Η κατασκευή και η ψυχομετρική αξιολόγηση του διαγνωστικού ερωτηματολογίου προσωπικότητας (ΔΕΠ-5) κατά DSM-5 στον ελληνικό πληθυσμό

Abstract

The need for understanding psychopathology has been the main topic among the scientific community as it stimulates the interest in an attempt to provide adequate answers in a series of related consequences related to mental health issues among the general population. Among the spectrum of psychopathological entities that lies within the field of psychopathology, complexity and heterogeneity are among the highest difficulties but also the intriguing challenge when it comes to understand them. Among those, personality disorders are considered the most researched and confronting topic of study within psychopathology. Until today numerous theoretical frameworks have been developed in an attempt to describe personality disorders. For example, the categorical model, the dimensional model, the RDoC, and recently the HiTOP model. These are all considered to be previous but also more recent attempts in organizing personality disorders with the psychopathology framework. A common framework in the majority of these models is considered their hierarchical structure (higher order domains-lower order facets) to address the maladaptive aspects of person’s behavior. However, developing and validating such a breadth of theoretical models is rather a longitudinal process requiring constantly new scientific research. Consequently, the need for the development of psychometric tools following such comprehensive and complicating models became a necessity. For that, personality inventories are to be developed through a series of complicating psychometric techniques to provide adequate psychometric properties. For example, factor analysis (EFA-CFA) and even more advanced complicated psychometric techniques such as exploratory structural equation modeling (ESEM) are applied in psychometric practice to present robust psychometric inventories for assessing personality disorders. Over the last decade following the revision of DSM-5 in 2013 a new theoretical approach has emerged following a long-standing argument over the categorical representation of personality disorders in DSM. The alternative model of personality disorders (AMPD) is a new dimensional perspective for understanding and organizing personality disorders placing them at the opposite end of normal personality dimensions. Predominant theoretical model in organizing personality disorders has been the five-factor model (FFM). Following this perspective, personality disorders are organized in a hierarchical way within 25 lower facets and 5 higher order domains, enrapturing the maladaptive characteristics within the personality disorders. For the assessment of AMPD, the DSM-5 task force has developed the Personality Diagnostic Inventory for DSM-5 (PID-5).Research was conducted via internet through social media (facebook, twitter, Instagram) as well as in vivo administration solely in Greek population. In total, participants were more than 1400 Greek individuals from different areas of the country. Apart from the construction phase, four separate additional research phases were conducted to evaluate the psychometric properties (reliability and validity) of the new inventory. Final analyses have confirmed the successful application of ESEM in replicating the AMPD within the new inventory, thus verifying the hierarchical structure of the model (5 higher order domains and 25 lower facets). Conducting additional studies to test reliability and validity of the new instrument, have confirmed its psychometric properties. More than that, they have confirmed the relationship between the new instrument with a series of well-established and robust personality inventories (Big Five Model, HEXACO, D-Factor, SPQ-Schizotypy Personality Inventory), as well as with other general psychopathology inventories (BSI-Brief Symptoms Inventory).

