Πραγματολογική ικανότητα στην εκμάθηση της ελληνικής ως δεύτερης/ξένης λλώσσας: η περίπτωση της γλωσσικής πράξης της ευχαριστίας από φυσικούς ομιλητές/ομιλήτριες και μαθητές/μαθήτριες της ελληνικής ως δεύτερης /ξένης γλώσσας

Abstract

This doctoral dissertation examines an aspect of pragmatic competence in the acquisition of Greek as an L2. Specifically, the focus of investigation is the speech act of expressing gratitude (thanking) through the realizations and perceptions of Greek NSs (Native Speakers) and Learners of Greek as an L2 (L2 Learners).Pragmatic competence, the ability to use linguistic components in a manner appropriate to the sociocultural context of each communicative situation (Usó-Juan & Martínez-Flor, 2008, p. 349), is crucial for effective communication (Canale, 1983; Canale & Swain, 1980). One of the core aspects of examining pragmatic competence is the study of speech acts. In the field of L2 acquisition, pragmatic competence is examined through the hybrid discipline of Interlanguage Pragmatics. Previous research has shown that the pragmatic systems of NSs and L2 learners diverge, and that, regarding speech acts, they employ different types of strategies and at varying frequencies (Bella, 2015, p. 177). Thanking, which is the focus of this dissertation, is a relatively under-researched speech act. Therefore, this study aims to contribute to pragmatic research, specifically to developmental research within the field of interlanguage pragmatics. Through a tripartite structure, this research aims to investigate: a. the way thanking is realized by Greek NSs, the influence of social parameters on their realizations, and their perceptions regarding the necessity of expressing gratitude; b. the way thanking is realized by L2 learners of Greek, the differences that emerge based on proficiency level and social parameters, and, secondarily, their perceptions of their linguistic responses; and c. the significance of the learning environment as a differentiating factor in pragmatic development in relation to proficiency level and specific social parameters. With this objective in mind, data were collected from 50 Greek NSs and 165 L2 learners of Greek (100 learners of Greek as a Second Language and 65 learners of Greek as a Foreign Language). The main instrument for data collection is an open oral role-play task (Felix-Brasdefer, 2010, p. 41; Turnbull, 2001, p. 49; Yuan, 2001, p. 289), which includes seven different communicative situations with various combinations of social parameters. Supplementary research instruments are a retrospective verbal report, different for NSs and L2 learners, and a personal data questionnaire. The research findings showed that Greek NSs generally express gratitude after the fulfillment of a request and consider the presence of thanking important. There is a general tendency for extended and elaborate expressions of gratitude, but variations were observed in the strategies and structures used, as well as in the perceived necessity of expressing gratitude depending on social parameters. It was also found that L2 learners of Greek use significantly fewer and less varied strategies in their expressions of thanking compared to NSs. However, as their proficiency level increases, the average number of strategies they employ slightly rises. Finally, the findings of this research indicate that the learning environment