Συμπαραγωγή δημοσίων υπηρεσιών: διερεύνηση των παραγόντων επιτυχίας και των κινήτρων συμμετοχής

Abstract

This dissertation explores the paradigm of service co-production, an innovative approach to public service delivery that involves the voluntary participation of citizens in the processes of designing and/or providing public services through the contribution of knowledge, labor, or other resources, with the aim of co-creating private and/or public value. The dissertation makes a significant contribution both at the scientific level, by enhancing the understanding of the internal mechanisms and parameters of the co-production paradigm, and at the level of applied policy, by informing the design and implementation of successful co-production actions in public services. The literature review conducted as part of the dissertation highlighted two research questions: (a) What factors contribute to the successful implementation of the co-production of public services (with the criteria being the level of participation, communication, and dialogue developed among the stakeholders)? and (b) What are the motivations of citizens for participating in co-production activities? Additionally, it identified a knowledge gap concerning the influence of the context of the activity on the aforementioned factors. To investigate these research questions, a qualitative study was designed based on the principles of Critical Realism, combining the methodologies of Causal Process Tracing and Interpretive Case Study. For the research, the case of co-production in the services of forest protection and firefighting on Mount Penteli was selected through theoretical sampling. This case was examined through three sub-cases (co-production activities) that cover a broad spectrum of forms of service co-production. The research data was collected between September and November 2022 through semi-structured interviews, observations, and document analysis. The research results largely confirm existing scientific views on the factors that contribute to the success of co-production activities. These include the positive attitude of the leadership and officials of the relevant public bodies towards citizen participation, the proper adaptation of structures and processes to the needs of co-production, and the perception of stakeholders regarding its benefits. Regarding the role of social capital, the research contradicts the widely accepted scientific position that social capital is a necessary condition for the success of co-production. Instead, the research shows that the necessity of social capital is inextricably linked to the relevant activity’s context, a factor that — sometimes directly and sometimes indirectly — has a multifaceted and decisive influence on the functioning of co-production. The study also sheds light on the multi-dimensional role that long-term citizen involvement plays in the success of co-production in terms of participation, communication, and dialogue, as well as in the overall functioning of service co-production systems. Regarding the motivations for citizens' participation in co-production activities, the research highlights the differences between the motivations for joining and remaining involved — especially in the case of institutionalized co-production activities. Furthermore, it emphasizes the crucial role of prosocial motivations, particularly in maintaining involvement, as well as self-interest motivations in joining, especially in cases where the cost of participation is particularly high. Finally, the research emphatically underscores the importance of both public awareness and effective dissemination of information to interested citizens about the purpose and content of co-production actions.

