δικτύου ΜΜΕ και οι αρχές του κριτικού γραμματισμού στα μέσα που προωθήθηκαν κατά τη λειτουργία του. Παράλληλα, διερευνάται η κατάσταση της δημόσιας σφαίρας στην Ελλάδα, με έμφαση στην κριτική αποτύπωση του ρόλου των κυρίαρχων μέσων ενημέρωσης και των συμφερόντων που αυτά εξυπηρετούν, όπως καταγράφεται στη σχετική βιβλιογραφία. Αυτή η θεώρηση λειτουργεί ως κρίσιμο υπόβαθρο για την κατανόηση της αναγκαιότητας και της εμβέλειας του εγχειρήματος της «Ελεύθερης ΕΡΤ». Η μεθοδολογία είναι πολυεπίπεδη και κυρίως ποιοτική , βασισμένη σε ανάλυση περιεχομένου, πλαισίωσης, ημιδομημένες συνεντεύξεις, συμμετοχική παρατήρηση και ανάλυση πολιτικού περιβάλλοντος. Το εμπειρικό υλικό περιλαμβάνει πάνω από 2.500 βίντεο, 60 συνεντεύξεις, απομαγνητοφωνήσεις, ανακοινώσεις και δημοσκοπήσεις. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στις πλαισιώσεις που διαμόρφωσαν τις ταυτότητες των δρώντων και νομιμοποίησαν τον αγώνα, επιτρέποντας την πολιτική του ανθεκτικότητα. Η ανάλυση του πολιτικού περιβάλλοντος αξιοποιεί το θεωρητικό σχήμα της Δομής Πολιτικών Ευκαιριών, το οποίο τροποποιείται ώστε να ενσωματώσει την έννοια των απειλών, την ενεργή κατασκευή ευκαιριών από τους δρώντες και τη ρευστότητα των συγκυριών. Επιπλέον, μελετώνται ειδικές διαστάσεις του περιβάλλοντος, όπως η δομή ευκαιριών πολιτικού λόγου (με έμφαση στα ΜΜΕ) και η διεθνής συγκυρία της εποχής του μνημονίου. Η «Ελεύθερη ΕΡΤ» αναλύεται ως ριζοσπαστικό και κριτικό μέσο ενημέρωσης με μεγάλη κοινωνική εμβέλεια, δημοκρατική λειτουργία, απουσία διαφημίσεων και ριζοσπαστικό περιεχόμενο. Στην έρευνα καταδεικνύεται ότι αποτέλεσε εργαλείο ενίσχυσης της κινηματικής νομιμοποίησης και οικοδόμησης κοινωνικών συμμαχιών, συμβάλλοντας στην αύξηση του κόστους καταστολής για το κράτος. Παράλληλα, το εγχείρημα εξετάζεται ως μορφή έμπρακτης εφαρμογής της κριτικής παιδαγωγικής και του κριτικού γραμματισμού στα Μέσα, συγκροτώντας αυτό που ο Giroux περιέγραφε ως μια «εναλλακτική δημόσια σφαίρα» όπου η δημοκρατία, η συμμετοχή και η αντίσταση λειτουργούν εκπαιδευτικά. Η έρευνα συμβάλλει στη θεωρία των εκβάσεων, επισημαίνοντας ότι η πολιτική επιτυχία (μαζική επαναπρόσληψη 2.100 εργαζομένων και επαναλειτουργία της ΕΡΤ) δεν ερμηνεύεται μονοδιάστατα ως νίκη, καθώς τα πιο ριζοσπαστικά αιτήματα του κινήματος (συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων, δημοκρατία, κριτικό περιεχόμενο) δεν ικανοποιήθηκαν. Αντ' αυτού, φωτίζεται η διαδικασία ριζοσπαστικοποίησης και η μετάβαση από μια διεκδίκηση κατ’ αρχάς ακύρωσης απολύσεων και επανασύστασης του φορέα, σε ένα όραμα για «πραγματική δημοκρατία» στον χώρο της εργασίας, της δημόσιας σφαίρας αλλά και της εκπαίδευσης των ανθρώπων. Η εργασία τεκμηριώνει θεωρητικά και εμπειρικά τη συνάντηση πολιτικών, παιδαγωγικών και επικοινωνιακών πεδίων, προτείνοντας κατευθύνσεις για τη διεύρυνση της θεωρίας των κοινωνικών κινημάτων, της επικοινωνίας και της παιδαγωγικής, ενώ προσεγγίζει επιστημονικά συγκεκριμένα κενά στην υπάρχουσα βιβλιογραφία.