Η ανάγκη για την κατανόηση της ψυχοπαθολογίας έχει απασχολήσει δεκαετίες την επιστημονική κοινότητα καθώς προσπαθεί να δώσει πειστικές και επαρκείς απαντήσεις σε πλήθος ερωτημάτων που σχετίζονται με τις επιπτώσεις της στην ψυχική υγεία του πληθυσμού. Σχεδόν σε όλο το φάσμα των παθολογικών φαινομένων με τα οποία ασχολείται η ψυχοπαθολογία, η πολυπλοκότητα και η ετερογένεια τους αποτελούν τη μεγαλύτερη δυσκολία αλλά και πρόκληση για την αποτελεσματική κατανόησή τους. Μεταξύ αυτών των παθολογικών φαινομένων, οι διαταραχές προσωπικότητας αποτελούν ίσως το πιο διαχρονικά πολυσυζητημένο και αμφιλεγόμενο αντικείμενο μελέτης της ψυχοπαθολογίας. Μέχρι σήμερα, αρκετά θεωρητικά μοντέλα έχουν αναπτυχθεί και έχουν προσπαθήσει να περιγράψουν τις διαταραχές προσωπικότητας. Για παράδειγμα, το κατηγορικό μοντέλο, το διαστατικό, το μοντέλο RDoC, και το μοντέλο HiTOP, αποτελούν διαχρονικές αλλά και πιο σύγχρονες προσπάθειες οργάνωσης και ταξινόμησης των διαταραχών προσωπικότητας μέσα στο γενικότερο φάσμα της ψυχοπαθολογίας. Κοινό σημείο στην πλειοψηφία αυτών των θεωρητικών μοντέλων είναι η ιεραρχική τους οργάνωση (ανώτεροι τομείς-κατώτερες διαστάσεις) και η ανίχνευση-αξιολόγηση των δυσλειτουργικών συμπεριφορών και τάσεων του ατόμου. Ωστόσο, η ανάπτυξη και τεκμηρίωση των διαφόρων θεωρητικών μοντέλων αποτελεί μια μακρόχρονη διαδικασία που απαιτεί διαρκώς νέες μελέτες με νέα ερευνητικά δεδομένα.Για το σκοπό αυτό, η ανάγκη κατασκευής αντίστοιχων ψυχομετρικών εργαλείων υπήρξε επιτακτική ανάγκη, προκειμένου τα θεωρητικά μοντέλα ερμηνείας των διαταραχών προσωπικότητας να παραμείνουν αποδεκτά και εφαρμόσιμα. Ειδικά και προκειμένου για την επιστημονική τεκμηρίωση τους, τα ψυχομετρικά εργαλεία αξιολόγησης διαταραχών προσωπικότητας κατασκευάζονται με σύγχρονες και πολύπλοκες ψυχομετρικές μεθόδους που τα καθιστούν έγκυρα και αξιόπιστα και συνεπώς διαθέσιμα προς ευρεία χρήση. Για παράδειγμα, η τεχνική της ανάλυσης των παραγόντων (EFA-CFA), αλλά και πιο σύγχρονες και απαιτητικές τεχνικές όπως η διερευνητική μοντελοποίηση δομικών εξισώσεων (exploratory structural equation modeling-ESEM) είναι σε θέση να αναδείξουν ισχυρά ψυχομετρικά εργαλεία αξιολόγησης διαταραχών προσωπικότητας. Την τελευταία δεκαετία με την αναθεώρηση του DSM-5 το 2013, μια νέα θεωρητική προσέγγιση ήρθε να αλλάξει τον τρόπο αντίληψης των διαταραχών προσωπικότητας. Το ενναλακτικό μοντέλο διαταραχών προσωπικότητας (ΕΜΔΠ) είναι μια νέα διαστατική αντίληψη για τη φύση, την οργάνωση και ταξινόμηση των διαταραχών προσωπικότητας που τις τοποθετεί στο συνεχές της φυσιολογικής προσωπικότητας ως ακραίες εκφάνσεις της. Κυρίαρχο θεωρητικό μοντέλο οργάνωσης της υπήρξε το μοντέλο των πέντε παραγόντων (ΜΠΠ). Κατά αντιστοιχία με το ΜΠΠ, οι διαταραχές προσωπικότητας στο ΕΜΔΠ οργανώνονται με ένα ιεραρχικό τρόπο σε 5 ανώτερους