H παρούσα διατριβή διερευνά το παράδειγμα της συμπαραγωγής υπηρεσιών μία καινοτόμο προσέγγιση στην παροχή δημοσίων υπηρεσιών που αφορά στην εθελοντική εμπλοκή των πολιτών στις διεργασίες σχεδιασμού ή/και παροχής δημοσίων υπηρεσιών, μέσω της εισφοράς γνώσης, εργασίας ή άλλων πόρων, με σκοπό τη συνδημιουργία ιδιωτικής ή/και δημόσιας αξίας. H διατριβή πραγματοποιεί ουσιαστική συμβολή τόσο σε επιστημονικό επίπεδο, για την κατανόηση των εσωτερικών μηχανισμών και παραμέτρων του παραδείγματος της συμπαραγωγής όσο και στο επίπεδο της εφαρμοσμένης πολιτικής, για τον σχεδιασμό και την υλοποίηση επιτυχημένων δράσεων συμπαραγωγής δημοσίων υπηρεσιών.Η βιβλιογραφική ανασκόπηση που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της διατριβής, ανέδειξε δύο ερευνητικά ερωτήματα: (α) ποιοι παράγοντες συμβάλλουν στην επιτυχημένη εφαρμογή του παραδείγματος της συμπαραγωγής δημοσίων υπηρεσιών (με κριτήριο το επίπεδο συμμετοχικότητας, επικοινωνίας και διαλόγου που αναπτύσσεται μεταξύ των συντελεστών); και (β) ποια είναι τα κίνητρα των πολιτών για τη συμμετοχή τους σε δράσεις συμπαραγωγής; Ταυτόχρονα, διαπιστώθηκε η ύπαρξη γνωσιακού κενού αναφορικά με την επίδραση του πλαισίου της δράσης επί των ανωτέρω παραγόντων. Για τη διερεύνηση των ως άνω ερευνητικών ερωτημάτων, στη βάση των αρχών του Κριτικού Ρεαλισμού, σχεδιάστηκε μία ποιοτική έρευνα η οποία συνδυάζει τις μεθοδολογίες Causal Process Tracing και Ερμηνευτική Μελέτη Περίπτωσης. Για τις ανάγκες της έρευνας, μέσω θεωρητικής δειγματοληψίας, επελέγη η περίπτωση της συμπαραγωγής υπηρεσιών δασοπροστασίας-δασοπυρόσβεσης του πεντελικού όρους, η οποία εξετάζεται μέσω τριών υποπεριπτώσεων (δράσεων συμπαραγωγής) που καλύπτουν ένα ευρύ μέρος του φάσματος των μορφών συμπαραγωγής υπηρεσιών. Η συλλογή των ερευνητικών δεδομένων πραγματοποιήθηκε στο διάστημα Σεπτέμβριος – Νοέμβριος 2022, μέσω ημιδομημένων συνεντεύξεων, παρατήρησης και ανάλυσης εγγράφων. Τα αποτελέσματα της έρευνας επιβεβαιώνουν, σε μεγάλο βαθμό, υφιστάμενες επιστημονικές απόψεις σχετικά με τους παράγοντες που συμβάλλουν στην επιτυχία των δράσεων συμπαραγωγής. Σε αυτούς, ανήκουν ιδίως η θετική στάση της ηγεσίας και των στελεχών των αρμοδίων ΔΟΠΥ έναντι της συμμετοχής των πολιτών, η κατάλληλη προσαρμογή δομών και διαδικασιών στις ανάγκες της συμπαραγωγής καθώς και η αντίληψη των συντελεστών σχετικά με τα οφέλη της. Εξετάζοντας, αντίστοιχα, τον ρόλο του κοινωνικού κεφαλαίου, τα ευρήματα της έρευνας διαψεύδουν την (εκ μέρους της επιστημονικής κοινότητας ομόφωνα υποστηριζόμενη) θέση ότι αυτό αποτελεί αναγκαία συνθήκη για την επιτυχία της συμπαραγωγής. Αντ’ αυτού, η έρευνα δείχνει ότι η αναγκαιότητα του κοινωνικού κεφαλαίου συνδέεται άρρηκτα με το πλαίσιο της δράσης ενός παράγοντα που - άλλοτε έμμεσα και άλλοτε άμεσα - επιδρά πολύπλευρα και ταυτόχρονα καθοριστικά στη λειτουργία της συμπαραγωγής. Η έρευνα φωτίζει, επίσης, τον πολυδιάστατο ρόλο που διαδραματίζει η επι μακρόν παραμονή των πολιτών τόσο στην επιτυχία της συμπαραγωγής με όρους συμμετοχικότητας, επικοινωνίας και διαλόγου όσο και στην εν γένει λειτουργία των συστημάτων συμπαραγωγής υπηρεσιών. Όσον αφορά στα κίνητρα συμμετοχής των πολιτών σε δράσεις συμπαραγωγής, η έρευνα αναδεικνύει τις διαφορές ανάμεσα στα κίνητρα προσέλευσης και παραμονής - ιδίως σε δράσεις θεσμοποιημένης συμπαραγωγής. Περαιτέρω, υπογραμμίζει τον καθοριστικό ρόλο των φιλοκοινωνικών κινήτρων κυρίως στην παραμονή, αλλά και των ιδιοτελών κινήτρων στην προσέλευση των πολιτών ιδίως στις περιπτώσεις συμπαραγωγής όπου το κόστος συμμετοχής είναι ιδιαίτερα υψηλό. Τέλος, η έρευνα προβάλλει, κατά τρόπον εμφατικό, την κρισιμότητα τόσο της ευαισθητοποίησης του κοινού όσο και ιδίως της αποτελεσματικής ενημέρωσης των ενδιαφερόμενων πολιτών σχετικά με τον σκοπό και το περιεχόμενο των δράσεων συμπαραγωγής.