is not a significant differentiating factor for the realization of thanking, except at more advanced levels, where L2 learners of Greek as a Second Language show a slight advantage, with gratitude expressions more closely resembling those of NSs. In conclusion, the study highlighted the special characteristics of the Greek community regarding the realization and perception of thanking, depending on social parameters. The tendency to employ extended and complex expressions of gratitude enhances the illocutionary force and supports the argument that Greek society is oriented toward positive politeness, a well-documented argument in previous research (cf. Antonopoulou & Sifianou, 2003; Bella, 2009, 2014; Hirschon, 2001; Koutsantoni, 2004, 2005; Sifianou, 1992a; Sifianou & Antonopoulou, 2005; Symeon, 2000). The variation of thanking realizations based on social parameters challenges the common assumption that thanking is an easy and formulaic speech act, while the combined examination of perceptions and realizations showed that NSs are more flexible in their perceptions compared to their actual practice, with regards to the necessity of expressing gratitude. Regarding the realizations of L2 learners of Greek, the developmental pattern that emerges from the examined sample is only roughly outlined. The significant deviations from NSs' realizations, along with the sociopragmatic awareness observed in the verbal reports – awareness that is often difficult to implement in their speech production – highlight the need for pedagogical intervention. Within this framework, the learning environment appears to be a more influential factor at advanced proficiency levels, particularly in symmetrical and familiar contexts.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή εξετάζει μια πτυχή της πραγματολογικής ικανότητας στην εκμάθηση της Ελληνική ως Γ2. Συγκεκριμένα, αντικείμενο διερεύνησης είναι η γλωσσική πράξη της ευχαριστίας μέσα από τις πραγματώσεις και τις αντιλήψεις φυσικών ομιλητών και ομιλητριών (ΦΟ στο εξής) και μαθητών και μαθητριών της Ελληνικής ως Δεύτερης/ Ξένης Γλώσσας (ΜΓ2 στο εξής). Η πραγματολογική ικανότητα, η ικανότητα χρήσης γλωσσικών στοιχείων με τρόπο κατάλληλο για το κοινωνιοπολιτισμικό περικείμενο της εκάστοτε περίστασης επικοινωνίας (Usó-Juan & Martínez-Flor, 2008, σ. 349), είναι σημαντική για την αποτελεσματικότητας της επικοινωνίας (Canale, 1983∙ Canale & Swain, 1980) και ένα από τα πιο πυρηνικά στοιχεία εξέτασής της είναι οι γλωσσικές πράξεις. Στο χώρο της κατάκτησης Γ2 η πραγματολογική ικανότητα εξετάζεται από τον υβριδικό κλάδο της Πραγματολογίας της Διαγλώσσας (Interlanguage Pragmatics). Από την ως τώρα έρευνα έχει βρεθεί ότι τα πραγματολογικά συστήματα ΦΟ και ΜΓ2 αποκλίνουν και ότι αναφορικά με τις γλωσσικές πράξεις χρησιμοποιούν διαφορετικά είδη στρατηγικών και σε διαφορετικές συχνότητες (Μπέλλα, 2015, σ. 177). Η ευχαριστία, το αντικείμενο διερεύνησης της παρούσας διατριβής, αποτελεί μια λίγο μελετημένη γλωσσική πράξη, γι’ αυτό κι επιδίωξη μέσα από την παρούσα πραγμάτευση είναι η συμβολή στην πραγματολογική έρευνα και πιο συγκεκριμένα στην αναπτυξιακή έρευνα στον χώρο της πραγματολογίας της διαγλώσσας. Μέσα από μια τρίπτυχη δομή σκοπός της έρευνας είναι να μελετήσει: α. τον τρόπο πραγμάτωσης της ευχαριστίας από ΦΟ της Ελληνικής, την επίδραση των κοινωνικών παραμέτρων στις πραγματώσεις τους και τις αντιλήψεις τους για την αναγκαιότητα