τομείς και 25 κατώτερα facets (πτυχές) που ενσωματώνουν το εύρος των δυσλειτουργικών συμπεριφορών που χαρακτηρίζουν τις διαταραχές προσωπικότητας. Για την ψυχομετρική αξιολόγηση του ΕΜΔΠ, η ομάδα εργασίας αναθεώρησης των διαταραχών προσωπικότητας του DSM-5 ανέπτυξε το διαγνωστικό ερωτηματολόγιο PID-5 (Personality Diagnostic Inventory for DSM-5). Από την έκδοση του DSM-5 το 2013 και μέχρι σήμερα πλήθος ερευνών έχουν υιοθετήσει και έχουν μελετήσει το ΕΜΔΠ σε διάφορους πληθυσμούς (γενικός, κλινικός, έφηβοι) καθώς και σε διαφορετικά πολιτισμικά πλαίσια. Η ανάπτυξη ενός εργαλείου αξιολόγησης των διαταραχών προσωπικότητας σύμφωνα με το ΕΜΔΠ στον ελληνικό πληθυσμό αποτελεί τον κύριο κορμό της παρούσας διδακτορικής διατριβής. Αποτελεί την πρώτη προσπάθεια κατασκευής ενός ερωτηματολογίου εξ΄ ολοκλήρου στην ελληνική γλώσσα με σκοπό την ανάδειξη του ΕΜΔΠ και την επιβεβαίωσή του στο υπάρχον πολιτισμικό πλαίσιο. Ταυτόχρονα, αποτελεί και μια πρώτη ψυχομετρική πρόκληση για την ελληνική ερευνητική βιβλιογραφία, αφού συνδυάζει παραδοσιακές κατασκευαστικές μεθόδους, όπως η ανάλυση παραγόντων (EFA-CFA) αλλά και πιο σύγχρονες και πολύπλοκες, όπως η διερευνητική μοντελοποίηση δομικών εξισώσεων (ESEM). Η έρευνα πραγματοποιήθηκε τόσο διαδικτυακά (πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης) όσο και δια ζώσης σε ελληνικό δείγμα πληθυσμού. Συνολικά οι συμμετέχοντες στην έρευνα ξεπέρασαν τα 1400 άτομα, καθώς εκτός από την κατασκευαστική φάση του ερωτηματολογίου πραγματοποιήθηκαν και μια σειρά από μελέτες αξιοπιστίας και εγκυρότητας για τις ψυχομετρικές ιδιότητες του νέου εργαλείου. Με την ολοκλήρωση των αναλύσεων, η εφαρμογή της τεχνικής ESEM επιβεβαίωσε τη σχέση του ΕΜΔΠ με το νέο εργαλείο, τεκμηριώνοντας ουσιαστικά την ιεραρχική δομή του (5 ανώτεροι παράγοντες και 25 κατώτερες διαστάσεις). Ταυτόχρονα, οι επιμέρους μελέτες αξιοπιστίας και (συγχρονικής, συγκλίνουσας, αποκλίνουσας και διακριτικής) εγκυρότητας επιβεβαίωσαν τόσο τη συνέπειά του στο χρόνο ως εργαλείο αξιολόγησης της προσωπικότητας, όσο και τη σχέση του με μια σειρά από άλλα σύγχρονα και ισχυρά εργαλεία από το χώρο της προσωπικότητας (ΜΠΠ-Μοντέλο Πέντε Παραγόντων, HEXACO, D-Factor, SPQ-Schizotypy Personality Inventory), όσο και με άλλα από τον ευρύτερο χώρο της ψυχοπαθολογίας (BSI-Brief Symptoms Inventory). Με τον τρόπο αυτό, η παρούσα διδακτορική διατριβή επιχειρεί πρωτίστως να συνεισφέρει στη ολοένα και διαρκώς παραγόμενη έρευνα για την αξιοπιστία και εγκυρότητα του ΕΜΔΠ στα διάφορα πολιτισμικά πλαίσια κατά συνέπεια και του ελληνικού. Ταυτόχρονα, να αναδείξει ένα κατασκευαστικά σύγχρονο ψυχομετρικό εργαλείο με ισχυρά χαρακτηριστικά που θα βοηθήσει στην κλινική πράξη τους ειδικούς ψυχικής υγείας για μια στοχευμένη και αποτελεσματική αξιολόγηση και διάγνωση των διαταραχών προσωπικότητας.