An arena of angry minds?: uncovering hidden connections: conspiracy theories, populism and democratic support

Abstract

The aim of this PhD thesis is to investigate the relationship between conspiracy theories and populism, as well as the dynamic interplay between these phenomena and democracy. By examining why individuals are drawn to conspiracy theories and populism and exploring the underlying psychological and political mechanisms, it advances a more nuanced understanding of these concepts. Through a brief historical review of the terms and an examination of existing literature, this PhD thesis illustrates a longstanding consensus that belief in conspiracy theories is often linked to a paranoid or psychopathological thinking. Through this lens, conspiracy beliefs are associated with various negative socio-political repercussions, such as extremism. However, the conventional view has struggled to offer a satisfactory answer to the following question: if conspiracy theories are primarily harmful to those who believe in them and their social environments, then what drives so many individuals to endorse them? Simultaneously, the thesis aims to contribute to the ongoing debate regarding populism's role in contemporary society. Specifically, it explores whether populism poses an inherent threat to democracy or if it can serve as a catalyst for democratization by amplifying the voices of marginalized groups and reintroducing antagonistic/confrontational elements into politics. By conducting research across various countries, using cross-country surveys and experimental designs, the thesis grounds its conclusions in comparisons between different political and social contexts. For instance, crisis-stricken Greece presents a different backdrop compared to the UK, broadening the study's scope and enhancing the generalizability and reliability of its findings. Overall, this PhD thesis conclusions support the call to redefine the conventional view, which suggests that adopting populist views or holding conspiratorial beliefs inevitably erodes democratic values. While acknowledging other scholars' concerns about the negative consequences of these phenomena, this PhD thesis argues for moving beyond the dominant interpretation of populism and conspiracy theories as inherently 'psychopathological’. Instead, it advocates for a more detached approach to these issues, which is essential for constructing a comprehensive and nuanced understanding and exploring why they appeal to a significant portion of society.

Στόχος της παρούσας διδακτορικής διατριβής είναι η ενδελεχής ανάλυση της σχέσης μεταξύ θεωριών συνωμοσίας και λαϊκισμού, καθώς και της δυναμικής σχέσης των δύο αυτών φαινομένων με τη δημοκρατία. Η εμβάθυνση στους λόγους για τους οποίους οι άνθρωποι έλκονται από τις θεωρίες συνωμοσίας και τον λαϊκισμό, και διερευνώντας τους υποκείμενους ψυχολογικούς και πολιτικούς μηχανισμούς που διέπουν αυτή τη σχέση, προωθεί μια πιο διαφοροποιημένη εννοιολόγηση και κατανόηση αυτών των όρων. Mέσω μιας ιστορικής αναδρομής της χρήσης των δύο όρων και επισκόπησης της υπάρχουσας σχετικής βιβλιογραφίας, η παρούσα διατριβή καταδεικνύει ότι για ένα σημαντικό χρονικό διάστημα υπήρχε συναίνεση στη βιβλιογραφία ότι η πίστη στις θεωρίες συνωμοσίας σχετίζεται με έναν τρόπο σκέψης παρανοϊκό ή ψυχοπαθολογικό. Και ότι το τελευταίο επίσης συνδέεται με διάφορες αρνητικές κοινωνικό-πολιτικές συνέπειες (π.χ. εξτρεμισμός). Παρόλα αυτά, η συμβατική αυτή άποψη δυσκολεύεται να προσφέρει μια ικανοποιητική απάντηση στο εξής ερώτημα: αν οι θεωρίες συνωμοσίας είναι πρωτίστως επιβλαβείς για όσους πιστεύουν σε αυτές και για το κοινωνικό τους περιβάλλον, τότε τι ωθεί τόσα πολλά άτομα να τις υιοθετούν; Παράλληλα, η διατριβή στοχεύει να διαδραματίσει ρόλο σε ένα πολυσυζητημένο ερώτημα των τελευταίων χρόνων: δηλαδή, στο κατά πόσον ο λαϊκισμός αποτελεί εγγενή κίνδυνο για τη δημοκρατία ή αν μπορεί να προωθήσει τον εκδημοκρατισμό, δίνοντας φωνή σε αποκλεισμένα τμήματα της κοινωνίας και επαναφέροντας το ανταγωνιστικό/συγκρουσιακό στοιχείο στην πολιτική. Μετά από έρευνα σε διαφορετικές χώρες, χρησιμοποιώντας κυρίως ποσοτικές μεθόδους με ερωτηματολόγια και κοινωνικά πειράματα, τα συμπεράσματα της διατριβής εδράζονται σε συγκρίσεις μεταξύ διαφορετικών πολιτικών και κοινωνικών πλαισίων. Η Ελλάδα της κρίσης προσφέρει ένα διαφορετικό πλαίσιο από ό,τι, για παράδειγμα, το Ηνωμένο Βασίλειο. Τούτο όχι μόνο διευρύνει το πεδίο εφαρμογής της παρούσας μελέτης, αλλά και ενισχύει τη δυνατότητα γενίκευσης και αξιοπιστίας των εν λόγω ευρημάτων. Συνολικά, τα συμπεράσματα της διατριβής στηρίζουν την έκκληση για επαναπροσδιορισμό της συμβατικής άποψης η οποία υποδηλώνει ότι η υιοθέτηση λαϊκιστικών απόψεων ή συνωμοσιολογιών πεποιθήσεων οδηγεί απαραίτητα σε διάβρωση των δημοκρατικών αξιών. Αν και αναγνωρίζει τις ανησυχίες που εκφράζονται από άλλους μελετητές σχετικά με τις αρνητικές συνέπειες των υπό εξέταση φαινομένων, η παρούσα διατριβή υποστηρίζει πως είναι σημαντικό να υπερβούμε την κυρίαρχη ερμηνεία του λαϊκισμού και των θεωριών συνωμοσίας ως εγγενώς παθολογικών ή «ψυχοπαθολογικών» και, αντίθετα, να υποστηρίξουμε μια πιο αποστασιοποιημένη στάση κατά την προσέγγιση αυτών των θεμάτων. Αυτή η νέα προσέγγιση είναι απαραίτητη για τους μελετητές ώστε με τη σειρά τους να δομήσουν μια περισσότερο ολοκληρωμένη και διαφοροποιημένη κατανόηση των δύο φαινομένων και να εμβαθύνουν στους λόγους για τους οποίους ασκούν έλξη σε ένα σημαντικό τμήμα των κοινωνιών μας.