πραγμάτωσής της, β. τον τρόπο πραγμάτωσης της ευχαριστίας από ΜΓ2 της Ελληνικής, τις διαφορές που παρουσιάζουν ανάλογα με το επίπεδο γλωσσομάθειας και με τις κοινωνικές παραμέτρους και δευτερευόντως τις αντιλήψεις τους για τη γλωσσική ανταπόκρισή τους και γ. τη σημασία του περιβάλλοντος μάθησης ως διαφοροποιητικού παράγοντα για την πραγματολογική ανάπτυξη σε συνάρτηση με το επίπεδο γλωσσομάθειας και τις επιμέρους κοινωνικές παραμέτρους. Για τον σκοπό αυτό συλλέχθηκαν δεδομένα από 50 ΦΟ και 165 ΜΓ2 της Ελληνικής (100 ως Δεύτερης και 65 ως Ξένης γλώσσας). Το βασικό ερευνητικό εργαλείο είναι ένα ανοιχτό προφορικό παιχνίδι ρόλων (Felix-Brasdefer, 2010, σ. 41∙ Turnbull, 2001, σ. 49∙ Yuan, 2001, σ. 289) το οποίο περιλαμβάνει 7 διαφορετικές περιστάσεις επικοινωνίας με διαφορετικούς συνδυασμούς κοινωνικών παραμέτρων. Συμπληρωματικά εργαλεία έρευνας είναι ένα πρωτόκολλο προφορικού αναστοχασμού, διακριτό για ΦΟ και ΜΓ2, και ένα ερωτηματολόγιο προσωπικών δεδομένων. Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι οι ΦΟ της Ελληνικής κατά κανόνα πραγματώνουν ευχαριστίες μετά την ικανοποίηση ενός αιτήματός τους και θεωρούν σημαντική την παρουσία της ευχαριστίας. Υπάρχει μια γενική τάση για εκτενείς και επεξεργασμένες ευχαριστίες, αλλά εντοπίζονται διαφοροποιήσεις στις στρατηγικές και τις δομές που χρησιμοποιούνται, όπως και διαφορετικές εκτιμήσεις για την αναγκαιότητα της ευχαριστίας ανάλογα με τις κοινωνικές παραμέτρους. Φάνηκε, επίσης, ότι οι ΜΓ2 στις ευχαριστίες τους χρησιμοποιούν σημαντικά λιγότερες από τους ΦΟ και περιορισμένες σε ποικιλία στρατηγικές και ότι, καθώς ανεβαίνει το επίπεδο γλωσσομάθειας, αυξάνεται ελαφρά και ο μέσος όρος των στρατηγικών που αξιοποιούν. Τέλος, η εξέταση του συγκεκριμένου δείγματος έδειξε ότι το περιβάλλον μάθησης δεν είναι σημαντικός παράγοντας διαφοροποίησης της πραγμάτωσης, μόνο στα πιο προχωρημένα επίπεδα φαίνεται να υπάρχει ένα ήπιο προβάδισμα των ΜΓ2 Δεύτερης γλώσσας με πραγματώσεις ευχαριστιών που προσομοιάζουν περισσότερο στις αντίστοιχες των ΦΟ. Συμπερασματικά, αναδείχθηκε η ιδιαιτερότητα της ελληνικής γλωσσικής κοινότητας αναφορικά με την πραγμάτωση και την αντίληψη για την αναγκαιότητα της ευχαριστίας ανάλογα με τις κοινωνικές παραμέτρους. Η τάση για εκτενείς και σύνθετες ευχαριστίες ενισχύει το προσλεκτικό αποτέλεσμα και ενδυναμώνει το επιχείρημα του προσανατολισμού της Ελληνικής στη θετική ευγένεια που έχει υποστηριχθεί ήδη πολλές φορές (πρβλ. (βλ. ενδ. (Antonopoulou & Sifianou, 2003∙ Bella, 2009, 2014∙ Hirschon, 2001∙ Koutsantoni, 2004, 2005∙ Sifianou, 1992a∙ Sifianou & Antonopoulou, 2005∙ Symeon, 2000). Η διαφοροποίηση ανάλογα με τις κοινωνικές παραμέτρους καταρρίπτει την κοινή αντίληψη για εύκολη και τυποποιημένη ευχαριστία, ενώ η συνεξέταση αντιλήψεων και πραγματώσεων έδειξε ότι οι ΦΟ είναι πιο ελαστικοί στις αντιλήψεις σε σχέση με την πρακτική τους. Αναφορικά με τις πραγματώσεις των ΜΓ2, το αδρομερές μόνο αναπτυξιακό σχήμα που διαμορφώνεται από το συγκεκριμένο υπό εξέταση δείγμα, οι σημαντικές αποκλίσεις από τις πραγματώσεις των ΦΟ και η διαφαινόμενη από τα προφορικά πρωτόκολλα αναστοχασμού ανάπτυξη κοινωνιοπραγματολογικού προβληματισμού που δεν μπορεί συχνά να τεθεί σε εφαρμογή αναδεικνύει την ανάγκη παιδαγωγικής παρέμβασης. Στο ίδιο πλαίσιο, το περιβάλλον μάθησης φαίνεται ότι είναι πιο επιδραστικός παράγοντας στα προχωρημένα επίπεδα γλωσσομάθειας και κυρίως στα συμμετρικά και με οικειότητα περικείμενα.