Μουσειακές πρακτικές και διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς του «Άλλου»: η περίπτωση των οθωμανικών μνημείων της Ελλάδας

Abstract

The Ph.D. thesis entitled "Museum Practices and Management of the Cultural Heritage of the "Other". The case of the Ottoman monuments in Greece" looks at cultural diversity and the management and interpretation of the monuments of the “Other” in Greece. In this case, the “Other” is understood as Ottoman culture and its legacy, the material remains of the Ottoman period in Greece, i.e., the monuments, which have been transformed into museums, temporary exhibition spaces, archaeological material repositories, etc. The main research question of this dissertation is: How is the study of the conversion of Ottoman monuments into museums studied and what conclusions does it lead us to regarding the way Greece perceives the Ottoman period, the Ottomans and, in general, cultural otherness? What insights can museum practices, the management and utilization of the cultural remains of the "Other" give us about the way we deal with and perceive ourselves as well as the contested past of a country? In a period of redefinitions, the concept of identity is coming back to the forefront and therefore, the study of otherness, which is a necessary, constitutive and at the same time problematic component of identity, is considered imperative. This thesis addresses this difficult problem, that is, the relationship between the "Self" and the "Other" in an era of "social turn". In this context and with a view to museological theory and practice, the research attempts to contribute to the ongoing debate on the identity of Ottoman monuments, to record and promote a more optimistic (not utopian) and at the same time volatile approach to the Ottoman past in Greece as well as the partial weakening of old views with strong nationalist connotations. The museumization of the specific buildings contributed beneficially to this direction. The intention and desire are to continue the dialogue that has been initiated on the contested past and to achieve in the future a different social perspective in relation to the dominant norms as well as the meaning of otherness.

Η διδακτορική διατριβή με τίτλο «Μουσειακές πρακτικές και διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς του «Άλλου». Η περίπτωση των οθωμανικών μνημείων της Ελλάδας» πραγματεύεται το ζήτημα της πολιτισμικής ετερότητας και της διαχείρισης και ερμηνείας των μνημείων στην Ελλάδα, έχοντας ως άξονα τα υλικά κατάλοιπα του «Άλλου», του πολιτισμικά διαφορετικού. Στην προκειμένη περίπτωση, ως «Άλλος» νοείται ο οθωμανικός πολιτισμός και η παρακαταθήκη, τα υλικά κατάλοιπα των οθωμανικών χρόνων στον ελλαδικό χώρο, δηλαδή τα μνημεία, που έχουν μετατραπεί σε μουσεία, σε χώρους περιοδικών εκθέσεων, σε αποθήκες αρχαιολογικού υλικού, κ.λπ. Το βασικό ερώτημα της διατριβής είναι: Πώς μελετάται και σε τι συμπεράσματα μας οδηγεί η μελέτη της μετατροπής των οθωμανικών μνημείων σε μουσεία αναφορικά με τον τρόπο που η Ελλάδα προσλαμβάνει την οθωμανική περίοδο, τους Οθωμανούς και γενικά, την πολιτισμική ετερότητα; Τί διαπιστώσεις μπορούν να μας δώσουν οι μουσειακές πρακτικές, η διαχείριση και η αξιοποίηση των πολιτιστικών καταλοίπων του «Άλλου» για τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε και αντιλαμβανόμαστε τον ίδιο καθώς και το διαφιλονικούμενο παρελθόν μιας χώρας; Σε μια περίοδο επαναπροσδιορισμών, η έννοια της ταυτότητας επανέρχεται έντονα στο προσκήνιο και επομένως, η μελέτη της ετερότητας που αποτελεί αναγκαία, συστατική και ταυτόχρονα προβληματική συνιστώσα της ταυτότητας, κρίνεται επιτακτική. Η παρούσα διατριβή ασχολείται με αυτό το δύσκολο πρόβλημα, της σχέσης δηλαδή του «Εαυτού» με τον «Άλλο», σε μια εποχή «κοινωνικής στροφής». Στο πλαίσιο αυτό, η έρευνα επιχειρεί να συμβάλλει στην υπό εξέλιξη συζήτηση για την ταυτότητα των οθωμανικών μνημείων, να καταγράψει και να προβάλλει μια πιο αισιόδοξη (όχι ουτοπική) και παράλληλα ευμετάβλητη αντιμετώπιση του οθωμανικού παρελθόντος στον ελλαδικό χώρο καθώς και την μερική αποδυνάμωση παλαιών θεωρήσεων με έντονη εθνικιστική χροιά. Η μουσειοποίηση των συγκεκριμένων κτισμάτων λειτούργησε ευεργετικά προς αυτή την κατεύθυνση. Πρόθεση και επιθυμία είναι να συνεχιστεί ο διάλογος που έχει ξεκινήσει για το διαφιλονικούμενο παρελθόν και να επιτευχθεί μελλοντικά μια διαφορετική κοινωνική θεώρηση σε σχέση με τα κυρίαρχα πρότυπα καθώς και με τη σημασία της ετερότητας.