Για μια μεταφυσική της ηθικής: θέσεις για την ελευθερία και τη βούληση με αφετηρία μεσαιωνικά κείμενα πρακτικής φιλοσοφίας

Abstract

In the present doctoral dissertation I examine freedom and the will in relation to aretological (virtue), eudaemonist theories with the aim of bringing forth a broad conception of the will as a property of the soul prior to its separation from the intellect. One of the focal points that emerge is the concept of libero arbitrio, the capacity that mediates between the intellect and the will, but also unifies judgment and desire. The method used here is called metaphysics and follows two distinct paths: it revolves around the object, is dependent upon perspective and makes use of the terms and the symbols of the object itself. It subsequently becomes part of the object and uses the same terms independently of any condition of intuition. The main context for this investigation is the early Medieval period from which I select texts from the practical philosophy of three thinkers from a period between the 4th and 12th centuries: Augustine, Anselm of Canterbury and Peter Abelard. I present the broader theoretical context within which these three thinkers developed their theories and I select specific texts for analytical, critical exposition and commentary. I also identify a key concept in the work of each thinker (love, rectitude, promise) which I then use as a basis for recasting his perspective. I then examine the relation between power and energy (dunamis and energeia) by throwing light on the dynamic and static terms in order to formulate a different account of ethical reality. Thus, we arrive at a synchronic and diachronic spectrum of the concepts of freedom and the will through a description of ethical reality from the perspective of the will.

Σε αυτή τη διδακτορική διατριβή εξετάζουμε διαστάσεις της βούλησης και της ελευθερίας στο πλαίσιο αρετολογικών, ευδαιμονιστικών θεωριών με σκοπό την ανάδειξη μιας ευρείας έννοιας της βούλησης ως ιδιότητας της ψυχής, πριν από τον χωρισμό της με τη διάνοια. Αναδεικνύεται η έννοια της libero arbitrio, της ιδιότητας που μεσολαβεί μεταξύ διάνοιας και βούλησης, που ενώνει κρίση και επιθυμία. Η μέθοδος που χρησιμοποιείται αποκαλείται εδώ μεταφυσική και ακολουθεί δύο διαφορετικούς τρόπους: κινείται γύρω από το αντικείμενο, εξαρτάται από την οπτική και χρησιμοποιεί τους όρους και τα σύμβολα του ίδιου του αντικειμένου• ύστερα, εισέρχεται εντός του αντικειμένου και χρησιμοποιεί τις ίδιες τις έννοιες ανεξάρτητα από κάθε όρο εποπτείας. Ο προνομιακός τόπος που καλύπτει τις προϋποθέσεις αυτής της διερεύνησης είναι ο πρώιμος Μεσαίωνας, από όπου και επιλέγονται κείμενα πρακτικής φιλοσοφίας τριών στοχαστών: του Αυγουστίνου, του Άνσελμου του Καντέρμπερι και του Πέτρου Αβελάρδου, καλύπτοντας χρονικά το διάστημα από τον 4ο ώς τον 12ο αιώνα. Παρουσιάζεται το γενικότερο θεωρητικό πλαίσιο εντός του οποίου ανέπτυξαν οι τρεις στοχαστές τις θεωρίες τους, επιλέγονται συγκεκριμένα κείμενα, τα οποία εξετάζονται αναλυτικά, κριτικά και συνθετικά, ενώ με τη διάκριση και την ανάδειξη μίας έννοιας κεντρικής στο έργο κάθε στοχαστή (αγάπη, ορθότητα, υπόσχεση) ανασυγκροτείται η οπτική του. Στη συνέχεια, διερευνάται η σχέση δύναμης-ενέργειας στην πρακτική θεώρηση του κάθε στοχαστή, αναδεικνύονται δυναμικοί και στατικοί όροι, και περιγράφεται με έναν διαφορετικό τρόπο η ηθική πραγματικότητα. Έχουμε έτσι, τελικά, μια συγχρονική και διαχρονική πορεία για τις έννοιες της ελευθερίας και της βούλησης, περιγράφοντας την ηθική πραγματικότητα από την οπτική της βούλησης.